Arapça GramerArapça Gramer Kitabı Online Fihrist

Müzekker ve Müennes

 

MÜZEKKER – MÜENNES

Müzekker; canlı ya da cansız varlıkların erkek olanını gösteren isimdir. Türkçe’dekinin aksine Arapça’da cansız varlıklar da müzekker ya da müennes kabul edilmektedir. Müzekker ismin herhangi ayırıcı bir harfi yoktur:

أَبٌ

baba

اَلتِّلْميِذُ

öğrenci

رَجُلٌ

adam

اَلْحِصاَنُ

at

اَلْكِتاَبُ

kitap

باَبٌ

kapı

خاَلِدٌ

Halit

قِطٌّ

kedi

اَلْمُؤْمِنُ

mü’min (erkek)

             

Müennes; canlı ya da cansız varlıkların dişi olanını gösterir.

İsimlerde müenneslik alâmetleri üçtür:

a) Tâ-i te’nis ya da tâ-i merbûta  (Bitişik, yuvarlak tâ) ة: En çok kullanılan müenneslik alâmetidir.

اَلصُّورَةُ

resim

اَلتِّلْميِذَةُ

kız öğrenci

اَلْمَرْأَةُ

kadın

فاَطِمَةُ

Fâtıma

فاَئِدَةٌ

fayda

ناَفِذَةٌ

pencere

عاَئِشَةُ

Ayşe

قِطَّةٌ

kedi (dişi)

اَلْمُؤْمِنَةُ

mü’min (kadın)

 

               

Cümlede fiil ile fâil arasındaki uygunluk gibi müzekker müennes uygunluğu istenilen durumlarda sıfatlar müzekker halden aşağıdaki örneklerde  görüldüğü gibi müennese çevrilir[3]:

نَظيِفٌ  ث نَظيِفَةٌ

temiz

جَميِلٌ ث جَميِلَةٌ

güzel

كَبيِرٌ ث كَبيِرَةٌ

büyük

مُسْلِمٌ ث مُسْلِمَةٌ

müslüman

مُجْتَهِدٌ ث مُجْتَهِدَةٌ

çalışkan

نَشيِطٌ ث نَشيِطَةٌ

neşeli, dinç

b) Elif-i Memdûde (Uzun elif): (اء) Bu elifle biten isimlerin müennes olması için eliften sonra gelen hemzenin kelimenin kök harflerinden olmaması gerekir. Bu tür müennes isimler genelde sıfat anlamı taşıyan isimlerdir, elif ve hemze de ekleme harflerdir. 

أَحْمَرُ ث حَمْراَءُ

kırmızı

أَسْمَرُ ث سَمْراَءُ

esmer

 

أَخْضَرُ ث خَضْراَءُ

yeşil

أَبْيَضُ ث بَيْضاَءُ

beyaz

 

أَسْوَدُ ث سَوْداَءُ

siyah

أَصْفَرُ ث صَفْراَءُ

sarı

 

أَعْرَجُ ث عَرْجاَءُ

topal

شَقْراَءُ

sarışın

اَلصَّحْراَءُ

çöl

                   

c) Elif-i Maksûre (Kısa elif): (ى) İsimlerin sonunda noktasız ى şeklinde yazılan ve kendisinden önceki harf fethalı olduğu için elif olarak okunan bu harf o ismin müennes olduğunu gösterir.

سَلْمىَ

Selma

أَكْبَرُ ث كُبْرَى

daha büyük

لَيْلىَ

Leyla

أَصْغَرُ ث صُغْرَى

daha küçük

حُبْلىَ

hamile

عَطْشاَنُ ث عَطْشَى

Susuz

* Bu üç te’nis (müennes) alâmeti olmadan da müennes olan isimler vardır. Bunlar:

1-Kadınlara ait özel isimler:

سُعاَدُ

Suad

هِنْدُ

Hint

زَيْنَبُ

Zeynep

مَرْيَمُ

Meryem

2-Dişi varlıklara delâlet eden isimler:

أُخْتٌ

kızkardeş

أُمٌّ

anne

3-Vücudun çift organlarının isimleri:

أُذُنٌ

kulak

عَيْنٌ

göz

رِجْلٌ

ayak

4-Ülke, şehir ve kabile isimleri:

مِصْرُ

Mısır

اَلشاَّمُ

Şam

غَطَفاَنُ

Gatafan kabilesi

5-Rüzgar ve çeşitli ateş isimleri:

سَعيِرٌ

kuvvetli ateş

ناَرٌ

ateş

دَبوُرٌ

batı rüzgarı

6-Canlı fakat akıl sahibi olmayan topluluk isimleri:

إِبِلٌ

develer

غَنَمٌ

koyun, keçiler

حَماَمٌ

güvercinler

* Bunların dışında müennes olduklarını duyarak veya sözlüklere bakmak suretiyle öğrendiğimiz bazı kelimeler vardır ki bunlara semâî müennes (işitmek suretiyle müennes olduğu bilinen) denir. Örnek:

رُوحٌ

ruh

اَلْأَرْضُ

yer

نَفْسٌ

can

داَرٌ

ev, yurt

اَلشَّمْسُ

güneş

 

 

Konuyla İlgili Cümle Örnekleri

طَلَعَتِ الشَّمْسُ.

Güneş doğdu.

قَرَأَتِ الْمُؤْمِنَةُ الْقُرْآنَ.

Mü’min (kadın) Kur’ân okudu.

عَمِلَتِ الْمُجْتَهِدَةُ الْواَجِبَ.

Çalışkan (kadın) ödevi yaptı.

عَمِلَ الْمُجْتَهِدُ الْواَجِبَ.

Çalışkan (erkek) ödevi yaptı.

سَمِعَ التِّلْميِذُ الْجَرَسَ وَ دَخَلَ الْمَدْرَسَةَ.

Öğrenci zili duydu ve sınıfa girdi.

سَمِعَتِ التِّلْميِذَةُ الْجَرَسَ وَ دَخَلَتِ الْمَدْرَسَةَ.

(Kız) öğrenci zili duydu ve sınıfa girdi.

İlgili Makaleler