Arapça GramerArapça Gramer Kitabı Online Fihrist

İsmi Mevsul ve Sıla Cümlesi

 

İSM-İ MEVSUL

 

Kendisinden sonra gelen ve sıla cümlesi denen cümleyi açıklayan isimlere ism-i mevsul denir. Temel ism-i mevsuller şunlardır:

ماَ

ki o şey

مَنْ

ki o kimse

الَّذِي

ki o

Türkçe’ye ..ki, dığı, ..diği, ..en, ..an manasıyla tercüme edilir.

اَلْبَيْتُ الَّذِي رَأَيْتُهُ…

gördüğüm ev

اَلْحَجَرُ الَّذِي كَسَرْتُهُ…

kırdığım taş

اَلْحَجَرُ الَّذِي كَسَرْتُهُ كَبِيرٌ.

Kırdığım taş büyüktür.

İsm-i mevsuldan sonraki cümleye de “Sıla cümlesi” denir.

İsm-i mevsuller ikiye ayrılır:

1- Hususî İsm-i Mevsul

2- Müşterek İsm-i Mevsul

1- Hususî İsm-i Mevsul (اَلْاِسْمُ المَوْصُولُ الْخاَصُّ)

Müzekker ve müennesleriyle birlikte müfred, tesniye ve cemileri bulunan ism-i mevsullerdir. Tesniyeleri hariç mebnîdirler[1].

   

Cem

Tesniye

Müfred

 
  Müzekker

اَلَّذِينَ

اَللَّذاَنِ – اَللَّذَيْنِ

اَلَّذِي

 
   

O kimseler

O iki kimse

O kimse

 
  Müennes

اَللَّوَاتِي- اَللاَّتِي[2]

اَللَّتَانِ – اَللَّتَيْنِ

اَلَّتِي

 

جَاءَ الرَّجُلُ الَّذِي ضَرَبَنيِ.

Beni döven adam geldi.

رَأَيْتُ الَّذِينَ زَارُوا أَخِي.

Karde‏şimi ziyaret eden (kimse)leri gördüm.

جَاءَتِ الْمَرْأَةُ الَّتي عَلَّمَتْنِي.

Bana öğreten kadın geldi.

اَلرَّبِيعُ هُوَ الْفَصْلُ الَّذي يُحِبُّهُ النَّاسُ.

Bahar insanların sevdiği mevsimdir.
               

Arapça’da her ism-i mevsulden sonra görüldüğü gibi kendinden önceki kelimeyi açıklayan ve manasını tamamlayan bir ilgi cümlesi mutlaka bulunur.

اَعْبُدُ اللهَ الَّذِي خَلَقَنِي.

Beni yaratan Allah’a ibadet ederim.

       خَلَقَنِي cümlesi أَلَّذِي den önce gelen الله  kelimesini açıklamaktadır.

 

İsm-i mevsullerden her biri tekil çoğul, müzekker ya da müennes oluşlarına göre kullanılır:

جاَءَ الَّذِي رَأَيْتُهُ.

(Kendisini) gördüğüm kimse geldi (müf.) .

جاَءَ الَّذِينَ رَأَيْتُهُمْ.

(Kendilerini) gördüğüm kimseler geldi (cem.) .

جاَءَ اللَّذاَنِ رَأَيْتُهُماَ.

(Kendilerini) gördüğüm iki kişi geldi (tesniye.) .

رَأَيْتُ اللَّذَيْنِ ذَهباَ.

Giden iki kişiyi gördüm (tesniye) .

Böylece artık cümle, temel cümleye bağlanan içinde fiil de bulunabilen bir yan cümlecik daha almış, basit cümleden mürekkep cümle haline gelmiştir.

*Has ism-i mevsuller hem akıllılar hem de eşya ve hayvanlar için kullanılır.

2) Müşterek İsm-i Mevsul (اَلْاِسْمُ المَوْصُولُ الْمُشْتَرَكُ)

Müzekker ve müennesleriyle birlikte müfred, tesniye ve cemileri bulunmayan ism-i mevsullerdir.

ماَ

ki o şey

مَنْ

ki o kimse

اَيٌّ

ki o kimse, ki o şey, herhangi, hangi

(مَنْ) hem müzekker hem müennes ortak olmak üzere akıllı varlıklar (insanlar) için, (ماَ) ise genellikle insanlardan başkası için, hayvan ve eşya için kullanılır.

نَزَلَ مَنْ رَكِبَ الْحاَفِلَةَ.

Otobüse binen (binen kimse) indi.

نَزَلَ مَنْ رَكِبوُا الْحاَفِلَةَ.

Otobüse binenler (binen kimseler) indi.

عَرَفْتُ مَا عِنْدَكَ.

Yanında olanı tanıdım (Yanındakini tanıdım) .

(مَنْ) (ماَ) (اَيُّ) ortak ism-i mevsulleri durumuna göre bütün kişileri belirtmek için has ism-i mevsullerin yerine kullanılır. Müfred ve müzekkerleri de aynı olduğu için hem müfred hem de cemi manasına geçer. Hangi şahıs için kullanıldığı ism-i mevsulden sonra gelen sıla cümlesindeki zamirden anlaşılır.

جاَءَ مَنْ رَأَيْتُهُ

Gördüğüm kimse geldi (müz.) .

جاَءَ مَنْ رَأَيْتُهاَ

Gördüğüm kimse geldi (müe.) .

جاَءَ مَنْ رَأَيْتُهُمْ

Gördüklerim geldi.

رَأَيْتُ مَنْ جَاءَ إلى بَيْتِكُمْ.

Evinize gelen kimseyi (adamı) gördüm.

(Evinize geleni gördüm de denilebilir.)

سَوْفَ يُوَفِّقُ مَنْ يَجْتَهِدُ.

Çalışan kimse muvaffak olacaktır.

أَكْتُبُ مَا أَطْلُبُ مِنَ الْكُتُبِ.

Kitaplardan istediğimi (istediğim şeyi) yazarım.

أَيٌّ (herhangi, hangi) kelimesinin yerine (مَنْ) ve (ماَ) konabiliyorsa ism-i mevsul olur ancak mu’rabtır (duruma göre son harekesi değişir). Diğerleri kadar kullanılmaz.

إِقْرَأْ أَياًّ ناَفِعاً.

Faydalı olanı oku.

يُعْجِبُنِي[3] اَيٌّ أَدَّى واَجِبَهُ.

Görevini yapan kimse hoşuma gider.

. (نَعْلَمُ مَنْ هُوَ شُجاَعٌ) نَعْلَمُ أَيُّهُمْ هُوَ شُجاَعٌ

Hangisinin cesur olduğunu biliyoruz.

Mesela son cümlede (أَيٌّ) yerine (مَنْ) konabildiği için ism-i mevsuldür ve fâili sorduğu için zamme ile merfûdur. Esasen (أَيُّهُمْ)’den sonrası (نَعْلَمُ) fiilinin mahallen mansub mef’ûlü’dür.

(أَيٌّ) aynı zamanda isimlere muzâf olur, anlamını muzâf olduğu isimden alır.

يَحْفَظُ التِّلْمِيذُ أَيَّ سُورَةٍ يَخْتاَرُ[4] مِنَ الْقُرْآنِ.

Öğrenci Kur’ân’dan seçtiği herhangi bir sûreyi ezberler.

نُصَلِّي فِي أَيِّ مَسْجِدٍ فِي الْمَدِينَةِ.

Şehirde herhangi bir camide namaz kılarız.

(أَيٌّ) kelimesinin müennesi (أَيَّةُ) dur.

إِحْفَظْ أَيَّةَ النِّساَءِ قاَلَتْ هَذاَ.

Bunu kadınların hangisinin dediğini sakla (söyleme)

تَنْجَحُ أَيَّةُ الطاَّلِباَتِ هِيَ مُجْتَهِدَةٌ.

Çalışkan olan kız öğrenci başarır.

*(اَلَّذِينَ  )(اَللَّوَاتِي) akıllıların çoğulu için kullanılır.

(اَلَّتِي) ve (ماَ) akılsız çoğullar içinde kullanılır:

قَرَأْتُ الْمَقاَلاَتِ الَّتِي كَتَبْتَهاَ.

Yazdığın makaleleri okudum.

قَرَأْتُ ماَ كَتَبْتَ مِنْ مَقاَلاَتٍ.

Makalelerinden yazdıklarını okudum.

*İsm-i mevsul marife isimden sonra geldiğinde sıfat olur:

جاَءَ الرَّجُلُ الَّذِي رَأَيْتُهُ.

Gördüğüm adam geldi.

قَرَأْتُ الْكِتاَبَ الَّذِي قَرَأْتَهُ.

Okuduğun kitabı okudum.

Son cümlede (اَلَّذِي) (الْكِتاَبَ) kelimesinin sıfatıdır.

 

İsm-i Mevsulun Cümlenin Unsurlarından Biri olması:

İsmi mevsul; fâil, mef’ûl  ya da mübtedâ, haber ve nevasihtan (inne, kane ve kardeşleri) birinin ismi ve haberi gibi herhangi bir unsuru olabilir. O zaman cümle içindeki yerine göre mahallen merfû, mahallen mansûb ya da mahallen mecrûr olur.

İsm-i mevsul fâil durumunda:

سَجَدَ الَّذِي سَمِعَ الْأَمْرَ.

Emri işiten kimse secde etti.

هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لاَ يَعْلَمُونَ ؟

Bilen kimselerle bilmeyenler bir olur mu? (Zümer, 9)

 

قاَلَ الَّذِينَ كَفَرُوا.

Küfredenler (küfreden kimseler) dedi:

Meselâ son cümlede (الَّذِينَ),( قاَلَ) fiilinin fâilidir. Mahallen merfûdur.

İsm-i mevsul mef’ûl durumunda:

اِسْأَلْ مَنْ يَعْرِفُ.

Bilen kimseye (ya da bilen kimselere) sor.

Bu cümlede (مَنْ),( اِسْأَلْ) fiilinin mef’ûlüdür. Mahallen mansûbtur.

İsm-i mevsul mübtedâ durumunda:

اَلَّذِي يَقْرَأُ يَتَعَلَّمُ.

Okuyan kimse öğrenir[5].

Haber     Mübtedâ

 

İsm-i mevsul haber durumunda:

..هَذَا   الَّذِي رُزِقْنَا مِن قَبْلُ..

                               Haber        Mübt.

..Bu (meyveler), bundan önce (dünyada) rızıklandığımız şeydir (dediler)..(Bakara, 25)

هَذَا هُوَ النَّبِيُّ الَّذِي وَجَدُوا (وَجَدُوهُ) فِي كِتاَبِهِمْ.

                                                                 Haber           Mübt

Bu (kendisini) kitaplarında buldukları peygamberdir.

İsm-i mevsul nevâsih’in ismi durumunda:

إِنَّ الَّذِينَ سَمِعُوا قَوْلَ النَّبِيِّ هُمُ الصاَّلِحُونَ.

                                          İnne’nin Haberi                                 İnne’nin İsmi

Peygamber’in sözünü dinleyen kişiler salih kişilerdir.

إِنَّ مَنْ يَقْرَأُ يَتَعَلَّمُ.

Muhakkak ki okuyan kimse öğrenir[6].

                               İnne’nin Haberi  İnne’nin İsmi

 

 Sıla Cümlesinin Özellikleri:

Sıla cümlesi âid (bağlaç) denilen açık veya gizli bir zamirle mevsul isme bağlıdır. Bu zamir açık değilse kişi onu mevsul ismin türüne göre takdir eder. Aid zamiri sayı, müzekkerlik-müenneslik yönünden mevsul isme uygun olur.

İsm-i mevsuldan sonraki sıla cümlesi;  isim cümlesi, fiil cümlesi, şibh-i cümle (cümle benzeri) olarak zarflı ya da harf-i cerli cümle parçalarıyla ana cümleye bağlanır.

İsim Cümlesi olarak:

حَضَرَتِ السَّيِّدَةُ الَّتِي هِيَ جَمِيلَةٌ.

Güzel olan bayan geldi.

Fiil Cümlesi olarak:

أُحِبُّ الَّذِي يُعَلِّمُنِي.

Bana öğreten kimseyi severim.

رَأَيْتُ الرَّجُلَ الَّذِي جاَءَ.

Gelen adamı gördüm.

Not: İsim ya da fiil cümlesi temel cümleye bağlanırken ..en,  ..an, ..dığı ekleriyle tercüme edilir.

Şibh-i Cümle (Zarflı cümle parçası) olarak:

أَخَذْتُ الْقَلَمَ الَّذِي أَماَمَكَ.

Önündeki kalemi aldım.

Şibh-i Cümle (Harf-i cerli cümle parçası) olarak:

رَأَيْتُ الطُّيُورَ الَّتِي فِي الْحَدِيقَةِ.

Bahçedeki kuşları gördüm.

Not: Şibh-i cümle (zarf ya da harf-i cerli isim) olduğunda …ki, ..bulunan, ..olan eklerini alarak cümleye bağlanır.

*Aid zamiri bazen terkedilebilir. Fakat ismi mevsul kendisinden sonra gelen ve harf-i ceri olan bir fiilin mef’ûlü ise zamirin harf-i cere eklenmesi zorunludur:

دَخَلَ عَلَى

birine gitti, yanına gitti

إِنَّ النِّساَءَ اللاَّتِي دَخَلْناَ عَلَيْهِنَّ. …

Kendilerine gittiğimiz kadınlar

جاَءَ بِ

getirdi

ماَ هَذِهِ الْأَشْياَءُ الَّتِي جاَؤُا بِهاَ ؟

Onların getirdikleri bu şeyler nedir?

*Belirsiz nekre bir kelimeden sonra mevsul kullanılmaz fakat varmış gibi tercüme edilir:

قَدْ جاَءَ رَسُولٌ (مِنْكُمْ) دَعاَناَ إِلَى الْإِسْلاَمِ.

(Sizin içinizden) bizi İslâm’a çağıran bir peygamber geldi.

  

 

مَنْ  ve  مَا lar başa geldiği zaman soru işareti olduğu gibi, cümledeki yerine göre çoğul manası taşıyan ism-i mevsul olabilirler:

مَا عِنْدَكَ يَمُوتُ[7] وَمَا عِنْدَ اللهِ بَاقٍ[8].

Senin yanındakiler ölür fakat Allah’ın yanındakiler (yanındaki şeyler) bâkidir.

مَا عِندَكُمْ يَنفَدُ وَمَا عِندَ اللّهِ بَاقٍ..

Sizin yanınızdaki (dünya malı) tükenir, Allah katındakiler ise bâkidir… (Nahl, 96)

…لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ…

..Göklerde ve yerde bulunanlar (bulunan şeyler) O’nundur.. (Bakara, 116).

Sonraki Sayfada Genel Cümle Örnekleri

1 2 3 4 5Sonraki sayfa

İlgili Makaleler