Müzekker

Arapçayı birçok dilden, en önemlisi Türkçe’den ayıran bir diğer konu, kelimelerdeki cinsiyet farklılıklarıdır. Bildiğiniz gibi Türkçe’de cinsiyet yönünden kelimeleri bir kategoriye ayırmıyoruz. Lâkin Arapça’da kelimeleri cinsiyet yönünden 2 kısımda inceleniyoruz. Arapça’yı iyi öğrenmek ve konuşmak istiyorsak bu noktaya dikkat etmemiz gerekecektir.

Arapça’da cinsiyet yönünden kelimeler müzekker (eril) ve müennes (dişil) diye ikiye ayrılır. Ben bu başlıkta (Arapça Dersleri-14: Müzekker-Müennes-I) ilk olarak müzekker konusunu sizlere anlatacağım. 2. dersimiz müenneslik konusunda olacaktır.

1. Müzekker (erkek/eril) Kelimeler: Kelimenin şekli veya manası itibariyle erkek bir varlığa delalet etmesidir. Müzekker kelimeler de kendi arasında 2 kısımda incelenir.

 

 

a) Hakiki Müzekker Kelimeler: İsminden de anlaşılacağı üzere, hakiki manada erkek bir varlığa işaret eden yani kelimenin manası itibariyle canlı (nefesi olan) erkek bir varlığı gösteren kelimelerdir.

Örnekler: ديك = dîkun = horoz, جمل = cemelün = erkek deve, ولد = veledun = erkek çocuk, ثور = thevrun = öküz, اخ = ekhun = erkek kardeş, اب = ebun = baba, احمد = ahmedü = Ahmed, جد = ceddün = dede

Örneklerden anlaşıldığı gibi hakiki müzekker muhakkak canlı (nefesi olan) erkek bir varlığa işaret etmelidir ve müenneslik alameti kesinlikle bulundurmamalıdır.

b) Mecâzi Müzekker Kelimeler: Kelimelerin sadece gramer yönünden erkek sayıldığı, mana yönünden erkek bir varlığa işaret etmeyen ve müenneslik alameti de bulundurmayan kelimelerdir. Yani hakiki müzekkerden tek farkı canlı bir varlığa delalet etmemesidir.

Örnekler: بيت = beytün = ev, قلم = qalemun = kalem, كتاب = kitâbun = kitap, قمر = qamerun = ay, جبل = cebelün = dağ, شهر = şehrun = ay, اسبوع = usbû*un = hafta, درس = dersün = ders

Yine örneklere dikkatle bakarsanız hiçbirinin canlı (nefesi olan) bir erkek varlığa işaret etmediğini görürsünüz.

Not: Her nefesi olmayan (cansız) varlık mecâzi müzekker olacak diye bir şart yoktur. Böyle bir kıyaslama yapmayın yoksa yanılırsınız. Mesela yukarda verdiğim قمر = qamerun = ay kelimesine bakarak شمس = şemsun = güneş kelimesini müzekker sanmayın. İkisi de cansız, ikisi de müenneslik alameti taşımıyor, ikisi de tek bir varlık vs. gibi hayali bir kıyaslama içine girmeyin, çünkü şemsün = güneş kelimesi ilerde anlatacağım semâi müennes konusunun tipik bir örneğidir. Bu ikisi arasındaki farkı iyi bir şekilde öğrenin, sınavlarda genellikle bu iki kelime sizleri yanıltmak için sorulur.

 

İsimler, müzekker (erkek) ve müennes (dişi) olmak üzere iki kısma ayrılır: 1) Müzekker İsim: Canlı varlıkların erkeklerine veya gramer bakımından müzekker (erkek) kabul edilen yani kendisinde dişilik alâmeti bulunmayan cansız varlıklara verilen isimdir.

 

 

DÖRDÜNCÜ DERS:

İSİMLERDE ERKEKLİK VE DİŞİLİK:

İsimler, müzekker (erkek) ve müennes (dişi) olmak üzere iki kısma ayrılır:

1) Müzekker İsim: Canlı varlıkların erkeklerine veya gramer bakımından müzekker (erkek) kabul edilen yani kendisinde dişilik alâmeti bulunmayan cansız varlıklara verilen isimdir.

Örnekler:

خاَلٌ : Dayı, دِيكٌ : Horoz, كِتاَبٌ : Kitap,

دَرْسٌ : Ders, مِصْباَحٌ : Lamba, شَعْرٌ : Saç

2) Müennes İsim: Canlı varlıkların dişilerine veya gramer bakımından dişi kabul edilen (kendisinde dişilik alâmeti bulunan) cansız varlıklara verilen isimdir.

Örnekler:

خاَلَةٌ : Teyze, ٌ دَجاَجَة : Tavuk, أمٌّ : Anne,

بِنْتٌ : Kız evlat, حَدِيقةٌ : Bahçe, سَيَّارَةٌ : Araba

 

İsimlerde Cinsiyet: Arap dilinde kelimeler dil bilgisi yönünden müennes (dişil) ve müzekker (eril) olarak iki tür cinsiyete sahiptir. Bunlar genellikle varlıkların doğal cinsiyetine uyarlar. Doğada erkek olan canlılar müzekker, dişi olan canlıklar müennes kabul edilir. Fakat bu kuralın istisnaları vardır.

 

İsimlerin müennes (dişi) olma kuralları:

1- Doğal dişi isimler.

Örnek:

أُمٌّ (anne)

أُخْتٌ (kız kardeş)

بِنْتٌ (kız çocuğu)

 

2- Kasaba, şehir, ülke ve kabile isimleri müennes (dişi) kabul edilir.

Örnek:

قُرَيْشٌ (Kureyş)

مِصْرٌ (Mısır)

مَكَّةٌ (Mekke)

 

3- Vücudun çift olan azaları, organları münnes (dişi) olarak kabul edilir.

Örnek:

عَيْنٌ (Göz)

أُذْنٌ (Kulak)

يَدٌ (el)

 

4- Son harfi ta-yı marbuta (ة – ـة) ile biten isimler çoğunlukla münnes (dişi), müfred (tekil) kabul edilir.

Örnek:

مَدِينَةٌ (şehir)

مُحَافَظَةٌ (şehir)

لَيْلَةٌ (bir gece)

سَفِينَةٌ (gemi)

كَبِيرَةٌ (büyük)

طَبِيبَةٌ (bayan doktor)

مَرِيضَةٌ (hasta)

كَاتِبَةٌ (yazıcı)

مُعَلِّمَةٌ (öğretmen)

فَقِيرَةٌ (yoksul)

نَظِيفَةٌ (temiz)

كَبِيرَةٌ (büyük)

صَغِيرَةٌ (küçük)

قِطَّةٌ (kedi)

كَلْبَةٌ (köpek)

مُهْرَةٌ (tay)

مُسْلِمَةٌ (müslüman)

مُؤْمِنَةٌ (mümin)

 

5- Son harfi Elif-Maksura (kısa elif – ى) olan isimler müennes (dişi) olarak kabul edilir.

Örnek:

صُغْرَى (en küçük)

حُسْنَى (en güzel)

حُبْلَى (hamile, gebe)

عَصًا (baston)

كُبْرَى (en büyük)

سُفْلَى (daha düşük)

عَطْشَى (susamış, susuz)

 

 

6- İsim kelimenin sonunda Elif-Mamdude (uzun elif – اء) ve hemze şeklinde bulunan isimler müennes (dişi) olarak kabul edilir.

Örnek:

بَيْضَاءُ (beyaz)

زَرْقَاءُ (mavi)

حَمْرَاءُ (kırmızı)

حَسْنَاءُ (güzel kız)

سَمْرَاءُ (semra)

خَضْرَاءُ (yeşil)

سَوْدَاءُ (siyah)

خَرْسَاءُ (dilsiz)

حَدْبَاءُ (kambur)

عَرْجَاءُ (topal)

عَمْيَاءُ (kör)

شَقْرَاءُ (sarışın)

سَمْرَاءُ (esmer)

 

7- Topluluk isimleri genellikle müennes (dişi) kabul edilir.

Örnek:

العَرَبُ (Arap)

 

8- Hiçbir sebep olmadığı halde müennes (dişi) kabul edilen isimlerde vardır. Bu tür kelimeler işitmeyle müennes (dişi) kabul edildiği için Semai Müennes (işitmeyle bilinen dişil) kelimeler denir.

Örnek:

نَفْسٌ (kendim)

أَرْضٌ (yeryüzü)

شَمْسٌ (güneş)

سَمَاءٌ (gökyüzü)

رِيحٌ (rüzgar)

نَارٌ (ateş)

دَارٌ (ev)

حَرْبٌ (savaş)

فَأْسٌ (balta)

جَهَنَّمٌ (cehennem)

حَاجِبٌ (kaş)

رِجْلٌ (ayak)

 

Püf Noktaları:

* Yukarıdaki kurallara uymayan isimler müzekker (eril) kabul edilir.

* Ayrıca Arapça’daki bütün cansız isimlerin çoğulu müennes (dişi) ve müfred (tekil) kabul edilir.

* Bazı müzekker (eril) isimler kurala aykırıdır.

Örnek:

حَمْزَةُ (Hamza)

طَلْحَةُ (Talha)

عُرْوَةُ (Urve)

* Mübalağa ifade eden فَعَّالَةٌ vezninin sonundaki ta-i marbuta ـة müenneslik (dişilik) için değildir.

Örnek:

عَلاَّمَةٌ (çok bilgili)

نَسَّابَةٌ (soy bilgini)

رَحَّالَةٌ (çok gezmiş)

* Münennes (dişi) kelimeler aşağıdaki gibi iki ana grupta sınıflandırılarak da isimlendirilebilir:

A- Hakiki Müennes (Dişi) المُؤَنَّثُ الحَقِيقِيُّ: Ta-i Marbuta/Ta-i Tenis tenis (dişilik) alameti taşısın veya taşımasın gerçekte dişi olan varlıktır.

خَدِيجَةُ (Hatice)

مَرْيَمُ (Meryem)

خَنْسَاءُ (Hansa)

لَبُؤَةٌ

B- Mecazi Müennes (Dişi)المُؤَنَّثُ المَجَازِيُّ :

a- Lafzi Münnes (Dişi):

Tenis (Dişilik) alameti olan (ة – ى – اء) isimler.

Örnek:

نَافِذَةٌ (pencere)

كُبْرَى(en büyük)

خَضْرَاءُ (yeşil)

 

b- Semai Müennes (Dişi):

Tenis (Dişilik) alameti olmayan (ة – ى – اء) isimler.

Örnek:

نَارٌ (ateş)

رِيحٌ (rüzgar)

أَرْضٌ (yeryüzü)

 

* Sıfat kelimeler isim sayılır ve sıfat kelimenin sonuna ta-yı marbuta (ة – ـة) eklenir. Müennes (Dişil) – tekil sıfat olarak değerlendirilir. Bu kural son harfi illetsiz kelimelerde geçerlidir.

Örnek:

كَبِيرٌ – كَبِيرَةٌ (büyük)

صَغِيرٌ – صَغِيرَةٌ (küçük)

بَطِيئٌ – بَطِيئَةٌ (yavaş)

* Tenis te’si/Dişilik te’si: (ة – ـة)

* Ta’i Marbuta/Kapalı te: (ة – ـة)

* Ta’i Marbuta/Kapalı te – Tenis te’si/Dişilik te (ة – ـة) sonuna bir ek bitiştiğinde açık ـتـ şeklinde yazılır.

Örnek:

مِحْفَظَةٌ – مِحْفَظَتُكَ (çanta – senin çantan)

نَظَّارَةٌ – نَظَّارَتُهُ (gözlük – onun gözlüğü)

مِظَلَّةٌ – مِظَلَّتِي (şemsiye – benim şemsiyem)

 

Konuyla ilgili bazı terimler:

* المُذَكَّرُ: Müzekker – Eril/Erkek

* المُؤَنَّثُ: Müennes – Dişil/Dişi

* التَّذْكِيرُ فِي الأَسْمَاءِ: İsimlerde Erillik/Erkeklik

* التَّأْنِيثُ فِي الأَسْمَاءِ: İsimlerde Dişillik/Dişilik

* المُؤَنَّثُ الحَقِيقِيُّ: Hakiki Müennes/Dişi/Dişil

* المُؤَنَّثُ المَجَازِيُّ: Mecazi Müennes/Dişi/Dişil

* عَلاَمَاتُ التَّأْنِيثِ: Müenneslik Dişilik Alametleri

* التَّاءُ المَرْبُوطَةُ: Yuvarlak te

* أَلِفُ التَّأْنِيثِ المَمْدُودَةُ: Uzun müenneslik/dişilik elifi (ا)

* أَلِفُ التَّأْنِيثِ المَقْصُورَةُ: Kısa müenneslik/dişilik elifi (ى)

İSİMLERDE ERKEKLİK-DİŞİLİK

(Müzekker-Müennes)

 

     Arapçada, bir cinsteki varlığın erkeğine ve dişisine ayrı isimler verildiği olur:

     Anaام                                    Babaاب          

     Dişi deveناقة                          Erkek deveجمل  

     Tavukدجاجة                            Horozديك        

     Fakat, yaygın olarak, bir cinsteki hem erkek, hem de dişi varlıklara aynı isim verilir, yalnız, dişiliği göstermek için, isimde bir dişilik alameti bulunur.

     Kız öğrenci kitabı okuyorتقرأ الطالبة الكتاب    Cümlesindekiالطالبة    kelimesinin sonundakiة    dişilik alametlerinden biridir. Kelimenin aslıالطالب    dır, yuvarlakة  dişiliği göstermek için eklenmiştir.