فَالْمَبْنِىُّ لِلْمَفْعُولِ مِنْهُ، وَ هُوَ الَّذِى لَمْ يُسَمَّ فَاعِلُهُ مَا كَانَ أَوَّلُهُ مَضْمُومًا. كَـفُعِلَ وَ أُفْعِلَ وَ فُعِّلَ وَ فُوعِلَ وَ تُفُعِّلَ وَ تُفُوعِلَ وَ فُعْلِلَ وَ تُفُعْلِلَ. أَوْ كَانَ أَوَّلُ مُتَحَرِّكٍ مِنْهُ مَضْمُومًا، نَحْوُ افْتُعِلَ وَ اسْتُفْعِلَ وَ هَمْزَةُ الْوَصْلِ تَتْبَعُ هَذَا الْمَضْمُومَ فِي الضَّمِّ. وَ مَا قَبْلَ آخِرِهِ يَكُونُ مَكْسُورًا أَبَدًا. كَقَوْلِكَ؛ “نُصِرَ زَيْدٌ” وَ “أُسْتُخْرِجَ الْمَالُ”
فَالْمَبْنِىُّ لِلْمَفْعُولِ مِنْهُ fiili-i maziden meful için bina edilen fiil, وَ هُوَ الَّذِى o meful için bina edilen fiil-i mazi öyledir ki; لَمْ يُسَمَّ isimlenmeyen yani zikredilmeyendir; فَاعِلُهُ onun (fiil-i mazinin) faili. مَا كَانَ أَوَّلُهُ o fiil-i mazinin evveli olur; مَضْمُومًا madmum yani dammeli olur. Bu meçhul mazi sigaları; كَـفُعِلَ fü’ile babı gibidir, وَ أُفْعِلَ ve üf’ile babı gibidir, وَ فُعِّلَ ve fü’île babı gibidir, وَ فُوعِلَ ve fû’ile babı gibidir, وَ تُفُعِّلَ ve tüfü’île babı gibidir, وَ تُفُوعِلَ ve tüfû’ile babı gibidir, وَ فُعْلِلَ ve fü’lile babı gibidir, وَ تُفُعْلِلَ ve tüfü’lile babı gibidir. أَوْ كَانَ أَوَّلُ ve o mazi fiilin evveli, مُتَحَرِّكٍ مِنْهُ maziden dolayı harekeledir, مَضْمُومًا dammeli olarak. أُفْتُعِلَ ve أُسْتُفْعِلَ gibi. Şu son iki meçhul mazi fiilin başındaki وَ هَمْزَةُ الْوَصْلِ vasıl hemzesi; تَتْبَعُ tabi olur, هَذَا الْمَضْمُومَ bu dammeli oluşa, فِي الضَّمِّ meçhullük alameti olan evvelinin dammelenmesi hususuda, yani başa vasıl hemzesi de gelse kaçış yok dammeli olacak. وَ مَا ve o harf ki, قَبْلَ آخِرِهِ meful için bina edilen fiil-i mazinin son harfinden önceki harf; nedir? يَكُونُ olur, ne olur? مَكْسُورًا meksur yani kesreli olur. Ne müddette? أَبَدًا ebedi, sürekli meksurdur. كَقَوْلِكَ senin şu sözün gibi; نُصِرَ زَيْدٌ “Zeyd’e yardım edildi” terkibindeki نُصِرَ fiili gibi. نُصِرَ fiilinin evveli görüldüğü gibi dammelidir ve sondan bir önceki harfi ise kesrelidir. İkincisi; أُسْتُخْرِجَ الْمَالُ “mal çıkartıldı” terkibindeki أُسْتُخْرِجَ fiili, fiili-i mazi meçhul sigasındadır. أُسْتُخْرِجَ fiilinin evveli dammelidir, sonran bir önceki harfi ise kesrelidir.
Metnin Toplu Manası: Fiil-i maziden, meful için yani hades kendi üzerine vaki olan zatı belirlemek için bina edilen fiil, kendi faili zikredilmeyen fiil olup, ilk harfi dammeli olan fiildir. Bu mazi meçhul bablara misaller; فُعِلَ babı (sülasi mücerredlerin tamamının meçhul mazi kalıbıdır) ve أُفْعِلَ babı (if’âl babının meçhul mazi sigasıdır) ve فُوعِلَ babı (mufa’âle babının meçhul mazi sigasıdır) ve تُفُعِّلَ babı (tefe’âle babının meçhul mazi sigasıdır) ve تُفُوعِلَ babı (teba’âde babının mazi meçhul sigasıdır) ve فُعْلِلَ babı (dehrace babının mazi meçhul sigasıdır) ve تُفُعْلِلَ babı (tedahrece babının mazi meçhul sigasıdır) gibidirler. Veya fiil-i maziden meful için bina edilen fiil, ya da o fiili maziden ilk harekeli harf dammeli olan fiildir, misal; أُفْتُعِلَ babı (ifteâle babının mazi meçhul sigasıdır) ve أُسْتُفْعِلَ babı (istif’âl babının mazi meçhul sigasıdır) gibi. Bu iki babdaki hemze-i vasıl (vasıl hemzesi) dammeli olan ilk harekeli harfe damme hususunda tabi olur. Meçhul olan fiil-i mazi sigasının sondan bir önceki harfi daima meksurdur. Meçhul mazi fiillere misal; نُصِرَ زَيْدٌ “Zeyd’e yardım edildi” terkibindeki نُصِرَ fiili, mazi meçhul bir fiildir. أُسْتُخْرِجَ الْمَالُ “Mal çıkartıldı” terkibindeki أُسْتُخْرِجَ fiili, mazi meçhul bir fiildir.
Babların mazi meçhul çekimleri; فُعِلَ babı; نُصِرَ نُصِرَا نُصِرُوا ve أُفْعِلَ babı; أُكْرِمَ أُكْرِمَا أُكْرِمُوا ve فُعِّلَ babı; فُرِّحَ فُرِّحَا فُرِّحُوا ve فُوعِلَ babı; قُوتِلَ قُوتِلاَ قُوتِلُوا ve تُفُعِّلَ babı; تُعُلِّمَ تُعُلِّمَا تُعُلِّمُوا ve تُفُوعِلَ babı; تُبُوعِدَ تُبُوعِدَا تُبُوعِدُوا ve فُعْلِلَ babı; دُحْرِجَ دُحْرِجَا دُحْرِجُوا ve تُفُعْلِلَ babı; تُدُحْرِجَ تُدُحْرِجَا تُدُحْرِجُوا ve أُفْتُعِلَ babı; أُجْتُمِعَ أُجْتُمِعَا أُجْتُمِعُوا ve أُسْتُفْعِلَ babı; أُسْتُغْفِرَ أُسْتُغْفِرَا أُسْتُغْفِرُوا babları ve ila iahirim.. Ben, sizler için bir önceki mâlum muzari çekimlerinde verdiğim misali “دَحْرَجَ” fiilinin meçhulü olan “دُحْرِجَ” fiilinin mazi meçhul çekimleri veriyorum.