İSM-İ TASGİR (KÜÇÜLTME İSMİ)
Küçüklüğü, azlığı göstermek, sevgi ifade etmek veya horlamak için kullanılan isimdir.
a) Üç harfli isimler için فُعَيْلٌ kalıbında gelir:
|
قَلَمٌ |
kalem → |
قُلَيْمٌ |
kalemcik, küçük kalem |
|
جَبَلٌ |
dağ → |
جُبَيْلٌ |
dağcık, küçük dağ |
|
عَبْدٌ |
kul → |
عُبَيْدٌ |
kulcağız, kulcuk |
|
نَصْرٌ |
yardım etmek → |
نُصَيْرٌ |
azıcık yardım etmek |
|
حَسَنٌ |
Hasan → |
حُسَيْنٌ |
Hasan’cık |
b) Dört harfli isimler için فُعَيْعِلٌ kalıbında gelir:
|
دَفْتَرٌ |
defter → |
دُفَيْتِرٌ |
küçük defter, deftercik |
|
مَنْزِلٌ |
ev → |
مُنَيْزِلٌ |
küçük ev, evcik |
|
بُلْبُلٌ |
bülbül → |
بُلَيْبِلٌ |
küçük bülbül, bülbülcük |
|
مَسْجِدٌ |
mescid → |
مُسَيْجِدٌ |
mescidcik, küçük mescid |
c) Beş harfli ve daha fazla isimler için; فُعَيْعِيلٌ kalıbında gelir. Harf-i illetli olan kelimelerin illet harfleri yâ (ي)’ya çevrilir.
|
مِفْتاَحٌ |
anahtar → |
مُفَيْتِيحٌ |
küçük anahtar, anahtarcık |
|
عُصْفُورٌ |
serçe → |
عُصَيْفِيرٌ |
küçük serçe, serçecik |
|
قَنْدِيلٌ |
kandil → |
قُنَيْدِيلٌ |
küçük kandil, kandilcik |
İsm-i Tasgirle İlgili Ayrıntılar:
Temel bilgiden sonra aşağıdakilerin de bilinmesi faydalı olur.
*Dörtten çok harfli isimlerin dörtten sonraki harfi düşer.
|
عَنْدَلِيبٌ |
bülbül → |
عُنَيْدِلٌ |
küçük bülbül, bülbülcük |
|
سَفَرْجَلٌ |
ayva → |
سُفَيْرِجٌ |
küçük ayva, ayvacık |
* İsm-i tasgiri yapılacak kelimenin sonunda bulunan müenneslik alâmeti (ة اء ي), veya özel isim ve sıfatlardaki (آنِ) ekleri aynen kalır:
|
قَلْعَةٌ |
kale → |
قُلَيْعَةٌ |
küçük kale, kalecik | |
|
هِرَّةٌ |
kedi → |
هُرَيْرَةٌ |
kedicik | |
|
بُشْرَى |
müjde → |
بُشَيْرَى |
müjdecik | |
|
حَمْراَءُ |
kırmızı → |
حُمَيْراَءُ |
kırmızıcık | |
|
سَمْراَءُ |
esmer, Semra → |
سُمَيْراَءُ |
esmercik, Semracık, küçük Semra | |
|
سَلْماَنُ |
Selman → |
سُلَيْماَنُ |
Selman’cık | |
|
عُثْماَنُ |
Osman → |
عُثَيْماَنُ |
Osman’cık | |
|
سَكْراَنُ |
sarhoş → |
سُكَيْراَنُ |
biraz sarhoş | |
|
كَسْلاَنُ |
tembel → |
كُسَيْلاَنُ |
biraz tenbel | |
*Semâî müennes kelimelerin tasgiri yapılınca müenneslik alâmeti olan kapalı ta (ة) ortaya çıkar:
|
شَمْسٌ |
güneş → |
شُمَيْسَةٌ |
Güneşcik |
|
أَرْضٌ |
yer → |
أُرَيْضَةٌ |
yercik |
|
عَيْنٌ |
göz → |
عُيَيْنَةٌ |
gözcük |
*(فاَعِلٌ) ve (فاَعِلَةٌ) veznindeki elifler vâv’a çevrilir:
|
عاَلِمٌ |
âlim → |
عُوَيْلِمٌ |
âlimcik, küçük âlim |
|
جاَرِيَةٌ |
câriye → |
جُوَيْرِيَةٌ |
küçük câriyecik, kızcağız, |
* Orta harfi illetli isme örnek;
|
باَبٌ |
kapı → |
بُوَيْبٌ |
kapıcık, küçük kapı |
|
خاَلٌ |
dayı → |
خُوَيْلٌ |
dayıcık |
*Son harfi illetli isme örnek (esmâu’l-hamse’nin hazfedilmiş harfli kelimelerinde hazfedilen vâv’lar geri gelip yâ’ya çevrilir);
|
أَبٌ |
(أَبَوٌ) → |
أُبَيٌّ |
babacık |
|
أَخٌ |
(أَخَوٌ) → |
أُخَيٌّ |
kardeşcik |
Cümle Örnekleri:
|
سَبَحَ الْأَوْلاَدُ فِي نُهَيْرٍ نَظِيفِ الْماَءِ. |
Çocuklar suyu temiz nehircikde yüzdü. |
|
اَلْوَرْدَةُ الْحُمَيْراَءُ مُنْتَشِرَةٌ عِنْدَناَ. |
Kırmızı gül bizde yaygındır. |
|
سُمَيَّةُ أَوَّلُ شَهِيدَةٍ فِي الْإِسْلاَمِ. |
Sümeyye İslâmda ilk şehittir. |
|
شاَهَدْتُ أَباَ الْوُلَيْدِ فِي السُّوقِ. |
Çocukcağızın babasını çarşıda gördüm. |
|
قَفَلَ الْخاَدِمُ الْباَبَ بِقُفَيْلٍ جَدِيدٍ. |
Hizmetçi kapıyı yeni bir kilitcikle kitledi. |
|
قَفَلَ الْخاَدِمُ الْباَبَ بِقُفَيْلَيْنِ جَدِيدَيْنِ. |
Hizmetçi kapıyı iki yeni kilitcikle kitledi. |
|
عُبَيْدَةُ بْنُ الْجَراَّحِ قاَئِدٌ عَظِيمٌ. |
Ubeydetü’bnu Cerrâh büyük bir komutandır. |