AKSAM-I SEB’A (YEDİ KISIM)

Arapça’da fiiller, içinde illet harfi (و ي ا) bulunup bulunmaması bakımından iki kısma ayrılır: Sahih fiiller, illetli fiiller.

Sahih fiiller üç çeşittir:  

1. Salim Fiil  
   1. İkinci Açıklama
2. Mehmuz Fiil
   1. İkinci Açıklama
3. Mudaaf Fiil

İlletli fiiller dört çeşittir: 

Fiil sembol olarak 3 harfli (فَعَلَ) kelimesinde gösterilir. Fiilin birinci harfine bu sembolden yola çıkılarak fâu’l-fiil denir. Ortadaki (ع) fiilin ikinci harfini temsil eder ve ayne’l-fiil denir. (ل) harfi de fiilin üçüncü harfini temsil eder ve lâme’l-fiil adını alır. Aşağıdaki konularda bu lafızlar sık sık kullanılacaktır. Şimdi bu fiilleri ve çekimlerini sırayla görelim:

I) SAHİH FİİLLER

A) SÂLİM FİİL

Kuruluşunda harf-i illet denen ي  و ا harflerinden biri bulunmazsa veya aynı cins iki harf (şeddeli olarak) yanyana gelmemişse yahut harfleri arasında hemze ( أ  ء ) yoksa bu fiile sâlim fiil denir.

fiilleri gibi  جَلَسَ -كَتَبَ – فَتَحَ – عَلِمَ

Sâlim fiille ilgili çekimleri daha önce gördüğümüz için burada tekrar etmiyoruz. Örnekleri:

 

 

Arapçada bir fiilin hangi harfi içine aldığı, şeddeli olup olmadığı, içinde illetli harfin bulunup bulunmadığı ya da kaç tane illetli harfin bulunduğu önemlidir. Çünkü fiilin çekimi sırasında ve emir yapılışında, fiilin aksam-ı sebada hangi kısma girdiğine göre şekil alır.

Aksam-ı seba: Yedi kısım demektir. Mazideki harf durumuna göre bir fiil yedi kısımdan birine girer.

Aksam-ı Seb’a ikiye ayrılır: 1- Sahih Fiiller 2- Mu’tel Fiiller.

Sahih fiiller: Kök harflerinden hiçbiri illetli harf olmayan fiil demektir. İllet harfleri “elif, vav, ye” harfleridir. Demek, bir fiilin kök harflerinde bu üç harften hiçbiri yoksa bu fiil sahih fiillerdendir. Sahih fiiller de kendi arasında üçe ayrılır. Bunlar: 1- Salim Fiil 2- Mehmuz Fiil 3- Mudaaf fiildir.

Mutel fiiller: Kök harflerinden biri veya ikisi illetli harf olan fiil demektir. Mutel fiiller 4 grupta incelenir. Bunlar: 1- Misel fiil 2- Ecvef fiil 3- Nakıs fiil 4- Lefif fiildir.

Şimdi sırasıyla bu fiil gruplarını inceleyelim. İlk önce Salim Fiil ile başlıyoruz:

Salim Fiil: Kök harflerinde illetli harf olmayan, hemze bulunmayan ve harf tekrarı olmayan fiildir.  حَسُنَ ، عَلِمَ ، جَلَسَ ، فَتَحَ gibi fiiller salim fiillerdendir. Salim fiillerden olan  جَلَسَ  fiilinin mazi, muzari ve emir çekimini yaparak salim fiilin çekimini görelim:

Mazi çekimi:

Cem’i	Müsenna	Müfred
جَلَسُوا	جَلَسَا	جَلَسَ	Gaib
Onlar oturdular	İkisi oturdu	O oturdu
جَلَسْنَ	جَلَسَتَا	جَلَسَتْ	Gaibe
Onlar oturdular	İkisi oturdu	O oturdu
جَلَسْتُمْ	جَلَسْتُمَا	جَلَسْتَ	Muhatab
Sizler oturdunuz	Siz ikiniz oturdunuz	Sen oturdun
جَلَسْتُنَّ	جَلَسْتُمَا	جَلَسْتِ	Muhataba
Sizler oturdunuz	Siz ikiniz oturdunuz	Sen oturdun
جَلَسْنَا	جَلَسْنَا	جَلَسْتُ	Mütekellim
Biz oturduk	Biz ikimiz oturduk	Ben oturdum

 

Muzari çekimi:

Cem’i	Müsenna	Müfred
يَجْلِسُونَ	يَجْلِسَانِ	يَجْلِسُ	Gaib
Onlar oturuyorlar	O İkisi oturuyor	O oturuyor
يَجْلِسْنَ	تَجْلِسَانِ	تَجْلِسُ	Gaibe
Onlar oturuyorlar	O ikisi oturuyor	O oturuyor
تَجْلِسُونَ	تَجْلِسَانِ	تَجْلِسُ	Muhatab
Sizler oturuyorsunuz	İkiniz oturuyorsunuz	Sen oturuyorsun
تَجْلِسْنَ	تَجْلِسَانِ	تَجْلِسِينَ	Muhataba
Sizler oturuyorsunuz	İkiniz oturuyorsunuz	Sen oturuyorsun
نَجْلِسُ	نَجْلِسُ	أَجْلِسُ	Mütekellim
Biz oturuyoruz	Biz ikimiz oturuyoruz	Ben oturuyorum

 

Emir çekimi:

Cem’i	Müsenna	Müfred
اِجْلِسُو	اِجْلِسَا	اِجْلِسْ	Muhatab
Sizler oturun	Siz ikiniz oturun	Otur
اِجْلِسْنَ	اِجْلِسَا	اِجْلِسِي	Muhataba
Sizler oturun	Siz ikiniz oturun	Otur

Aksâm-ı Seb’a Kısımları