Arapçada Harekeler – Hareke Nedir
Arapçada Harekeler – Hareke Nedir
Arapça Harekeler (Arapça: تشكيل teşkil), Arapça öğretiminde ve Kur’an’ın okunuşunu daha kolay kılmak için kullanılan değişik işaretlerden oluşan sistemdir. Bu sistem sadece Arap harflerini okumayı bilenlerin Arapça metinleri ve Kur’an’ı okuyabilmelerine imkân sağlar. Bu işaret sistemi sayesinde tamamı sessiz olan harflere ses verilebilmesi, sessizleştirilebilmesi, seslerin uzun okutulabilmesi veya seslerin birleştirilebilmesi sağlanır.
Sistem 8. yüzyılda Halil ibni Ahmed (El Farahidi) tarafından oluşturulmuştur.
Hareke (Arapça:حركة) Arap harflerine ses veren veya harfleri birleştiren sistemdir.Hareke: Harfleri okumamıza yarayan işaretlere denir. Alfabe, Türkçedeki sessiz harflere karşılık gelirken; harekeler ise sesli harflere karşılık gelir
Hareke sisteminde 8 temel işaret vardır. Bunlar fetha (üstün), kesra (esre), damma (ötre), tenvin (iki üstün, iki esre, iki ötre), sükûn (cezm), teşdid (şedde)’dir.
FETHA – ÜSTÜN
فَتْحَةٌ
Fetha (فتحة) (Türkçede üstün olarak bilinir) işareti harfin üzerine çizilen hafif eğik düz bir çizgidir. ـَ
Fetha, bulunduğu harfi e ila a arasındaki bir sesle seslendirir. İnce harfler e sesine, kalın harfler ise a sesine yakın bir sesle seslendirilir.
Fetha: Harflerin üzerine, sağdan sola eğik olarak yazılır. e, a sesi verir. Aşağıdaki kelimelerdeki harekesi üstündür.
Fetha A ve E sesi verir. Harfin üzerine eğik bir çizgi şeklinde konulur.
مِثاَلٌ ÖRNEKLER
جَعَلَ ، خَلَقَ ، غَفَرَ ، نَصَرَ ، صَدَقَ
Bir harfin E sesi mi yoksa A sesi mi alacağı o harfin mahrecinin kalın yada ince olmasına bağlıdır. Mesela ح harfi kalın bir harf olduğu için Fetha harekesi aldığı zaman ha şeklinde okunur. ف Harfi ise mahreç yani ağızdan çıkış itibariyle ince bir harf olduğu için fe şeklinde okunur.
ESRA KESRA
esra (كسرة) (Türkçede esre olarak bilinir) işareti harfin altına çizilen hafif eğik düz bir çizgidir. ـِ
Kesra, bulunduğu harfi i ile ı arasında bir sesle seslendirir. İnce harfler i sesine, kalın harfler ise ı sesine yakın bir sesle seslendirilir.
Kesra: Harflerin altına, sağdan sola eğik olarak yazılır. ı, i sesi verir. Aşağıdaki kelimelerin orta harekesi kesradır.
Kesre aynı Fethada olduğu gibi eğik bir çizgi halinde yazılır. Lakin kesre harfin altına yazılır ve İ sesi verir.
ri=رِ, bi=بِ, mi=مِ, ci=جِ
غَضِبَ ، رَضِيَ ، عَمِلَ ، وَسِعَ ، خَشِيَ
Damme – ÖTRE
Damma, bulunduğu harfi ü ile u arasında bir sesle seslendirir. İnce harfler ü sesine, kalın harfler ise u sesine yakın bir sesle seslendirilir.
Damme: Harflerin üzerine, küçücük bir vav şeklinde yazılır. u, ü sesi verir. Aşağıdaki kelimelerin ilk harekesi dammedir.
Ötre adı da verilen zamme U sesi verir. Zamme de harfin üzerine yazılır.مِثاَلٌ:
فُتِحَ ، ذُكِرَ ، كُتِبَ ، ذُبِخَ ، وُضِعَ
Cezm: Üzerinde bulunduğu harfi, kendinden önceki harf ile bağlayan, küçük daire şeklindeki işarettir. Aşağıdaki kelimelerin son harflerinin harekesi cezmdir.
مِنْ ، قَدْ ، عَنْ ، هَلْ ، كُنْ
Şedde: Üzerinde bulunduğu harfi iki kere okutan ve önceki harfe bağlayan işarettir. Sağdan sola doğru yazılır. Aşağıdaki kelimelerin son harfleri şeddelidir.
ثُمَّ ، اِنَّ ، اِلاَّ ، لَعَلَّ ، اَنَّ
Tenvin: İsimlerin sonunda bulunan ve “n” sesiyle kelimeyi bitiren çift harekelerdir. Tenvin üç tanedir: Fethatân: İki üstün demektir. Kelimeyi “-en, -an” sesiyle bitirir. Eğer isim, yuvarlak te (ة) veya hemze ile bitmezse, iki üstün( ا ) ile birlikte yazılır. Şimdi iki üstün ile ilgili örnekleri inceleyelim:
كَثيرًا ، قَرْيَةً ، جَمِيعًا ، اَزْوَاجًا ، كِتَابًا ، مَاءً ، مَدْرَسَةً
Kesretân: İki esre demektir. Kelimeyi “-in, -ın” sesiyle bitirir. Şimdi de iki esre ile ilgili örnekleri inceleyelim:
شَدِيدٍ ، هَدِيَّةٍ ، قُوَّةٍ ، يَوْمٍ ، بَعْضٍ
Dammetân: İki ötre demektir. Kelimeyi “-un, -ün” sesiyle bitirir. Şimdi de ötre ile ilgili örnekleri inceleyelim:
فِتْنَةٌ ، حَسَنَةٌ ، جُنَاحٌ ، سَمِيعٌ ، مُصِيبَةٌ
Med: Med yani uzatma harfleri üç tanedir. Elif, vav ve ye. Bu harflere aynı zamanda illet harfleri de denir. Arapçada bazı durumlarda kelime içindeki harfler uzatılarak okunur. Bunun için gerekli olan şartlar vardır: Med harfinin uzatarak okutabilmesi için harekesiz gelmesi şarttır. Ayrıca eliften önceki harfin üstün; “vav”dan önceki harfin ötre; “ye”den önceki harfin de kesre olması gerekir.
“elif” med harfine ait örnekler:
كَانَ ، غَالِبَ ، جَاهَدَ ، قَالَ ، جَاءَ
“vav” med harfine ait örnekler:
يَقُولُ ، يُعْجِزُونَ ، اُوتِىَ ، اَعُوذُ ، يَصُدُّونَ
“ye” med harfine ait örnekler:
يُرِيدُ ، نُزِيقُ ، تَجْرِى ، اَلَّذِينَ ، يَمِيزُ
Arapça sesliler için harf bulunmamaktadır. Sesli harflere ses vermek için hareke adı verilen aşağıdaki işaretler kullanılmaktadır :
- Fetha – Üstün: Harfin üzerine çapraz şeklinde hafif eğik bir çizgi olarak koyulur. Koyulan harfe a-e arası bir ses verir. İnce harfleri e sesi , kalın sesleri ise a sesi ile okunur. بَ ifadesi be şeklinde okunur.
- Kesra – Esre : Harfin altına çapraz şeklinde hafif eğik bir çizgi olarak koyulur. Koyulan harfe i veya ı sesi ile okutur. بِ ifadesi bi şeklinde okunur
- Damma – Ötre: Harfin üzerine çizilen vav harfine benzeyen (fiyonka benzer) bir işarettir. Kalın harfleri u , ince harfleri u ile ü arası bir ses ile okutur. بُ ifadesi bü şeklinde okunur
- Cezm : Üzerine koyulduğu harfi harekesiz (nötr) halde söylenmesini sağlayan küçük yuvarlak işaret. Örnek olarak اَبْ ifadesi eb şeklinde okunur
- Şedde : Üzerine koyulduğu harfi birincisi cezmli ikincisi harekeli olmak üzere iki defa okunmasını sağlayan, ters m harfine benzer işaret . اََبََّ ifadesi ebbe diye okunur.
- Tenvin İşaretleri : Harfin sonunda ن (nun) harfi varmış gibi okunmasını sağlayan işaretlere verilen isim
- İki üstün : Eklendiği harfin sonunun en veya an şeklinde okunmasını sağlar. بًا ifadesi ben diye okunur.
- İki esre : Eklendiği harfin sonunu in veya ın şeklinde okunmasını sağlar. بٍ ifadesi bin diye okunur.
- İki ötre : Eklendiği harfin sonunu un veya ün şeklinde okunmasını sağlar. بٌ ifadesi bün diye okunur.
ELİF-İ MAKSURE: Med harfleri olan elif, vav ve ye’den başka, elif gibi uzatan ve elif gibi görev yapan bir de elif-i maksure dediğimiz, kelimenin sonunda “ye” şeklinde görülen bir elif vardır. Bu “ye” harfinin elif-i maksure adını alması için kelime sonunda olması ve fetha ile harekeli harften sonra sakin olarak gelmesi gerekir.
كُبْرَى ، سَلْمَى ، طُوبَى kelimelerinde olduğu gibi. Bu kelimelerin son harfi, kendinden sonra elif varmış gibi uzatılır.
En اَنْ , len لَنْ , key كَيْ , izen اِذَنْ
Örnekteki kelimelerde üzerinde cezim bulunan harflare Sakin(harekesiz), üzerlerinde cezm bulunan harflere de müteharrik (harekeli) harfler denir.
5. Şedde اَلشَّدَّةٌ
Üzerine geldiği harfi iki kez okutur. Bu iki kez okunan harfin birincisi şeddeli, ikincisi ise cezimlidir.
Sellim سَلِّمْ , Salli صَلِّ
6. Tenvin اَلتَّنْوِينٌ
İsimlerin sonun çift olarak okutan bir işarettir. İsimlerin sonunu nunlama şeklinde de tabir edilebilir.
Arapçadaki 3 harekenin aynı zamanda 3 tane de tenvini vardır.
a) Zammeli tenvin ( iki ötre)
İsmin son harfinin üzerine gelen _ٌ_ işaretidir. Kelimenin sonunu un şeklinde okutur.
Kalemunقَلَمٌ , raculunرَجُلٌ , kelbunكَلْبٌ
b)Fethlı Tenvin (iki üstün)
İsmin son harfinin üzerine gelen_ً__ işaretidir. İnce sesli harfleri “en”, kalın sesli harfleri ise “an” şeklinde okutur. Üzerine fethalı tenvin gelecek olan harfin soluna bir elif ا harfi bitiştirilir ve tenvin bu ا harfinin üzerine yazılır.
Mu’allimen مُعَلِماً , kalemenقَلَماً
Sonu yuvarlak “te”(ة) ile biten isimler elif desteği ile yazılmaz.
Seyyaraten سَيّاَرَةً tâvileten طاَوِلَةً
Ve sonu “elif-i maksure” ile biten kelimelerde de tenvin elif üzerine yazılmaz.
Mer’an مَرْعىً , me’ven مَأوىً
c)Kesreli tenvin (iki esre)
İsmin son harfinin altına ٍ şeklinde yazılan işarete denir. Kelimenin sonunu “in” şeklinde okutur.
ÖRNEKLER
FETHA İLE OKUMA
[ك ر م] كَرَمًا ke-re-men
[ر ج م] رَجَمًا ra-ce-men
[أ س ف] أَسَفًا e-se-fen
[و ق ر] وَقَرًا ve-ka-ran
[س هـ ل] سَهَلاً se-he-len
[أ ب د] أَبَدًا e-be-den
[و ج د] وَجَدًا ve-ce-den
[م ش ع] مَشَعًا me-şe-a’n
[ص د ق] صَدَقًا sa-de-kan
[هـ و س] هَوَسًا he-ve-sen
[ع د ل] عَدَلاً a’-de-len
[ر ك ب] رَكَبًا ra-ke-ben
[ط و ف] طَوَفًا ta-ve-fen
[س ت ر] سَتَرًا se-te-ran
FETHA İLE SESLİ OKUMA ÖRNEKLERİ
cift Fetha ile Okuma
[ك ر م] كَرَمًا ke-re-men
[ر ج م] رَجَمًا ra-ce-men
[أ س ف] أَسَفًا e-se-fen
[و ق ر] وَقَرًا ve-ka-ran
[س هـ ل] سَهَلاً se-he-len
[أ ب د] أَبَدًا e-be-den
[و ج د] وَجَدًا ve-ce-den
[م ش ع] مَشَعًا me-şe-a’n
[ص د ق] صَدَقًا sa-de-kan
[هـ و س] هَوَسًا he-ve-sen
[ع د ل] عَدَلاً a’-de-len
[ر ك ب] رَكَبًا ra-ke-ben
[ط و ف] طَوَفًا ta-ve-fen
[س ت ر] سَتَرًا se-te-ran
Kesra ile Okuma
[ك س ر] كِسِرِ ki-si-ri
[ب ط ش] بِطِشِ bi-ti-Şi
[إ ك س] إِكِسِ i-ki-si
[ب ر س] بِرِسِ bi-ri-si
[ك م س] كِمِسِ ki-mi-si
[إ ش ن] إِشِنِ i-şi-ni
[ج ظ ت] جِظتِ ci-zi-ti
[غ ز ل] غِزِلِ gi-zi-li
[ز ب د] زِبِدِ zi-bi-di
[و ي ل] وِيِلِ vi-yi-li
[هـ ر ف] هِرِفِ hi-ri-fi
[ك ب ر] كِبِرِ ki-bi-ri
[م س ر] مِسِرِ mi-si-ri
Kesra ile Okuma ÖRNEKLERİ
Çift Kesra ile Okuma
كِسِرٍ ki-si-rin
[ب ط ش] بِطِشٍ bi-ti-şin
[إ ك س] إِكِسٍ i-ki-sin
[ب ر س] بِرِسٍ bi-ri-sin
[ك م س] كِمِسٍ ki-mi-sin
[إ ش ن] إِشِنٍ i-şi-nin
[ج ظ ت] جِظتٍ ci-zi-tin
[غ ز ل] غِزِلٍ gi-zi-lin
[ز ب د] زِبِدٍ zi-bi-din
[و ي ل] وِيِلٍ vi-yi-lin
[هـ ر ف] هِرِفٍ hi-ri-fin
[ك ب ر] كِبِرٍ ki-bi-rin
[م س ر] مِسِرٍ mi-si-rin
Damme ile Okuma
[ب ت ث] بُتُثُ bu-tu-su
[ج ر ب] جُرُبُ cu-ru-bu
[خ زع] خُزُعُ hu-zu-u’
[ع ق ل] عُقُلُ u’-ku-lu
[ص ن ع] صُنُعُ su-nu-u’
[ك ت ب] كُتُبُ ku-tu-bu
[أ ك ل] أُكُلُ u-ku-lu
[أ د ب] أُدُبُ u-du-bu
[خ ر ج] خُرُجُ hu-ru-cu
[س أ ل] سُأُلُ su-u-lu
[ض ر ب] ضُرُبُ du-ru-bu
[ك ف ر] كُفُرُ ku-fu-ru
[غ ل ب] غُلُبُ gu-lu-bu
[ن م ل] نُمُلُ nu-mu-lu
Damme ile Okuma ÖRNEKLERİ
Çift Damme ile Okuma
[ب ت ث] بُتُثٌ bu-tu-sun
[ج ر ب] جُرُبٌ cu-ru-bun
[خ زع] خُزُعٌ hu-zu-u’n
[ع ق ل] عُقُلٌ u’-ku-lun
[ص ن ع] صُنُعٌ su-nu-u’n
[ك ت ب] كُتُبٌ ku-tu-bun
[أ ك ل] أُكُلٌ u-ku-lun
[أ د ب] أُدُبٌ u-du-bun
[خ ر ج] خُرُجٌ hu-ru-cun
[س أ ل] سُأُلٌ su-u-lun
[ض ر ب] ضُرُبٌ du-ru-bun
[ك ف ر] كُفُرٌ ku-fu-run
[غ ل ب] غُلُبٌ gu-lu-bun
[ن م ل] نُمُلٌ nu-mu-lun
TÜM TENVİNLİLERLE OKUMA
CEZM (SÜKUN) İLE OKUMA
[ب ت ث] بَتَثْ be-te-s
[ج ر ب] جَرْبَ ce-r-be
[خ زع] خَزْعَ ha-z-a’
[ب ر س] بِرِسْ bi-ri-s
[ك م س] كِمْسِ ki-m-si
[إ ش ن] إِشِنْ i-şi-n
[ك ت ب] كُتْبُ ku-t-bu
[أ ك ل] أُكُلْ u-ku-l
[أ د ب] أُدْبُ u-d-bu
[خ ر ج] خُرُجْ hu-ru-c
CEZM (SÜKUN) İLE OKUMA ÖRNEKLERİ
ŞEDDE İLE OKUMALAR
[ب ت ث] بَتَّثَ bet-te-se
[ج ر ب] جَرَّبَ cer-ra-be
[خ زع] خَزَّعَ haz-ze-a’
[ب ر س] بِرِّسِ bir-ri-si
[ك م س] كِمِّسِ kim-mi-si
[إ ش ن] إِشِّنِ iş-şi-ni
[ك ت ب] كُتُّبُ kut-tu-bu
[أ ك ل] أُكُّلُ uk-ku-lu
[أ د ب] أُدُّبُ ud-du-bu
[خ ر ج] خُرُّجُ hur-ru-cu
KARIŞIK OKUMALAR
[ب ت ث] بَتُّثَ bet-tu-se
[ج ر ب] جَرْبٌ ce-r-bun
[خ زع] خَزِّعًا haz-zi-a’n
[ع ق ل] عُقَّلٍ u’k-ka-lin
[ص ن ع] صِنَّعٌ sin-ne-u’n
[ك ت ب] كُتِّبًا kut-ti-ben
[أ ك ل] أُكِّلْ uk-ki-l
[أ د ب] أَدَّبٍ ed-de-bin
[خ ر ج] خُرِجًا hu-ri-cen
[س أ ل] سُأَلَّ su-e-lun
[ض ر ب] ضُرِبٌ du-ri-bun
[ك ف ر] كُفْرًا ku-f-ran
[غ ل ب] غِلُبٍ gi-lu-bin
[ن م ل] نَمِلُّ ne-mil-lu
[ك ر م] كُرِمًا ku-ri-men
[ر ج م] رَجْمٌ ra-c-mun
[أ س ف] أُسِفَ u-si-fe
[و ق ر] وَقَرٌ ve-ka-run
[س هـ ل] سُهِلٌّ su-hil-lun
[أ ب د] أُبَدًّا u-bed-den
[و ج د] وَجَّدًا ve-ced-den
[م ش ع] مُشِّعًا muş-şi-a’n
[ص د ق] صِدْقٌ si-d-kun
[هـ و س] هُوِّسٍ huv-vi-sin
[ع د ل] عُدُلٌّ u’-dul-lun
[ر ك ب] رُكَّبًا ruk-ke-ben
[ط و ف] طَوَّفًا tav-ve-fen
[س ت ر] سِتْرٌ si-t-run
[ك س ر] كُسِّرَ kus-si-ra
[ب ط ش] بُطِشٌ bu-ti-şun
[إ ك س] إِكِسٍ i-ki-sin
[ب ر س] بِرِسًا bi-ri-sen
[ك م س] كِمِسٌ ki-mi-sun
Harekeler ile Harflerin Okunması