مِثَالُ الرُّبَاعِىِّ الْمُجَرَّدِ؛ دَحْرَجَ يُدَحْرِجُ بِضَمِّ الْيَاءِ وَ كَسْرِ الرَّاءِ وَ سُكُونِ الْحَاءِ، دَحْرَجَةً بِفَتْحِ الْكُلِّ وَ سُكُونِ الْحَاءِ وَ دِحْرَاجًا بِكَسْرِ الدَّالِ وَ سُكُونِ الْحَاءِ، فَهُوَ مُدَحْرِجٌ، وَ ذَاكَ مُدَحْرَجٌ وَ الْاَمْرُ؛ دَحْرِجْ بِفَتْحِ الدَّالِ وَ كَسْرِ الرَّاءِ، وَ النَّهْىُ؛ لاَ تُدَحْرِجْ بِضَمِّ التَّاءِ وَ كَسْرِ الرَّاءِ. وَ كَذَالِكَ تَصْرِيفُ الْمُلْحَقْاتِ.
مِثَالُ الرُّبَاعِىِّ الْمُجَرَّدِ rübai mücerred sigaların misalleri; Mazi için دَحْرَجَ ve muzari için يُدَحْرِجُ şeklindedir. Bu يُدَحْرِجُ muzari fiili بِضَمِّ الْيَاءِ ya harfinin dammesiyle, وَ كَسْرِ الرَّاءِ ve ra harfinin kesresiyle, وَ سُكُونِ الْحَاءِ ve ha harfinin sükunuyla mültebistir. Kıyasi masdar; دَحْرَجَةً şeklindedir, بِفَتْحِ الْكُلِّ tamamının fethasıyla ama وَ سُكُونِ الْحَاءِ ha harfinin de sükunuyla mültebistir. Semai masdar; دِحْرَاجًا şeklindedir, بِكَسْرِ الدَّالِ dal harfinin kesresiyle, وَ سُكُونِ الْحَاءِ ha harfinin sükunuyla mültebistir. Rübai mücerred ismi fail فَهُوَ مُدَحْرِجٌ şeklindedir. فَهُوَ lafzını pek eklemeyiz. İsm-i Meful; وَ ذَاكَ مُدَحْرَجٌ şeklindedir. Burada da ذَاكَ lafzının pek eklemeyiz. وَ الْاَمْرُ؛ Emir fiili; دَحْرِجْ şeklindedir, بِفَتْحِ الدَّالِ وَ كَسْرِ الرَّاءِ dal harfinin fethasıyla ve ra harfinin kesresiyle mültebistir. وَ النَّهْىُ nehy fiili; لاَ تُدَحْرِجْ şeklinde ve بِضَمِّ التَّاءِ وَ كَسْرِ الرَّاءِ ta harfinin dammesiyle ve ra harfinin kesresiyledir. وَ كَذَالِكَ ve aynen bu şekildedir; تَصْرِيفُ الْمُلْحَقْاتِ mülhakların tasrifi, yani rübai mücerrede ilhak olan 6 vezinin çekimleri.
Metnin Toplu Manası; Rübai mücerred sigaların tamamını ben aşağıda tabloda vereceğim ama maksud kitabımızda musannıfımız bu kadarını ele aldığı için metnin toplu manası olarak yukardaki metinin tercümesini yazacağım. Rübai mücerred bildiğimiz üzere bir babtır ve فَعْلَلَ veznindedir. Bu veznin mevzunu olarak دَحْرَجَ “yuvarladı” fiili getirilmiştir. Rübai mücerredin mazisi فَعْلَلَ vezninde دَحْرَجَ fiilidir, muzarisi يُفَعْلِلُ vezninde يُدَحْرِجُ fiilidir ki ya harfinin dammesiyle, dal harfinin fethasıyla, ha harfinin sükunuyla, ra harfinin kesresiyle mültebistir. Rübai mücerredin kıyasi masdarı فَعْلَلَةً vezninde دَحْرَجَةً şeklindedir ve ha harfinin sükunuyla, diğer harflerin fethasıyla mültebistir. Rübai mücerredin semai masdarı ise فِعْلاَلاً vezninde دِحْرَاجًا şeklindedir ve dal harfinin kesresi, ha harfinin sükunuyla mültebistir. Rübai mücerred ismi fail مُفَعْلِلٌ vezninde مُدَحْرِجٌ şeklindedir. Rübai mücerredlerin ismi mefulü مُفَعْلَلٌ vezninde مُدَحْرَجٌ şeklindedir. Rübai mücerredin emir fiili فَعْلِلْ vezninde دَحْرِجْ şeklinde, dal harfinin fethasıyla ve ra harfinin kesresiyledir. Rübai mücerred nehy fiili لاَ تُفَعْلِلْ vezninde لاَ تُدَحْرِجْ şeklindedir, ta harfinin dammesiyle ve ra harfinin kesresiyledir. Aynı şekilde rübai mücerrede mülhak olan bablar da bu şekilde çekilir. Onları tablo olarak aşağıda verilecektir.
| Rübai Mücerred Vezin ve Mevzunları | ||
| Yuvarlamak | Vezin | Mevzun |
| Fiil-i Mazi | فَعْلَلَ | دَحْرَجَ |
| Fiil-i Muzari | يُفَعْلِلُ | يُدَحْرِجُ |
| Kıyasi Masdar | فَعْلَلَةً | دَحْرَجَةً |
| Semai Masdar | فِعْلاَلاً | دِحْرَاجًا |
| İsm-i Fail | مُفَعْلِلٌ | مُدَحْرِجٌ |
| İsm-i Meful | مُفَعْلَلٌ | مُدَحْرَجٌ |
| Cehd-i Mutlak | لَمْ يُفَعْلِلْ | لَمْ يُدَحْرِجْ |
| Cehd-i Mustağrak | لَمَّا يُفَعْلِلْ | لَمَّا يُدَحْرِجْ |
| Nefy-i Hal | مَا يُفَعْلِلُ | مَا يُدَحْرِجُ |
| Nefy-i İstikbâl | لاَ يُفَعْلِلُ | لاَ يُدَحْرِجُ |
| Tekid-i Nefy-i İstikbâl | لَنْ يُفَعْلِلَ | لَنْ يُدَحْرِجَ |
| Emr-i Gaib | لِيُفَعْلِلْ | لِيُدَحْرِجْ |
| Nehy-i Gaib | لاَ يُفَعْلِلْ | لاَ يُدَحْرِجْ |
| Emr-i Hazır | فَعْلِلْ | دَحْرِجْ |
| Nefy-i Hazır | لاَ تُفَعْلِلْ | لاَ تُدَحْرِجْ |
| Masdar-ı Mimi | مُفَعْلَلٌ | مُدَحْرَجٌ |
| İsmi Alet | – | – |
| Masdar-ı Bina-i Merre | فَعْلَلَةٌ وَاحِدَةٌ | دَحْرَجَةٌ وَاحِدَةٌ |
| Masdar-ı Bina-i Nev | فَعْلَلَةٌ شَدِيدَةٌ | دَحْرَجَةٌ شَدِيدَةٌ |
| İsm-i Tasgir | فُعَيْلِلَةٌ | دُحَيْرِجَةٌ |
| İsm-i Mensub | فَعْلَلِىٌّ | دَحْرَجِىٌّ |
| M. İsmi Fail | – | – |
| İsm-i Tafdil | اَلْاَشَدُّ فَعْلَلَةً | اَلْاَشَدُّ دَحْرَجَةً |
| Taaccüb ül-Evvel | مَا اَشَدَّ فَعْلَلَتَهُ | مَا اَشَدَّ دَحْرَجَتَهُ |
| Taaccüb üs-Sani | اَشْدِدْ بِفَعْلَلَتِهِ | اَشْدِدْ بِدَحْرِجَتِهِ |
| Rübai Mücerred’e Mülhaklar | |
| Vezin | Mevzun |
| فَوْعَلَ | حَوْقَلَ |
| فَيْعَلَ | بَيْطَرَ |
| فَعْوَلَ | جَهْوَرَ |
| فَعْيَلَ | عَثْيَرَ |
| فَعْلَلَ | جَلْبَبَ |
| فَعْلَى | سَلْقَى |