Med Harfleri
Üstünden sonra harekesiz elif, ötreden sonra harekesiz vav, esreden sonra harekesiz ye varsa uzatma (Med) yapılır. Uzatmayı gerçekleştiren bu harekesiz (ي و ا) harflere de “Uzatma Harfi (Harf-i Med / Med Harfi)” denir.
Temel uzatma ölçüsü 1 elif miktarı (bir parmak kaldıracak kadar veya elif diye iki heceyi söylecek kadar 1-2 saniye) dir.
Medd-i Tabi (Doğal (Kısa) Uzatma)
Uzatma harflerinden sonra fazla uzatma sebebi olan hemze, cezim, şedde yoktur. Zamir ve kural dışı uzatmalar da bu tanımdadır. (Kural Dışı Uzatmalar : Kelime altında med yazarsa uzatılır, kasır yazarsa uzatılmaz)
Uzatma Ölçüsü : 1 elif miktarıdır.
Medd-i Muttasıl
Uzatma harflerinden hemen sonra fazla uzatma sebebi olan kısa hemze vardır. Hemze, uzatma harfi ile aynı kelimede yan yanadır.
Uzatma Ölçüsü : Yavaş okuyuş (4 elif), Orta okuyuş (3 elif), Hızlı okuyuş (2 elif)
Medd-i Munfasıl
Uzatma harflerinden hemen sonra fazla uzatma sebebi olan uzun hemze vardır. Hemze, uzatma harfi ile ayrı kelimede yan yanadır.
Uzatma Ölçüsü : Yavaş okuyuş (4 elif), Orta okuyuş (2-3 elif), Hızlı okuyuş (1-2 elif)
Medd-i Lâzım
Uzatma harflerinden hemen sonra fazla uzatma sebebi olan cezim veya şedde vardır. Cezim ve şedde uzatma harfi ile aynı kelimede ve yan yana olmalıdır. Bu kalıcı cezim ve şeddeye “Sükûnu Lâzım” denir.
Uzatma Ölçüsü : 4 elif miktarıdır.
Medd-i Ârız
Uzatma harflerinden sonraki harekeli harfte durulacaksa duruşta geçici bir cezim oluşur. Bu cezime “Sükûnu Ârız (Duruş Cezimi)” denir. Uzatılarak birleştirme yapılır.
Uzatma Ölçüsü : Yavaş okuyuş (4-1 elif), Orta okuyuş (3-1 elif), Hızlı okuyuş (1 elif)
Medd-i Lîn
Üstün harekesinden sonra gelen cezimli vav veya cezimli ye harflerine Lîn (yumuşak okunan) harfleri denir. Burada uzatılan hareke değil Lîn harfleridir.
Uzatma Ölçüsü : Yavaş okuyuş (3-1 elif), Orta okuyuş (3-1 elif), Hızlı okuyuş (1 elif)
LamElif : Lam ve Elif harflerinden oluşur. Lam’ın harekesi üstün ise Lââ sesi ile uzatılarak okunur.
Uzatma İptali : Uzatma işlemi gereken yerde harekesiz olan vav, ye, eliften hemen sonra başka harekesiz harfler de bulunursa uzatma iptal olur. Ayrıca uzattıran vav dan sonra gelen harekesiz elifler de okunmaz yokmuş gibi hareket edilir.
Not : Sure başlarındaki hariç Kur’an’da harekesi olmayan harf okunmaz. Kur’an’da sadece şu dört harfin harekesi olmayabilir.
و ى ا ل
Üstün + Harekesiz Elif
İnce harfleri Â, Kalın harfleri A sesi ile uzatır.
Esre + Harekesiz Ye
İnce harfleri İ, Kalın harfleri Iİ şeklinde geçiş yaparak uzatır.
Dik Esre : Uzatılan esredir. Esreden sonra harekesiz ye gelirse bu esrenin uzatılacağını hatırlatmak için dik yazılır.
Ötre + Harekesiz Vav
İnce harfleri UÜ arası bir ses ile, Kalın harfleri U sesi ile uzatır.
Dik Üstün
Uzatılan üstündür. Kalın harflerde A, ince harflerde  sesiyle uzatılır. Dik üstünden sonra harekesiz Vav veya Ye gelirse, bunlar okunmazlar. Bu Vav ve Ye yokmuş gibi hareket edilip atlanırlar. Ra kalındır.
Uzun Süreli Uzatma
Kısa süreli uzatılan yerlerde harekesiz olan vav, ye, eliften hemen sonra kısa veya uzun hemze (harekeli elif) gelirse uzatma süresi 4 elif (4-5 saniye) olur. Kolaylık olması açısından uzatılan yere med (uzatma işareti) konur.
Uzun Süreli Uzatarak Birleştirme
Kısa süreli uzatılan yerlerde harekesiz olan vav, ye, eliften ve dik üstünden hemen sonra birleştirme işareti olan şedde ve cezim gelirse hem uzun süre uzatılır hem de birleştirme yapılır. Kolaylık olması açısından uzatılan yere med (uzatma işareti) konur. Uzatarak birleştirme genelde üstün + elif + şedde şeklindedir.
Med (Uzatma) Harfleri:
(واى): Kısaca “VÂY” harfleri dediğimiz harekesiz harflerdir. Bir önceki harfi
iki hareke miktarı uzatırlar. Buna Medd-i Tabii diyoruz.
Med Sebepleri:
Bazı durumlar vardır ki, daha fazla uzatmayı gerektirir. Buna kısaca Sebebi Med (Uzatma sebebi) denir ve iki tanedir.
1.Hemze
2.Sükûn
Med Ölçüleri:
*Sebebi Med bulunmaksızın, sadece med harfinin olduğu durumlarda, uzatma ölçüsü sabittir ve kullanılan en yaygın birim, 1 Elif miktarıdır. Bu miktarın zaman değeri olarak karşılığı ise iki harekenin tam manasıyla telaffuzunda geçen süredir. Yani iki hareke= 1 Elif miktarıdır.
*Aslî Med ölçüsü olarak kabul gören 1 Elif miktarı, Kasır mertebesinin ölçüsüdür. En kısa med mertebesi olarak kullanılan Kasır, bu anlamda hiç uzatmamak değil, aksine 1 Elif miktarı uzatmak demektir.
*Med harflerinden sonra, hemze veya sükûn gelmesi nedeniyle daha fazla uzatmayı gerektiren ve genel olarak Fer’î Med‘ler dediğimiz Med çeşitlerinde kullanılan ölçülerin yorumlanması da şu şekildedir:
Bu ilimle meşgul olan alimlerin bir kısmı, Kasır üzerine ilâve edilen her Elif miktarını yine 2 Hareke ile ifade ederken, bir kısmı da Hareke ölçüsünü kullanmayıp, onun yerine Hareke değerindeki her kademeyi, Elif olarak ifade etmeyi tercih ettiler. Bizde de, bilinen yaygın uygulama bu şekildedir. Değişen şey, sadece, hareke yerine Elif teriminin kullanılması olmuş fakat zaman değeri değişmemiştir. Buna göre kullandığımız Med mertebeleri ve ölçüleri şöyledir:
Kasır : 1 Elif = 2 Hareke
2 Elif = 3 Hareke
Tevassut: 3 Elif = 4 Hareke
4 Elif = 5 Hareke
Tul : 5 Elif = 6 Hareke
Med Çeşitleri:
*Med harfinden sonra Hemze veya Sükûn gelmezse, Med harfinin tabiatı gereği 1 Elif miktarı uzatıldığını ve buna Aslî Med dendiğini gördük. Bir diğer adı da
Meddi Tabii ‘dir. ( نُوحِيهَا ) örneğinde her üç harfin de arka arkaya, üç Meddi Tabii ‘yi gerçekleştirdiğini görüyoruz.
Med’leri uzatma sebebine göre iki grupta toplayabiliriz:
1.Sebebi Hemze olan Med’ler.
2.Sebebi Sükûn olan Med’ler.
Sebebi Hemze olan Med’ler:
- Meddi Muttasıl: Bitişik Med demektir. Med harfi ile Hemze aynı kelimede yan yana olursa Meddi Muttasıl olur.
اَلْمَلٰـۤئِكَةُ – سِۤئَ – سُوۤءَ
gibi.
Kasırla okumak caiz değildir. 4 Elif miktarı uzatılır.
- Meddi Munfasıl: Ayrı Med demektir. Med harfi ile Hemze ayrı ayrı kelimelerde yan yana olursa Meddi Munfasıl olur.
( بِمَاۤ أُنْزِلَ – قَالُوا اٰمَنَّا – إِنِّىۤ أَخَافُ ) gibi.
Kasırla okumak caiz olmakla birlikte beraberinde dikkat edilmesi gereken bazı ek bilgiler gereklidir. Bunlar detay bilgiler olduğu için buraya almıyoruz. Meddi Munfasıl 4 Elif miktarı uzatılır.
*Hemze, harekeli Elif ( ِاَ ُ ) veya ( ء ) şeklinde yazılabilir. Daha önce, “Harflerin Bitişmesi” konusunda bütün şekillerini görmüştük.
*Arapça bilmeyenlerin bitişik ve ayrı kelimeleri tanımasında zorluk olabilir. Bu nedenle Meddi Muttasıl ve Munfasılı birbirinden ayırt edebilmek için, ülkemizde yaygın olan Kur’ân nüshalarında görülen ve pratikte kolaylık sağlayacak şu hususa dikkat edilebilir:
*Harfi Medden sonra gelen Hemze ( ء ) şeklinde yazılmışsa Meddi Muttasıl,
( ِاَ ُ ) şeklinde yazılmışsa, Meddi Munfasıldır.
Sebebi Sükûn olan Med’ler:
*Bir harfte, Cezim veya Şedde’nin bulunması, onun sükûn işareti taşıdığını gösterir. İlki cezimli, ikincisi harekeli aynı iki harf, birlikte tek harf olarak Şedde ile
gösterildiğinden, o da sükûn işareti olarak kabul edilir.
( لْ + لِ = لِّ
Bir kelime sonunda sükûn ya lâzımî olur, ya da arızî olur.
Lâzımî olması demek geçildiğinde ve durulduğunda değişmeyen, sabit kalan sükûn demektir. Bu yüzden en kuvvetli med sebebidir.
Ârızî sukûn ise; Geçiş halinde yokken, durulduğunda, vakıf gereği ortaya çıkan sükûndur.
- Meddi Lâzım: Med harflerinden sonra sebebi med olarak sükûnu lâzım gelirse Meddi Lâzım olur.
Meddi Lâzımın, kelimede veya harfte oluşmasına ve sükûn işaretine göre çeşitli tanımlamalar yapılır. Buna göre;
- Meddi Lâzım kelimede olur ve sükûn işareti şedde olursa, Meddi Lâzım Kelimei Musakkale olur. Kelimede şeddeli meddi lâzım demektir.
( وَلاَالضَّاۤلِّينَ ) gibi.
- Meddi Lâzım kelimede olur ve sükûn işareti cezim olursa, Meddi Lâzım Kelimei Muhaffefe olur. Kelimede cezimli meddi lâzım demektir.
( اۤلْئٰنَ ) gibi.
- Kur’ân-ı Kerîm’de bazı sûre başlarında, okunuş yönüyle özel harfler bulunmaktadır. “Mukatta’a Harfleri” de denilen bu harflerin orijinal adlarını bilmek, sağlıklı
bir okuyuş için gereklidir. ( الۤمۤ Elif Lâm Mîm) Görüldüğü gibi, ( أَلِفْلاَمِّيمْ ) şeklinde okurken, Lâm harfinin ortasındaki uzatma harfi Elif ve Lâm ile Mîm harfi
arasında, bitişmeden dolayı ortaya çıkan şedde, telaffuzda belirgindir. İşte, Meddi Lâzımın harfte şedde ile oluşmasından dolayı, Meddi Lâzım Harfi Musakkale denmiştir.
- Aynı örnek ve okunuşa dikkat edilirse, sondaki Mîm harfinin telaffuzunda, uzatma harfi Ye’ den sonra cezim varmış gibi sükûn ifadesi belirgindir. Böylece, Meddi Lâzımın harfte cezim ile oluşmasından dolayı da, Meddi Lâzım Harfi Muhaffefe denmiştir.
*Yukarıda geçen isimlendirmeleri ezberlemek, pratikte çok önemli değildir. Önemli olan meddi lâzımı tanıyabilmek ve gereğini yerine getirmektir.
Bütün meddi lâzım çeşitleri, en az meddi muttasıl kadar uzatılmalıdır. Medde sebeb olması yönüyle, sükûnu lâzım, hemzeden daha kuvvetli olduğundan meddi muttasıldan biraz fazla çekilmesi daha uygundur. 4 veya 5 Elif çekilmelidir.
- Meddi Ârız: Med harflerinden sonra sebebi med olarak sükûnu ârız gelirse Meddi Ârız olur.
( اَلْعَالَمِينَ ) gibi.
*Her meddi ârız, geçildiğinde meddi tabîye dönüşür ve sadece 1 Elif miktarı uzatılır.
*Meddi ârız, oluştuğu kelimenin son harekesine göre değişik uzatma ölçüleri ve bazı özel vecihlerle okunur. Şimdi örnekleriyle bunları görelim:
- Son harfi üstünlü Meddi ârız
(اَلْمُسْتَقِيمَ) gibi;
*1 ‘den 5 Elif’e kadar herhangi bir ölçü ile uzatılabilir.
- Son harfi esreli Meddi ârız
( يَوْمِ الدِّينِ ) gibi;
*Yine 1 ‘den 5 Elif’e kadar herhangi bir ölçü ile uzatılabilir.
*Ayrıca sadece kasır ile Ravm yapılır.
Ravm: Harekeyi düşük bir perdeden, hafif bir sesle ifade etmektir.
- Son harfi ötreli Meddi ârız
( نَسْتَعِينُ) gibi
*Bu da, 1 ‘den 5 Elif’e kadar herhangi bir ölçü ile uzatılabilir.
*Sadece kasır ile Ravm yapılır.
*Ayrıca, tercihe göre her uzatma ölçüsü ile İşmâm da yapılabilir.
Burada İşmâm, harfde sükûn üzere durduktan sonra, sessiz olarak dudakları ötre yönünde uzatmak ve böylece adeta harekeye işaret etmektir.
*Meddi ârız’da son harf
( ق ط ب ج د ) harflerinden biri ise, kalkaleden dolayı, Ravm ve İşmâm yapılmaz. (Kalkale için ilgili konuya bakınız.)
*Okuyuşta, uygulanması caiz olan bütün meddi ârız vecihleri, hep beraber değil, sadece tercihli olarak biri uygulanır.
Meddi Lîn: Bu medde, uzatma harfleri yerine, Lîn harfleri devreye girmiştir. Lîn harfleri: Öncesi üstünlü olan, cezimli Vâv ( وْ ) ve Ye ( ىْ )’dir.
*Lîn harfinden hemen sonraki harfte durulursa meddi lîn olur. ( وَالصَّيْفِ ) örneğinde olduğu gibi.
*Mukatta’a harfi olarak Kur’ânı Kerîm’de, iki yerde bulunan, ( عَيْنْ )’lardaki sükûn hariç, diğer bütün meddi lîn sükûnları ârızîdir.
*Meddi ârız için geçerli olan bütün vecihler, son harfin harekesine göre meddi lîn için de geçerlidir.
Med harfleri; (harekesiz) elif (ا), (harekesiz) vav (و), (harekesiz) ye (ي) olmak üzere üç tane olup kendilerinden önceki harfi bir elif miktarı uzatır (Bir elif miktarı: Parmak kaldırana kadar (indirme yok) / ağzımızdan elif kelimesi çıkana kadar geçen süre / hareke uzunluğunun iki katı (= ha → haa) demektir):
a. Elif: Üstünlü harfi uzatır ve uzatılan harf, kalın harflerden ise kalın (“â” şeklinde), ince harflerden ise ince (“ê” şeklinde ancak imalede olduğu gibi çok ince yapmadan, % 45’lik a’ya doğru meylederek) okunur (peltek ve keskin ze’nin zı’ya, sin’in sad’a, he’nin ha’ya karışmaması için, bu harflerin ince tonda uzatılmasına daha çok itina göstermek gerekir): فَا , بَا , طَا
Not: Aslında burada Arapçada, Türkçedeki gibi, tam olarak “a” ve “e” ayırımı yoktur. Onun için en doğrusu, “a’ya meyilli / a tonunda” veya “e’ye meyilli / e tonunda” okumak gerekir şeklinde söylemektir. İnce harfler, elif ile uzatıldıkları zaman; bir kısmı “â” şeklinde, bir kısmı ise, % 45’lik a’ya doğru meyillendirilerek okunur. Hangi harflerin “â” şeklinde, hangi harflerin ise % 45’lik a’ya doğru meyillendirilerek okunacağını, hocalardan dinleyerek, en doğrusu da Arapların Kuran okuyuşunu dinleyerek öğrenmeliyiz.
b. Vav: Ötreli harfi uzatır ve uzatılan harf, kalın harflerden ise kalın (“u” şeklinde), ince harflerden ise ince (“ü” şeklinde) uzatılarak okunur: كَانُوا , كَفَرُوا , مُوتُوا
c. Ye: Esreli harfi uzatır ve uzatılan harf her zaman ince okunur: فِى , لِى , مِى , قِيلَ
Not:
i) Med harfinden sonra sakin (yani cezimli yahut şeddeli) bir harf gelip de ikisi aynı kelimede bulunursa, bu harf yine çekilerek okunur (uzatma yapıldıktan sonra tenvinli harfe tutturulur): بِضَارِّينَ . Fakat bu sakin harf, med harfi ile aynı kelimede değilse o zaman uzatılmaz: وَلَا الضَّالِّينَ , أُوتُوا الْكِتَابَ
ii) Bazen, med harfi elif veya ye olmadığı halde hareke dik yazılarak, çekilir: لَكِنَّ , لَه ُ, بِهِ
iii) Bazen, üstünlü harf, elif yerine vay veya ye ile uzatılır: زَكَوةٌ
MED HARFLERİ (UZATMA HARFLERİ)
*MED HARFLERİ ŞUNLARDIR (elif waw ye) ا و ي
bu harfler harekesiz bir şekilde geldikleri zamn kendilerinden önceki harfi kısa bir sure uzatmaktadırlar.
1) ا elif harfi med harfi yani uzatma harfi olabilmesi için harekesiz olması gerekir ve bu harften önceki harekesi fetha yani(üstün) olması gerekir
misaller : باَ ب قَا لَ باَ عََ
örneklerde gördüğümüz gibi elif harfi harekesiz olarak geldiği zaman yani bir ses vermeyip sakin olduğu zamn kendisinden önceki sesi harfi uzatmaktadır
baabe gaale baa a gibi ikilediğim harfler uzatılır
2)vav harfi و
med harfi yani uzatma harfi olabilmesi için harekesiz olmalı ve bundan önceki harfin harekesi damme yani(ötre)olmalıdır
misaller: قُو لُو مَكْتُو بْ اَبُو كَ
guulü mektuub ebuuke örneklerinde olduğu gibi vava harfi uzatmaya sebebiyet verir.
3) ي ye harfi med harfi olabilmesi için yine diğer harflerimizdeki özellikler geçerlidir harekesiz olmalı ve kendisinden önceki harfin harekesi kesra yanii(esre) olmalıdır
misaller: رَحِيمْ عَلِيمْ
rahııım aliim örneklerinde de görüldüğü gibi harekesiz harf kendisinden önceki harfi uzatmaktadır .