Müzekker Müennes Kavramları
Arapça´da isimler cinsiyet bakımından müzekker ve müennes yani eril ve dişil olarak ikiye ayrılır. Erkek olarak kabul edilen varlığı gösteren kelimelere müzekker yani eril; dişi olarak kabul edilen varlığı gösteren kelimelere müennes yani dişil kelimeler denir. Bu sayfada müenneslik kurallarını ve çeşitlerini göreceksiniz. Bu izahlar dışında kalan kelimelerin tamamı müzekkerdir.
Arapçada Müennes (Dişil) Kelimeler
Arapçada müennes kabul edilen kelimelerin bazıları müenneslik alameti taşımalarına rağmen bazıları bu alametleri taşımasa da müennes kabul edilmiştir. Önce, bu müenneslik alametlerinin neler olduğunu görelim:
Müenneslik (Te’nis) / Dişilik Alametleri
Kapalı te – التاء المربوطة
Yuvarlak veya kapalı te olarak ya da tau marbuta olarak isimlendirilir. İsmin asıl harflerinden sonra kapalı te harfi ( ة ) olarak isme eklenir, eklendiği ismin dişi, müennes olduğuna işaret eder.
Örnek:
Büyük (dişil) كبيرة – Büyük (eril) كبير
Fakir (dişil) فَقِيـرَةٌ – Fakir (eril) فَقِيـرٌ
Dikkat
yuvarlak tâ, ( ة ) muttasıl zamirle birleştiği zaman “açık tâ” ( ت ) şeklinde yazılır:
Okulum مكتبتي – مكتبة
Uzun elif – الألِفُ الممدودة
Elif-i memdude olarak da isimlendirilir. İsmin sonunda (_َ اء) şeklinde yazılır. Kelimenin asıl harflerinden değildir.
Örnek:
Kırmızı (dişil) حمراء – Kırmızı (eril) أحمرُ
Güzel (dişil) حَسْناءُ – Güzel (eril) أحْسَنُ
Kısa elif – الألِفُ المَقْصورة
Elif-i maksure olarak da isimlendirilir. İsmin sonunda (_َ ى) veya (_َ ا) şeklinde yazılır. Kelimenin asıl harflerinden değildir.
Örnek:
Susuz (dişil) عَطْشى – Susuz (eril) عَطْشان
Daha büyük (dişil) كُبرى – Daha büyük (eril) أكْبَرُ
Müenneslik Alameti Taşımayan Müennes Kelimeler
Kadınlara verilen özel isimler
Örnek:
مَرْيمُ زَيْنَبُ هِنْدُ سُعادُ
Dişi varlıklara delalet eden cins isimler
Örnek:
Anne أُمٌّ dişi eşek أتَانٌ Kız kardeş أُخْتٌ
Vücudun çift organlarının isimleri
Örnek:
Göz عَينٌ Ayak رِجْلٌ Kulak أُذُنٌ
Ülke, şehir ve kabile isimleri
Örnek:
Gatafan kabilesi غَطَفانُ Şam الشّامُ Mısır مِصْرُ
Rüzgâr ve ateş isimleri ve diğer bazı isimler
Örnek:
Ateş نَارٌ Kuvvetli ateş سَعِرٌ Batı rüzgârı دَبُرٌ
Ev دارٌ Güneş الشَّمْسُ Savaş الحَرْبُ
Kuyu البِئْرُ Yeryüzü الأرْضُ
Dikkat
Gayr-ı akil (akılsız) varlıkların çoğulları da müfred (tekil) müennes (dişi) olarak kabul edilir.
Lafzi Müennes Kelimeler
Üzerinde dişilik alameti taşıyan dişilere Lafzi Müennes denir. Kelimede dişilik alametlerinin zahiren görünmesi ve lafız olarak da telaffuz edilmesi sebebiyle bu kelimelere lafzi müennesler denmiştir. Sözde dişi kelimeler 3 gruba ayrılır:
Arapça´da isimler cinsiyet bakımından müzekker ve müennes yani eril ve dişil olarak ikiye ayrılır. Erkek olarak kabul edilen varlığı gösteren kelimelere müzekker yani eril; dişi olarak kabul edilen varlığı gösteren kelimelere müennes yani dişil kelimeler denir. Bu sayfada müenneslik kurallarını ve çeşitlerini göreceksiniz. Bu izahlar dışında kalan kelimelerin tamamı müzekkerdir.
Arapçada müennes kabul edilen kelimelerin bazıları müenneslik alameti taşımalarına rağmen bazıları bu alametleri taşımasa da müennes kabul edilmiştir. Önce, bu müenneslik alametlerinin neler olduğunu görelim:
Yuvarlak veya kapalı te olarak ya da tau marbuta olarak isimlendirilir. İsmin asıl harflerinden sonra kapalı te harfi ( ة ) olarak isme eklenir, eklendiği ismin dişi, müennes olduğuna işaret eder.
Örnek:
Büyük (dişil) كبيرة – Büyük (eril) كبير
Fakir (dişil) فَقِيـرَةٌ – Fakir (eril) فَقِيـرٌ
yuvarlak tâ, ( ة ) muttasıl zamirle birleştiği zaman “açık tâ” ( ت ) şeklinde yazılır:
Okulum مكتبتي – مكتبة
Elif-i memdude olarak da isimlendirilir. İsmin sonunda (_َ اء) şeklinde yazılır. Kelimenin asıl harflerinden değildir.
Örnek:
Kırmızı (dişil) حمراء – Kırmızı (eril) أحمرُ
Güzel (dişil) حَسْناءُ – Güzel (eril) أحْسَنُ
Elif-i maksure olarak da isimlendirilir. İsmin sonunda (_َ ى) veya (_َ ا) şeklinde yazılır. Kelimenin asıl harflerinden değildir.
Örnek:
Susuz (dişil) عَطْشى – Susuz (eril) عَطْشان
Daha büyük (dişil) كُبرى – Daha büyük (eril) أكْبَرُ
Örnek:
مَرْيمُ زَيْنَبُ هِنْدُ سُعادُ
Örnek:
Anne أُمٌّ dişi eşek أتَانٌ Kız kardeş أُخْتٌ
Örnek:
Göz عَينٌ Ayak رِجْلٌ Kulak أُذُنٌ
Örnek:
Gatafan kabilesi غَطَفانُ Şam الشّامُ Mısır مِصْرُ
Örnek:
Ateş نَارٌ Kuvvetli ateş سَعِرٌ Batı rüzgârı دَبُرٌ
Ev دارٌ Güneş الشَّمْسُ Savaş الحَرْبُ
Kuyu البِئْرُ Yeryüzü الأرْضُ
Gayr-ı akil (akılsız) varlıkların çoğulları da müfred (tekil) müennes (dişi) olarak kabul edilir.
Üzerinde dişilik alameti taşıyan dişilere Lafzi Müennes denir. Kelimede dişilik alametlerinin zahiren görünmesi ve lafız olarak da telaffuz edilmesi sebebiyle bu kelimelere lafzi müennesler denmiştir. Sözde dişi kelimeler 3 gruba ayrılır:
Arapçada dişi (müennes) kelimeler, üzerinde taşıdıkları bir dişilik alameti olup olmaması durumuna göre sözde dişiler (lafzi müennesler) ve işitsel dişiler (semai müennesler) olmak üzere ikiye ayrılırlar.
1. Sonunda ـة (yuvarlak te / التاء تانيث / التاء مربوطة) olan isimler.
كِتَابٌ – كِتَابَةٌ
مُعَلِّمٌ – مُعَلِّمَةٌ
مَرِيضٌ – مَرِيضَةٌ
2. Sonunda اء yani elif-i memdude (uzun elif) olan isimler.
Bu alamet daha ziyade renk ve sakatlığı ifade eden أَفْعَلُ veznindeki kelimelerin müenneslerinde kullanılır.
أَبْيَضٌ – بَيْضَاءُ
أَحْمَرُ – حَمْرَاءُ
أَسْوَدٌ – سَوْدَاءُ
3. Sonu ى yani elif-i maksura (kısa elif) ile biten isimler.
Elif-i maksura daha ziyade أَفْعَلُveznindeki derecelendirilmiş sıfatların müenneslerinde kullanılır.
أَكْبَرٌ – كُبْرَى
أَصْفَرٌ – صَفْرَى
فَعْلاءُ veznindeki sıfatların müennesleri de فُعْلَى vezninde kullanılır.
عَطْشَانٌ – عَطْشَى
Semai Müennes Kelimeler
Üzerinde dişilik alameti olmayıp, dişi sayılan isimlerdir. Bu isimlerin neden dişi kabul edildiklerine dair bir kural yoktur. Geleneksel olarak dişi kabul edilmiş kelimelerdir. Bu nedenle bu dişi kelimeler sözlüğe bakılarak ve/veya işitilerek öğrenilir.
اَلْحَاجَبُ
اَلْفَأْسُ
اَلأُذْنُ
Arapçada Dişi (müennes) kelimeler, taşıdıkları bu dişilik özelliğinin gerçek veya mecazi olması durumuna göre gerçek dişiler (hakiki müennesler) ve mecazi dişiler (mecazi müennesler) olmak üzere ikiye ayrılırlar.
Hakiki Müennes Kelimeler
Yaradılışları itibariyle fıtratlarında müenneslik yani dişilik bulunan kelimeler, üzerlerinde dişilik alameti taşısalar da taşımasalar da gerçek dişi (hakiki müennes) kategorisinde değerlendirilirler. Bunlardan üzerinde dişilik alameti taşıyanlara gerçek sözde dişiler (hakiki lafzi müennesler); üzerinde dişilik alameti taşımayanlara gerçek işitsel dişiler (hakiki semai müennesler) denir.
Örnek:
أُمٌّ – Anne (Hakiki Semai)
دجاجة – Tavuk (Hakiki Lafzi)
Mecazi Müennes Kelimeler
Yaradılışları itibariyle fıtratlarında müenneslik yani dişilik bulunmayan kelimeler, üzerlerinde dişilik alameti taşısalar da taşımasalar da mecazi dişi kategorisinde değerlendirilirler. Bunlardan üzerinde dişilik alameti taşıyanlara mecazi sözde dişiler (mecazi lafzi müennesler); üzerinde dişilik alameti taşımayanlara mecazi işitsel dişiler (mecazi semai müennesler) denir.
Örnek:
طاولة – Masa (Mecazi Lafzi)
شمس – Güneş (Mecazi Semai)
Dikkat
Müennes (dişi) gibi görünen bazı müzekker (eril) isimler bu kurallardan müstesnadır.
Örnek:
حَمْزَةُ (Hamza)
طَلْحَةُ (Talha)
عُرْوَةُ (Urve)
Dikkat
Mübalağa ifade eden فَعَّالَةٌ vezninin sonundaki ta-i marbuta ـة müenneslik (dişilik) için değildir.
Örnek:
عَلاَّمَةٌ (çok bilgili)
نَسَّابَةٌ (soy bilgini)
رَحَّالَةٌ (çok gezmiş)
Arapçada Müzekker Kelimeler
Dişilik alameti bulunmayan ve dişilik şartlarını taşımayan tüm kelimeler erildir (müzekkerdir).
Eril isimler ikiye ayrılır:
Hakiki Müzekker Kelimeler
Yaradılışları itibariyle fıtratlarında müzekkerlik yani erillik bulunan ve dişilik alameti taşımayan kelimeler gerçek eril (hakiki müzekker) kategorisinde değerlendirilirler.
Örnek:
Ahmet أحمدُ
Baba أبٌ
Kardeş أخٌ
Muhammed محمّدُ
Mecazi Müzekker Kelimeler
Yaradılışları itibariyle fıtratlarında müzekkerlik yani erillik bulunmayan ve dişilik alameti taşımayan kelimeler mecazi eril (mecazi müzekker) kategorisinde değerlendirilirler.
Örnek:
Ev البيتُ
Ay القمرُ
Dil اللسانُ
Arapçada dişi (müennes) kelimeler, üzerinde taşıdıkları bir dişilik alameti olup olmaması durumuna göre sözde dişiler (lafzi müennesler) ve işitsel dişiler (semai müennesler) olmak üzere ikiye ayrılırlar.
كِتَابٌ – كِتَابَةٌ
مُعَلِّمٌ – مُعَلِّمَةٌ
مَرِيضٌ – مَرِيضَةٌ
Bu alamet daha ziyade renk ve sakatlığı ifade eden أَفْعَلُ veznindeki kelimelerin müenneslerinde kullanılır.
أَبْيَضٌ – بَيْضَاءُ
أَحْمَرُ – حَمْرَاءُ
أَسْوَدٌ – سَوْدَاءُ
Elif-i maksura daha ziyade أَفْعَلُveznindeki derecelendirilmiş sıfatların müenneslerinde kullanılır.
أَكْبَرٌ – كُبْرَى
أَصْفَرٌ – صَفْرَى
فَعْلاءُ veznindeki sıfatların müennesleri de فُعْلَى vezninde kullanılır.
عَطْشَانٌ – عَطْشَى
Üzerinde dişilik alameti olmayıp, dişi sayılan isimlerdir. Bu isimlerin neden dişi kabul edildiklerine dair bir kural yoktur. Geleneksel olarak dişi kabul edilmiş kelimelerdir. Bu nedenle bu dişi kelimeler sözlüğe bakılarak ve/veya işitilerek öğrenilir.
اَلْحَاجَبُ
اَلْفَأْسُ
اَلأُذْنُ
Arapçada Dişi (müennes) kelimeler, taşıdıkları bu dişilik özelliğinin gerçek veya mecazi olması durumuna göre gerçek dişiler (hakiki müennesler) ve mecazi dişiler (mecazi müennesler) olmak üzere ikiye ayrılırlar.
Yaradılışları itibariyle fıtratlarında müenneslik yani dişilik bulunan kelimeler, üzerlerinde dişilik alameti taşısalar da taşımasalar da gerçek dişi (hakiki müennes) kategorisinde değerlendirilirler. Bunlardan üzerinde dişilik alameti taşıyanlara gerçek sözde dişiler (hakiki lafzi müennesler); üzerinde dişilik alameti taşımayanlara gerçek işitsel dişiler (hakiki semai müennesler) denir.
Örnek:
أُمٌّ – Anne (Hakiki Semai)
دجاجة – Tavuk (Hakiki Lafzi)
Yaradılışları itibariyle fıtratlarında müenneslik yani dişilik bulunmayan kelimeler, üzerlerinde dişilik alameti taşısalar da taşımasalar da mecazi dişi kategorisinde değerlendirilirler. Bunlardan üzerinde dişilik alameti taşıyanlara mecazi sözde dişiler (mecazi lafzi müennesler); üzerinde dişilik alameti taşımayanlara mecazi işitsel dişiler (mecazi semai müennesler) denir.
Örnek:
طاولة – Masa (Mecazi Lafzi)
شمس – Güneş (Mecazi Semai)
Müennes (dişi) gibi görünen bazı müzekker (eril) isimler bu kurallardan müstesnadır.
Örnek:
حَمْزَةُ (Hamza)
طَلْحَةُ (Talha)
عُرْوَةُ (Urve)
Mübalağa ifade eden فَعَّالَةٌ vezninin sonundaki ta-i marbuta ـة müenneslik (dişilik) için değildir.
Örnek:
عَلاَّمَةٌ (çok bilgili)
نَسَّابَةٌ (soy bilgini)
رَحَّالَةٌ (çok gezmiş)
Dişilik alameti bulunmayan ve dişilik şartlarını taşımayan tüm kelimeler erildir (müzekkerdir).
Eril isimler ikiye ayrılır:
Yaradılışları itibariyle fıtratlarında müzekkerlik yani erillik bulunan ve dişilik alameti taşımayan kelimeler gerçek eril (hakiki müzekker) kategorisinde değerlendirilirler.
Örnek:
Ahmet أحمدُ
Baba أبٌ
Kardeş أخٌ
Muhammed محمّدُ
Yaradılışları itibariyle fıtratlarında müzekkerlik yani erillik bulunmayan ve dişilik alameti taşımayan kelimeler mecazi eril (mecazi müzekker) kategorisinde değerlendirilirler.
Örnek:
Ev البيتُ
Ay القمرُ
Dil اللسانُ
ARAPÇA DİL BİLGİSİ KONULARI
Arapça Gramer Arapça Dil Bilgisi Arapça Öğren Arapça Dersleri Fasih Arapça
Aöf Arapça Pratik Arapça – Arapça Sarf – Arapça Nahiv –