فَالْمَبْنِىُّ لِلْفَاعِلِ مِنْهُ مَا كَانَ حَرْفُ الْمُضَارَعَةِ مِنْهُ مَفْتُوحًا إِلاَّ مَا كَانَ مَاضِيهِ عَلَى أَرْبَعَةِ أَحْرُفٍ. فَإِنَّ حَرْفَ الْمُضَارَعَةِ مِنْهُ يَكُونُ مَضْمُومًا أَبَدًا، نَحْوُ؛ يُدَحْرِجُ وَ يُكْرِمُ وَ يُفَرِّحُ وَ يُقَاتِلُ. وَ عَلاَمَةُ بِنَاءِ هَذِهِ الْأَرْبَعَةِ لِلْفَاعِلِ كَوْنُ الْحَرْفِ الَّذِى قَبْلَ الْآخِيرِ مَكْسُورًا أَبَدًا. مِثَالُهُ؛ مِنْ يَفْعُلُ؛ يَنْصُرُ يَنْصُرَانِ يَنْصُرُونَ إلخ. وَ قِسْ عَلَى هَذَا يَضْرِبُ وَ يَعْلَمُ وَ يُدَحْرِجُ وَ يُكْرِمُ وَ يُفَرِّحُ وَ يُقَاتِلُ وَ يَتَكَسَّرُ وَ يَتَبَاعَدُ وَ يَنْقَطِعُ وَ يَجْتَمِعُ وَ يَحْمَرُّ وَ يَحْمَارُّ وَ يَسْتَخْرِجُ وَ يَعْشَوْشِبُ وَ يَقْعَنْسِسُ وَ يَجْلَوِّذُ وَ يَسْلَنْقِى وَ يَتَدَحْرَجُ وَ يَحْرَنْجِمُ وَ يَقْشَعِرُّ
فَالْمَبْنِىُّ bina edilen fiil, yani لِلْفَاعِلِ fail için bina edilen fiil (yani hades, kendisi ile kaim olan zatı belirlemek için bina edilen fiil), مِنْهُ o muzari fiilden, مَا öyle bir fiildir ki; كَانَ oldu, حَرْفُ الْمُضَارَعَةِ muzaraat harfleri, مِنْهُ o muzari fiilden, مَفْتُوحًا meftuh, fethalı; إِلاَّ ancak meftuh olmaz, مَا كَانَ مَاضِيهِ o fiil-i muzarinin mazisi olur, عَلَى أَرْبَعَةِ أَحْرُفٍ dört harf üzere. Yani mazisi 4 harf üzere olan muzari fiilin muzaraat harfleri fethalı olmaz. فَإِنَّ zira, حَرْفَ الْمُضَارَعَةِ muzaraat harfleri, مِنْهُ ondan, yani mazisi 4 harf olan fiili muzariden, يَكُونُ olur, مَضْمُومًا أَبَدًا daima dammeli olur. نَحْوُ mazisi 4 harf üzere olan muzari fiilin muzaraat harfinin dammeli olmasının misali şöyledir; يُدَحْرِجُ ve وَ يُكْرِمُ ve وَ يُفَرِّحُ ve وَ يُقَاتِلُ gibidir. Yani bunlar İfâl, Tef’il, Mufaâle ve Fe’lele bablarının muzarileridir. وَ عَلاَمَةُ بِنَاءِ bu 4 babın binalarının alameti; هَذِهِ الْأَرْبَعَةِ لِلْفَاعِلِ şu zikredilen 4 babın nişanı fail’i (hades kendisi ile kaim olan zat) belirlemek için bina edildikleri halde, كَوْنُ الْحَرْفِ harfin olmasıdır, الَّذِى o harf ki; قَبْلَ الْآخِيرِ sondan bir önceki harftin olmasıdır (yani يُدَحْرِجُ ‘nun sondan bir önceki harfi; kesreli ر harfidir, يُكْرِمُ ‘nun kesreli ر harfidir, يُفَرِّحُ ‘nun kesreli ر harfidir ve يُقَاتِلُ ‘nun kesreli ت harfidir), مَكْسُورًا أَبَدًا daime kesreli olmasıdır. مِثَالُهُ onun (fail için bina edilen muzari fiilin) misali; مِنْ يَفْعُلُ yani يَفْعُلُ babından; يَنْصُرُ يَنْصُرَانِ يَنْصُرُونَ çekimleri, إلخ ila ahirihi {صَرِّفِ الصِّيَغَ الْبَاقِيَةِ} (kalan sigaların tasrifini yap). وَ قِسْ ve kıyas et, uydur; عَلَى هَذَا يَضْرِبُ bu يَفْعُلُ veznini يَضْرِبُ ‘ya uydur; يَضْرِبُ يَضْرِبَانِ يَضْرِبُونَ gibi. وَ يَعْلَمُ ve يَعْلَمُ ‘ya uydur; يَعْلَمُ يَعْلَمَانِ يَعْلَمُونَ gibi. وَ يُدَحْرِجُ ve وَ يُكْرِمُ ve وَ يُفَرِّحُ ve وَ يُقَاتِلُ ve وَ يَتَكَسَّرُ ve وَ يَتَبَاعَدُ ve وَ يَنْقَطِعُ ve وَ يَجْتَمِعُ ve وَ يَحْمَرُّ ve وَ يَحْمَارُّ ve وَ يَسْتَخْرِجُ ve وَ يَعْشَوْشِبُ ve وَ يَقْعَنْسِسُ ve وَ يَجْلَوِّذُ ve وَ يَسْلَنْقِى ve وَ يَتَدَحْرَجُ ve وَ يَحْرَنْجِمُ ve وَ يَقْشَعِرُّ bablarına uydur. Arkadaşlar ben bu derslerde tüm çekimleri vermeyeceğim. Bu konular bildiğiniz gibi aslen bina konusudur. Tüm 35 bab’ın emsile-i muhtelifede mevcut olan çekimlerini Bina kitabımızda yayınlayacağız. Burada bilmemiz gerekenler fiillerin hususiyetleridir. Yani sülasi mücerred bir fiilin muzarinin muzaraat harfi fetrhalıdır, sülasi mezid ya da rübai mücerred ise o zaman dammelidir. Şu bilgi bu konuya yeter.
Metnin Toplu Manası; Fiil-i muzariden fail’i (hades kendisi ile kaim olan zat) belirlemek için bina edilen fiil, muzaraat harfi meftuh olan fiildir. Ancak mazisi 4 harf üzere olan muzari fiillerin muzaraat harfleri fethalı olmaz. Mazisi 4 harf üzere olan bir fiilin muzari fiilinin muzaraat harfi her zaman dammeli olur. Buna misal; İfâl, Tef’il, Mufaâle ve Fe’lele bablarının muzarileri olan يُكْرِمُ ve يُفَرِّحُ ve يُقَاتِلُ ve يُدَحْرِجُ muzari fiilleridir. Faili belirlemek için bina edilen bu 4 babın bina edilişinin alemeti son harfinden bir önceki harfin daima meksur (kesreli) olmasıdır. يَفْعُلُ vezninden olduğu halde fail için bina edilen muzari fiilin misali; يَنْصُرُ يَنْصُرَانِ يَنْصُرُونَ ila ahirihi’dir. يَضْرِبُ ve يَعْلَمُ ve يُدَحْرِجُ ve يُكْرِمُ ve يُفَرِّحُ ve يُقَاتِلُ ve يَتَكَسَّرُ ve يَتَبَاعَدُ ve يَنْقَطِعُ ve يَجْتَمِعُ ve يَحْمَرُّ ve يَحْمَارُّ ve يَسْتَخْرِجُ ve يَعْشَوْشِبُ ve يَقْعَنْسِسُ ve يَجْلَوِّذُ ve يَسْلَنْقِى ve يَتَدَحْرَجُ ve يَحْرَنْجِمُ ve يَقْشَعِرُّ muzari fiillerini يَنْصُرُ muzari fiilinin çekimlerine uydur.