İftiâl Babındaki İ’lâl Kaideleri

وَ إِذَا كَانَ فَاءُ الْفِعْلِ مِنْ اِفْتَعَلَ حَرْفًا مِنْ حُرُوفِ الْاِطْبَاقِ وَ هِيَ الصَّادُ وَ الضَّادُ وَ الطَّاءُ وَ الظَّاءُ. يَصِيرُ تَاءُ اِفْتَعَلَ طَاءً، نَحْوُ؛ اِصْطَبَرَ وَ اِضْطَرَبَ وَ اِطَّرَدَ وَ اِظَّهَرَ، وَ إِذَا كَانَ فَاءُ اِفْتَعَلَ دَالاً أُوْ ذَالاً أًوْ زَاءً، يَصِيرُ تَاءُ اِفْتَعَلَ دَالاً، نَحْوُ؛ اِدَّمَعَ وَ اِدَّكَرَ بِاِدْغَامِ الذَّالِ فِي الدَّالِ، وَ اِزْدَجَرَ. وَ إِذَا كَانَ فَاؤُهُ وَاوًا أَوْ يَاءً أًوْ ثَاءً قُلِبَتِ الْوَاوُ وَ الْيَاءُ وَ الثَّاءُ تَاءً، ثُمَّ اُدْغِمَتْ فِي تَاءِ اِفْتَعَلَ، نَحْوُ؛ اِتَّقَى وَ اِتَّسَرَ وَ اِتَّغَرَ

وَ إِذَا كَانَ فَاءُ الْفِعْلِ مِنْ اِفْتَعَلَ ifte’âle yani اِفْتِعَالْ babının faul fiili, حَرْفًا bir harf olunca, مِنْ حُرُوفِ الْاِطْبَاقِ itbak harflerinden. İtbak; telaffuz anında itbak harfleri nedeniyle dil, üst damağa intibak (yapışır) eder. Bu nedenle bu harflere itbak harfleri denilmiştir. وَ هِي ve itbak harfleri; الصَّادُ sad, وَ الضَّادُ ve dad, وَ الطَّاءُ ve ta, وَ الظَّاءُ ve za. يَصِيرُ تَاءُ اِفْتَعَلَ ifte’âle babındaki te harfi döner, طَاءً harfine. نَحْوُ؛ buna misal; اِصْطَبَرَ ve اِضْطَرَبَ ve اِطَّرَدَ ve اِظَّهَرَ gibi fiillerdir. وَ إِذَا كَانَ فَاءُ اِفْتَعَلَ şayet ifte’âle babının faul fiili, دَالاً dal harfi, أُوْ veya, ذَالاً zel harfi, أًوْ veya, زَاءً za harfi olursa; يَصِيرُ تَاءُ اِفْتَعَلَ ifte’âle babındaki te harfi, دَالاً dal harfine döner; نَحْوُ misali şöyledir; اِدَّمَعَ ve اِدَّكَرَ gibi, بِاِدْغَامِ الذَّالِ zel harfinin idgamıyla, فِي الدَّالِ dal harfine ve اِزْدَجَرَ fiili. وَ إِذَا كَانَ فَاؤُهُ şayet ifte’âle babının faul fiili, وَاوًا vav, أَوْ veya, يَاءً ya, أًوْ veya ثَاءً sa harflerinden birisi olursa; قُلِبَتِ الْوَاوُ vav harfi, وَ الْيَاءُ ve ya harfi, وَ الثَّاءُ ve sa harfi, تَاءً te harfine kalb edilir, çevrilir. ثُمَّ sonra, اُدْغِمَتْ idgam edilir (çünkü iki te yanyana gelir), فِي تَاءِ اِفْتَعَلَ ifte’âle babındaki te harfleri, نَحْوُ؛ misali şöyledir; اِتَّقَى ve اِتَّسَرَ ve اِتَّغَرَ gibidir.

Metnin Toplu Manası; Her ne zaman اِفْتِعَالْ babının faul fiili itbak harflerinden olursa, o halde اِفْتِعَالْ babındaki ت harfi ط harfine çevrilir. İtbak harfleri 4 tanedir.

Şayet ifte’âle babının faul fiili د veya ذ veya ز harflerinden birisi olduğunda ifte’âle babının ت harfi د harfine döner.

Şayet ifte’âle babının faul fiili و veya ى veya ث harflerinden birisi olursa o و veya ى veya ث harfleri ت harfine kalb olunur ve sonra ifte’âle babındaki oluşan iki ت harfi idgama girer.