Tefe’ul babı, sülasi fiilin başına fethalı bir “te” (تَ ) getirilip orta harfinin şeddelenmesiyle yapılır. Böylece fiil beş harfe çıkar. Şimdi örnek fiillerde bu babı inceleyelim:
| Mastar | Muzari | Mazi | Manası | Sülâsi bab | |
| VEZİN | تَفعُّلٌ | يَتَفَعَّلُ | تَفَعَّلَ | ||
| Büyüklendi | تَكَبُّرٌ | يَتَكَبَّرُ | تَكَبَّرَ | Büyük oldu | كَبُرَ |
| Kırıldı | تَكَسُّرٌ | يَتَكَسَّرُ | تَكَسَّرَ | Kırdı | كَسَرَ |
| Taşındı | تَحَمُّلٌ | يَتَحَمَّلُ | تَحَمَّلَ | Taşıdı | حَمَلَ |
| İlerledi | تَقَدُّمٌ | يَتَقَدَّمُ | تَقَدَّمَ | Geldi | قَدِمَ |
| Kabul etti | تَقَبُّلٌ | يَتَقَبَّلُ | تَقَبَّلَ | Kabul etti | قَبِلَ |
Tefe’ul babının özellikleri:
1- Tefe’ul babı müteaddi fiili lazım fiile çevirir. Mesela: كَسَرَ “kırdı” manasında müteaddi bir fiildir. كَسَرَ الْوَلَدُ الزُّجَاجَ “Çocuk camı kırdı.” manasındadır. كَسَرَ fiilini tefe’ul babına sokarak تَكَسَّرَ dediğimizde mana “kırıldı” olur ve müteaddi fiil lazım fiile çevrilmiş olur. تَكَسَّرَ الزُّجَاجُ “Camı kırıldı.” manasına gelir. Gördüğünüz gibi, tefe’ul babı ile müteaddi fiil lazım fiile çevrilmiştir.
2- Tefe’ul babı, fiile zorla olma ve zorla elde etme manasını verir. Mesela: عَلِمَ “bildi” manasındadır. Bu fiili tefe’ul babına sokarak تَعَلَّمَ dediğimizde mana “öğrendi” olur. Bu fiilden şunu anlarız ki: İlim ve bilgi zorla elde edilen bir şeydir. İşte tefe’ul babı, fiile zorla olma ve zorla elde etme manasını vermiştir.
| Tefe‘‘ul Babı (تَفَعُّلٌ) |
| A- Tefe‘‘ul (تَفَعُّلٌ) Babı (Kalıbının) Yapılışı Bu bab, asıl harf olan فعل üçlüsünün başına bir “te” ve ortadaki harfin aynısından bir harf daha getirilerek elde edilmektedir. Bu bâb çatı bakımından tef‘îl’in veya sülâsî masdarın dönüşlüsüdür ve genellikle geçişsizdir.
Arapçada en fazla kullanılan bablardan birisidir. Bu babın mâzî, muzâri mastar ve emir kalıbı şu şekildedir:
B- Tefe‘‘ul (تَفَعُّلٌ) Babının Anlamı Bir fiil bu baba aktarıldığında genelde “Tekellüf” anlamı elde edilmiş olur. Tekellüf kısaca bir eylemin zorlanarak, aşama aşama yapılması, daha fazla emek ve çaba sarfedilerek gerçekleşmesidir. Bunun en güzel örneği عَلِمَ = bildi ile تَعَلَّم öğrendi arasındaki anlam farkıdır. عَلِمَ normal, sıradan bir bilme iken bunun beş harfli türevi تَعَلَّم ise aşama aşama, mesafe katederek, zorlanarak bilme, daha teknik ve zaman ve çaba sarfederek bilme, öğrenme; yani öğrenim görme anlamını ihtiva etmektedir. Harf sayısı arttıkça anlamda da bir genişleme söz konusu olmaktadır.
Bu bab, daha önce geçen dört harfli bablardan if’al ve tef’il bablarının anlamca dönüşlü hâlini elde etmek için kullanılır. Böylece şu şekilde bir anlam derecelendirmesi söz konusu olur:
Görüldüğü üzere “ عَلَّمَ =Öğretti.” fiilinde “kime?” sorusuna cevap alabilirken yani eylemden etkilenen başkaları varken; “تَعَلَّم = Öğrenim gördü.” fiilinde aynı soruya cevap alamamaktayız. Yani dönüşlü bir anlamla eylemi yapan ile eylemden etkilenen aynı varlık olmaktadır.
Başındaتَ bulunan muzâri fiillerde bazen bu harf hazfedilebilir. تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ = “Melekler inerler.” Bu fiilin aslı : تَتَنَزَّلُ şeklindedir.
Ayetler
2:74 وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاءُ 2:269 وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ 5:6 وَإِنْ كُنْتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا 3:103 وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا
|