ARAPÇADA İSMİN ÖZELLİKLERİ – MÜZEKKERLİK MÜENNESLİK – MARİFELİK NEKRALIK – TEKİLLİK ÇOĞULLUK
1-İSİMLERDE ERKEKLİK-DİŞİLİK (Müzekker-Müennes)
Arapçada, bir cinsteki varlığın erkeğine ve dişisine ayrı isimler verildiği olur:
Anaام Babaاب
Dişi deveناقة Erkek deveجمل
Tavukدجاجة Horozديك
Fakat, yaygın olarak, bir cinsteki hem erkek, hem de dişi varlıklara aynı isim verilir, yalnız, dişiliği göstermek için, isimde bir dişilik alameti bulunur.
Kız öğrenci kitabı okuyorتقرأ الطالبة الكتاب Cümlesindekiالطالبة kelimesinin sonundakiة dişilik alametlerinden biridir. Kelimenin aslıالطالب dır, yuvarlakة dişiliği göstermek için eklenmiştir.
Dişilik alametleri üçtür:
1-Yuvarlak te: Dişi (müennes) sayılan varlıklarla bunların sıfatlarının sonunda bulunur.
Müennes için Müzekker için
Yazıcı كاتب كاتبة
Öğretmen معلم معلمة
2-Uzun dişilik elifi: Bu alamet, en çok, renk ve sakatlığı gösterenافعل veznindeki kelimelerin müennesinde bulunur.
فعلاء (Müennes için) افعل(Müzekker için)
- ازرق زرقاء
Kırmızı احمر حمراء
Yeşil اخضر خضراء
- ابيض بيضاء
- اسود سوداء
- اخرس خرساء
- اعرج عرجاء
3-Kısa dişilik elifi: Bu alamet, en çok, افعل veznindeki sıfatı müşebbehe’ler فعلىvezninde müennes yapılınca, müennes kelimenin sonunda bulunur.
فعلى (Müennes için) افعل(Müzekker için)
Daha büyük اكبر كبرى
Daha küçük اصغر صغرى
Daha güzel احسن حسنى
NOT: Bazı müennes kelimelerde de te’nis alameti bulunmaz. Bu çeşit müennes, ancak işitilerek bilindiği için semai müennes adını alır.
Yerارض balta فأس güneş الشمس ateş نار nefis نفس
rüzgar ريح kulak اذن göz عين kaş حاجب cehennemجهنم
- رجل el يد
Arapça İsimlerde Dişillik
Arapça´da isimler cinsiyet bakımından eril ve dişil olarak ikiye ayrılır.
Erkek varlığı gösteren isme eril/müzekker, dişi varlığı gösteren isme dişil/müennes denir.
Dişiller/Müennesler 2 kısma ayrılır:
1.Lafz-i Müennes: Lafz-i müennes 3 gruba ayrılır:
a) Sonunda ـة ( yuvarlak te / التاء تانيث / التاء مربوطة) olan isimlerdir.
كِتَابٌ – كِتَابَةٌ
مُعَلِّمٌ – مُعَلِّمَةٌ
مَرِيضٌ – مَرِيضَةٌ
b) Sonunda اء yani elif-i memdude (<st1:personname w:st=”on” productid=”uzun elif”>uzun elif) olan isimlerdir. Bu alamet daha ziyade renk ve sakatlığı ifade eden أَفْعَلُ veznindeki kelimelerin müenneslerinde kullanılır.
أَبْيَضٌ – بَيْضَاءُ
أَحْمَرُ – حَمْرَاءُ
أَسْوَدٌ – سَوْدَاءُ
c) Sonu ىyani elif-i maksura (kısa elif) ile biten isimlerdir. Elif-i maksura daha ziyade أَفْعَلُveznindeki derecelendirilmiş sıfatların müenneslerinde kullanılır.
أَكْبَرٌ – كُبْرَى
أَصْفَرٌ – صَفْرَى
Not: فَعْلاءُ veznindeki sıfatların müennesleri de فُعْلَى vezninde kullanılır.
عَطْشَانٌ – عَطْشَى
2. Sema-i Müennes: Üzerinde müenneslik alameti olmayıp, müennes sayılan isimlerdir. Bu müennesler sözlüğe bakılarak ve/veya işitilerek öğrenilir.
اَلْحَاجَبُ
اَلْفَأْسُ
اَلأُذْنُ
2-MARİFE VE NEKRE
Marife (Belirli): Belirli bir şey için konulmuş isimdir.
Nekre (Belirsiz): Belirsiz bir şey için konulmuş isimdir.
İsim ve sıfatların belirli olduğunu göstermek için, başlarına ال takısı getirilir. Bu takıya, belirlilik takısı veya belirtme takısı denir. Bu belirlilik takısına Arapça da “harf’ut-tarif” denir.
قلم Kelimesi nekre olup herhangi bir kalem demektir. Halbuki, bu kelimenin başına ال getirirsek durum şöyle olur: القلمartık bu, bildiğimiz, bizce belli bir kalem demektir. Böyle, bilinen belirli varlıkları gösteren kelimelere marife denir.
Başında belirlilik takısı ال Bulunmayan, sonu tenvinli olup belirsiz bir varlığı gösteren بيت كتاب gibi kelimelere de nekre denir.
Nekre kelimeler, başında ال getirilerek marife yapılırken, sonlarındaki tenvin yani çift harekeden biri düşer, tek hareke kalır.
Marife 6 çeşittir:
1-Zamirler: هى هو gibi
2-Alem: yani özel isim زيد gibi
3-İşaret isimleri: هذه هذا gibi
4-İsmi mevsul: الى الذىgibi
5-Elif-Lam ile belirlenmiş isim: الرجل gibi
Nida harfi ile belirli bir isim kastedilirse, bununla da isim belirli olur يا رجل gibi. Burada رجل kelimesi her ne kadar nekre (belirsiz) ise de, çağıran kimse tarafından bilindiği için marifedir. Yani belli bir kişidir.
6-Saydığımız bu beş çeşit marifeden birine muzaf olan kelimedir:
Zeydin uşağı غلام زيد
زيد özel isim olduğu için marifedir ve cümlede muzafun ileyh’ dir.
غلام ise, nekredir. Fakat belirli bir kelime olan زيدde muzaf olduğu için belirlilik kazanmıştır. Yani marife olmuştur.
3-İSİMLERDE TEKLİK, İKİLİK, ÇOKLUK (Müfret-Tesniye-Cemi)
A-Teklik isim (Müfret): Tek bir varlığı gösterir:
Çocuk طفل adam رجل ev بيت
B-İkilik isim (Müsenna): İki varlığı gösterir. Müfret ismin sonuna ا ن eklenerek yapılır.
İki kalem قلمان ß bir kalem قلم
İki mektep مدرستان ß bir mektep مدرسة
C-Çokluk ismi (Cemi): Aynı cinsten birçok varlığı gösterir. Üç bölümde incelenir.
1-Cemi Müzekker Salim: Erkek olan veya sayılan varlıkların isimleri, sonlarına ون eklenerek çoğul yapılır.
Öğretmenler معلمون ß Öğretmenمعلم
2-Cemi Müennes Salim: Dişi olan veya sayılan bir varlığı gösteren ismin sonuna ات eklenerek çoğul yapılır.
Hanım öğretmenlerمعلمات ß Hanım öğretmen معلمة
3-Cemi Mükesser: Tekil kelimenin yapısı, biçimi değiştirilerek elde edilen çokluktur.
Kalemler قلم -> قلمان -> اقلام
Bazı cemi isimlerin kendi cinsinden müfredi yoktur. Bu çeşit isimlere “Cemi isim” denir.
Ordu جيش Kavim قوم
4-TESNİYE VE İRABI (ref=ötre , nasb=üstün ve cer=esre hali)
Tek varlığı gösteren isme müfret, iki varlığı gösteren isme de tensiye denir. isimleri tensiye yapmak için sonlarına ref halinde (ان ), nasb ve cer halinde (ين ) getirilir.
Tensiye isimlerin sonundaki ن harfi her zaman esreli, nasb ve cer halinde ى harfi de cezimli ve öncesi üstün olur. Cemi müzekker salim’le karıştırılmaması için buna dikkat etmek gerekir.
ولد -> ولدان (ولدين)
يوم -> يومان (يومين)
مدرسة -> مدرستان (مدرستين)
Bir isim tensiye yapılırken şunlara dikkat edilir:
1-Sonundaki elif harfi vav harfinden çevrilmiş olan bir isim tensiye yapılırken, elif tekrar vav harfine dönüşür.
عصا -> عصوان (عصوين)
2-Sonundaki elifin aslı ya ise, yahut ismin harfleri 3’ten fazla ise, elif ya harfine dönüşür.
فتى -> فتيان ( فتيين )
مستشفى -> مستشفيان ( مستشفيين )
3-Sonu uzun elif (Elif-i Memdude) ile biten müennes isimler tensiye yapılırken, sonundaki hemze vav harfine dönüşür.
صحراء -> صحراوان ( صحراوين )
4– أب ve اخ İsimleri tensiye yapılırken mahzuf olan vav harfleri geri gelir.
أب -> ابوان ( ابوين )
اخ -> اخوان ( اخوين )
5-CEMİ: Cemiler üçe ayrılır:
1-CEM-İ MÜZEKKER SALİM VE İRABI: Müfredinin sonuna, ref halinde, bir öncesi ötreli vav-nun (ون ), nasb ve cer halinde, bir öncesi esreli ya-nun (ين ) getirilerek yapılır. Her iki durumda da sonundaki nun harfi üstündür.
مسلمين )( مسلمون ß مسلم
Öğretmenler okula gitti ذهب المعلمون الى المدرسة Ref hali
Öğretmenleri okulda gördüm راية المعلمين فى المدرسة nasb hali
Öğretmenlere selam verdim سلمت على المعلمين cer hali
İzafet durumunda bu nun harfi düşer.
Mektebin öğretmenleri معلموا المدرسة
2-CEM-İ MÜENNES SALİM VE İRABI: Müennes (dişi) isimlerin çoğuludur. Müfret müennes isimlerin sonuna ( ات) harfleri getirilerek yapılır.
Müslüman kadınlar مسلمات ß مسلمة
Müfret müennes isimlerde değişiklik yapılmadan sonuna bu ek eklenerek çoğul yapıldığı için buna da salim müennes cemi denilmiştir.
Cemi müennes salim yapılırken şunlara dikkat edilmeli:
1-Sonunda yuvarlak te ( ة ) bulunan isimler müennes cemi yapılırken bu te harfi atılır.
Öğretmen kadınlar معلمات ß معلمة
2-Müenneslik alameti olarak sonunda elif-i maksure veya elif-i memdude bulunan isimler cemi müennes yapılırken, tesniyelerde izlenen kurallar uygulanır.
a) Sonu Elif-i Maksure ile biten müfret müennes isimler cemi müennes yapılırken Sonundaki elifin aslı ya ise, elif ya harfine dönüşür. Sonundaki elifin aslı vav ise, elif vav harfine dönüşür.
Faziletli kadınlar فضليات ß فضلى
b) Sonu Elif-i Memdude ile biten müfret müennes isimler cemi müennes yapılırken, sonundaki hemze vav harfine dönüşür.
Gökler سماوات ß سماء
3-Sonunda yuvarlak te ( ة ) bulunmayıp kadın ismi olanlar da cemi müennes şeklinde cemi yapılır.
زينبات ß زينب
4-Erkek ismi olduğu halde sonunda yuvarlak te ( ة ) bulunanlar da bu şekilde cemi yapılır.
طلحات ß طلحة
5-Sonunda yuvarlak te ( ة ) olup müennes ismi olduğu halde cemi müennes salim şeklinde cemi olmayan bazı kelimelerde vardır.
Dinler ملل ß ملة Ümmetler امم ß امة Kadınlar نساء ß امراة
3-CEMİ MÜKESSER: Müfret ismin harekesinin değişmesiyle veya harflerinden birisinin hazfedilmesiyle yahut harf ilavesiyle yahut da bu üç durumun beraberce bulunmasıyla yapılan cemidir.
Ağaçlar اشجار ß شجرة Kitaplar كتب ß كتاب
İSİMLERDE CİNSİYET
Müzekker (Eril) – Müennes (Dişil)
İsimlerde Cinsiyet: Arap dilinde kelimeler dil bilgisi yönünden müennes (dişil) ve müzekker (eril) olarak iki tür cinsiyete sahiptir. Bunlar genellikle varlıkların doğal cinsiyetine uyarlar. Doğada erkek olan canlılar müzekker, dişi olan canlıklar müennes kabul edilir. Fakat bu kuralın istisnaları vardır.
İsimlerin müennes (dişi) olma kuralları:
1- Doğal dişi isimler.
Örnek:
أُمٌّ (anne)
أُخْتٌ (kız kardeş)
بِنْتٌ (kız çocuğu)
2- Kasaba, şehir, ülke ve kabile isimleri müennes (dişi) kabul edilir.
Örnek:
قُرَيْشٌ (Kureyş)
مِصْرٌ (Mısır)
مَكَّةٌ (Mekke)
3- Vücudun çift olan azaları, organları münnes (dişi) olarak kabul edilir.
Örnek:
عَيْنٌ (Göz)
أُذْنٌ (Kulak)
يَدٌ (el)
4- Son harfi ta-yı marbuta (ة – ـة) ile biten isimler çoğunlukla münnes (dişi), müfred (tekil) kabul edilir.
Örnek:
مَدِينَةٌ (şehir)
مُحَافَظَةٌ (şehir)
لَيْلَةٌ (bir gece)
سَفِينَةٌ (gemi)
كَبِيرَةٌ (büyük)
طَبِيبَةٌ (bayan doktor)
مَرِيضَةٌ (hasta)
كَاتِبَةٌ (yazıcı)
مُعَلِّمَةٌ (öğretmen)
فَقِيرَةٌ (yoksul)
نَظِيفَةٌ (temiz)
كَبِيرَةٌ (büyük)
صَغِيرَةٌ (küçük)
قِطَّةٌ (kedi)
كَلْبَةٌ (köpek)
مُهْرَةٌ (tay)
مُسْلِمَةٌ (müslüman)
مُؤْمِنَةٌ (mümin)
5- Son harfi Elif-Maksura (kısa elif – ى) olan isimler müennes (dişi) olarak kabul edilir.
Örnek:
صُغْرَى (en küçük)
حُسْنَى (en güzel)
حُبْلَى (hamile, gebe)
عَصًا (baston)
كُبْرَى (en büyük)
سُفْلَى (daha düşük)
عَطْشَى (susamış, susuz)
6- İsim kelimenin sonunda Elif-Mamdude (uzun elif – اء) ve hemze şeklinde bulunan isimler müennes (dişi) olarak kabul edilir.
Örnek:
بَيْضَاءُ (beyaz)
زَرْقَاءُ (mavi)
حَمْرَاءُ (kırmızı)
حَسْنَاءُ (güzel kız)
سَمْرَاءُ (semra)
خَضْرَاءُ (yeşil)
سَوْدَاءُ (siyah)
خَرْسَاءُ (dilsiz)
حَدْبَاءُ (kambur)
عَرْجَاءُ (topal)
عَمْيَاءُ (kör)
شَقْرَاءُ (sarışın)
سَمْرَاءُ (esmer)
7- Topluluk isimleri genellikle müennes (dişi) kabul edilir.
Örnek:
العَرَبُ (Arap)
8- Hiçbir sebep olmadığı halde müennes (dişi) kabul edilen isimlerde vardır. Bu tür kelimeler işitmeyle müennes (dişi) kabul edildiği için Semai Müennes (işitmeyle bilinen dişil) kelimeler denir.
Örnek:
نَفْسٌ (kendim)
أَرْضٌ (yeryüzü)
شَمْسٌ (güneş)
سَمَاءٌ (gökyüzü)
رِيحٌ (rüzgar)
نَارٌ (ateş)
دَارٌ (ev)
حَرْبٌ (savaş)
فَأْسٌ (balta)
جَهَنَّمٌ (cehennem)
حَاجِبٌ (kaş)
رِجْلٌ (ayak)
Püf Noktaları:
* Yukarıdaki kurallara uymayan isimler müzekker (eril) kabul edilir.
* Ayrıca Arapça’daki bütün cansız isimlerin çoğulu müennes (dişi) ve müfred (tekil) kabul edilir.
* Bazı müzekker (eril) isimler kurala aykırıdır.
Örnek:
حَمْزَةُ (Hamza)
طَلْحَةُ (Talha)
عُرْوَةُ (Urve)
* Mübalağa ifade eden فَعَّالَةٌ vezninin sonundaki ta-i marbuta ـة müenneslik (dişilik) için değildir.
Örnek:
عَلاَّمَةٌ (çok bilgili)
نَسَّابَةٌ (soy bilgini)
رَحَّالَةٌ (çok gezmiş)
* Münennes (dişi) kelimeler aşağıdaki gibi iki ana grupta sınıflandırılarak da isimlendirilebilir:
A- Hakiki Müennes (Dişi) المُؤَنَّثُ الحَقِيقِيُّ: Ta-i Marbuta/Ta-i Tenis tenis (dişilik) alameti taşısın veya taşımasın gerçekte dişi olan varlıktır.
خَدِيجَةُ (Hatice)
مَرْيَمُ (Meryem)
خَنْسَاءُ (Hansa)
لَبُؤَةٌ
B- Mecazi Müennes (Dişi)المُؤَنَّثُ المَجَازِيُّ:
a- Lafzi Münnes (Dişi):
Tenis (Dişilik) alameti olan (ة – ى – اء) isimler.
Örnek:
نَافِذَةٌ (pencere)
كُبْرَى(en büyük)
خَضْرَاءُ (yeşil)
b- Semai Müennes (Dişi):
Tenis (Dişilik) alameti olmayan (ة – ى – اء) isimler.
Örnek:
نَارٌ (ateş)
رِيحٌ (rüzgar)
أَرْضٌ (yeryüzü)
* Sıfat kelimeler isim sayılır ve sıfat kelimenin sonuna ta-yı marbuta (ة – ـة) eklenir. Müennes (Dişil) – tekil sıfat olarak değerlendirilir. Bu kural son harfi illetsiz kelimelerde geçerlidir.
Örnek:
كَبِيرٌ – كَبِيرَةٌ (büyük)
صَغِيرٌ – صَغِيرَةٌ (küçük)
بَطِيئٌ – بَطِيئَةٌ (yavaş)
* Tenis te’si/Dişilik te’si: (ة – ـة)
* Ta’i Marbuta/Kapalı te: (ة – ـة)
* Ta’i Marbuta/Kapalı te – Tenis te’si/Dişilik te (ة – ـة) sonuna bir ek bitiştiğinde açık ـتـ şeklinde yazılır.
Örnek:
مِحْفَظَةٌ – مِحْفَظَتُكَ (çanta – senin çantan)
نَظَّارَةٌ – نَظَّارَتُهُ (gözlük – onun gözlüğü)
مِظَلَّةٌ – مِظَلَّتِي (şemsiye – benim şemsiyem)
Konuyla ilgili bazı terimler:
* المُذَكَّرُ: Müzekker – Eril/Erkek
* المُؤَنَّثُ: Müennes – Dişil/Dişi
* التَّذْكِيرُ فِي الأَسْمَاءِ: İsimlerde Erillik/Erkeklik
* التَّأْنِيثُ فِي الأَسْمَاءِ: İsimlerde Dişillik/Dişilik
* المُؤَنَّثُ الحَقِيقِيُّ: Hakiki Müennes/Dişi/Dişil
* المُؤَنَّثُ المَجَازِيُّ: Mecazi Müennes/Dişi/Dişil
* عَلاَمَاتُ التَّأْنِيثِ: Müenneslik Dişilik Alametleri
* التَّاءُ المَرْبُوطَةُ: Yuvarlak te
* أَلِفُ التَّأْنِيثِ المَمْدُودَةُ: Uzun müenneslik/dişilik elifi (ا)
* أَلِفُ التَّأْنِيثِ المَقْصُورَةُ: Kısa müenneslik/dişilik elifi (ى)