وَ اَمْرُ الْحَاضِرِ؛ مِنَ الْمَعْرُوفِ يُحْذَفُ مِنْهُ حَرْفُ الْمُضَارَعَةِ وَ تُدْخَلُ هَمْزةُ الْوَصْلِ، إِنْ كَانَ مَا بَعْدَ حَرْفِ الْمُضَارَعَةِ سَاكِنًا وَ إِنْ كَانَ مُتَحَرِّكًا يُبْتَدَءُ بِحَرَكَةِ مَا بَعْدَهُ فِي اللَّفْظِ الْمَحْذُوفِ حَرْفُ الْمُضَارَعَةِ ثُمَّ يُسْكَنُ آخِرُهُ وَ هُوَ مَبْنِىٌّ عَلَى الْوَقْفِ كَالْمَجْزُومِ فِي اللَّفْظِ.
وَ اَمْرُ الْحَاضِرِ؛ ve emr-i hazır, مِنَ الْمَعْرُوف malum muzari fiilden türetilir, يُحْذَفُ مِنْه bu malum muzari fiilden hazfedilir, حَرْفُ الْمُضَارَعَةِ başındaki muzaraat harfi, وَ تُدْخَلُ هَمْزةُ الْوَصْلِ ve başına vasıl hemzesi dahil olur, إِنْ كَانَ şayet olursa, مَا بَعْدَ حَرْفِ الْمُضَارَعَة muzaraat harfinden sonraki harfin harekesi, سَاكِنًا sakin olursa eğer, ki sakin olarak bir kelimeye başlanamaz. وَ إِنْ كَانَ مُتَحَرِّكًا ve şayet hazf edilen muzaraat harfinden sonraki harf müteharrik (harekeli) ise, يُبْتَدَءُ başlanır, بِحَرَكَةِ harekesi ile, مَا بَعْدَه onun yani başındaki muzaraat harfinin hazf edildiği muzari fiilin harekesiyle, فِي اللَّفْظِ الْمَحْذُوفِ hazf edilen lafızla, حَرْفُ الْمُضَارَعَةِ muzaraat harfinin. ثُمَّ sonra, يُسْكَنُ sakin kılınır, آخِرُهُ o muzari harfinin sonu, وَ هُوَ مَبْنِىٌّ ve o cezm edilen muzarinin sonunun öyle olması emr-i hazır fiili olduğu için mebnidir, عَلَى الْوَقْف vakf üzere. كَالْمَجْزُومِ meczum gibidir, فِي اللَّفْظِ lafızda.
Metnin Toplu Manası; Emr-i hazır malum olan muzari fiilden türetilir. Önce malum olan muzari fiilin başındaki muzaraat harfi hazf olunur. Muzaraat harfi hazf olunduktan sonra hazf edilen harften sonraki harf sakin ise emir fiilinin başına vasıl hemzesi gelir. Başka türlü sakin olan bir kelimeyi okumayız. Eğer mahzuf olan muzaraat harfinden sonraki harf harekeli ise onunla (o harfin harekesiyle) devam edilir yani bir harfe ihtiyaç yoktur. Sonra bu emir fiilinin son harfi sakin kılınır. Bu sakin kılınma emir fiili olmasından dolayı mebnidir. Sanki lafızda meczum gibidir.
*Burada başa vasıl hemzesi gelmesi halinde o vasıl hemzesinin harekesinin ne olacağını orijinal metinde göremiyoruz ama ben eklemek istiyorum. Tabloda görelim:
| يَنْصُرُ muzari fiilinden emr-i hazır yapımı / Vasıl Hemzeli olan | |
| Muzari Fiilin başındaki muzaraat harfinin hazfi | نْصُرُ |
| Hazif sonrası kalan harf sakin ise vasıl hemzesi gelir | اُنْصُرُ |
| Muzari fiilin son harfi sakin kılınır | اُنْصُرْ |
| يَنْصُرُ malum muzarinin emr-i hazırı | اُنْصُرْ |
| يُكْرِمُ muzari fiilinden emr-i hazır yapımı / Vasıl Hemzeli olamayan | |
| Muzari Fiilin başındaki muzaraat harfinin hazfi | اَكْرِمُ |
| Muzari fiilin son harfi sakin kılınır | اَكْرِمْ |
| يُكْرِمُ malum muzarinin emr-i hazırı | اَكْرِمْ |
يُكْرِمُ muzari fiili sülasi mezid rübai bir fiilden oluşan muzari fiildir. Bina kitabından if’âl babını incelemenizi öneririm. Fiilin mazisi اَكْرَمَ “ikram etti” şeklindedir. Mazi fiilin başına muzaraat harfi gelince ortaya يُاَكْرِمُ çıkar. Sonucunda muzaraat harfinden sonraki hemze hazf edilir. Kısaca يُكْرِمُ okunur ilal gereği (ilerleyen derslerde anlatılacaktır). Her ne zaman muzaraat harfi hazf edilse, o halde o elif ortaya çıkar. Emr-i hazır yaparken muzaraat harfini hazf edince elif harfi ortaya çıktığı için ekstra vasıl hemzesine ihtiyaç kalmadı ve lafız öyle devam etti.
*Şimdi gelelim vasıl hemzesinin harekesine;
يَنْصُرُ muzari fiilinden emr-i hazır yapınca bir vasıl hemzesine ihtiyacımız oldu. Bu vasıl hemzesinin harekesini muzari fiilin aynül fiiline bakarak tayin ederiz. Eğer muzari fiilin aynül fiili damme ise o vasıl hemzesinin de harekesi damme olur. يَنْصُرُ muzari fiilinin aynül fiili صُ şeklindedir. Haliyle vasıl hemzesinin harekesi dammeli oldu ve اُنْصُرْ şeklinde oldu. Eğer muzari fiilin aynül fiilinin harekesi kesre veya fetha ise o halde vasıl hemzesinin harekesi kesre olur. Misal; يَعْلَمُ fiilinin emr-i hazırı اِعْلَمْ ve يَضْرِبُ muzari fiilinin emr-i hazırı ise اِضْرِبْ şeklindedir.