BABLAR الأبوابُ
Bu bölüm fiil kalıplarını içermektedir. Arapçada fiilerin en az üç asli harften
oluşur. Fiiler ya bu üç asli harften ( sülasi mücerred) veya bu üç asli harfe
bir, iki veya üç harf ilavesiyle yapılır. Asli dört harfli ve dört asli harfe ilave
ile yapılan fiiller de mevcuttur; ancak sülasi veya sülasi mezidlere göre
bunlar daha az kullanılır. Butür rubai mezid fiiller daha çok mübalağa için
kullanılır.
Sülasi Mücerred Bablar – ( الثلاثي المُجَرّد ) : Bunlar üç asli haften
oluşur. Sülasi mücerred fiillerin orta harfinin ( aynul fiil) harekesine göre
altı durumu vardır:
1. Bab: آَتَبَ يَكْتُبُ ُ : yazmak
آَتَبَ المُدَرّسُ الدرسَ : Öğretmen dersi yazdı ( müteaddi)
خرج المدرّسُ : Öğretmen çıktı (lazım)
2. Bab: ضَرَب يَضْرِبُ َ ِ : dövmek
ضَرَب رجلٌ ولداً : Adamın biri çocuk dövdü. ( müteaddi)
جَلَسَ الولدُ : Çocuk oturdu. (lazım)
3.Bab: فَتَحَ يَفْتَحُ َ َ : açmak
فَتَحَ الحارسُ البابَ : Bekçi kapıyı açtı. ( müteaddi)
ذهبَ المُدَرّسُ : Öğretmen gitti. (lazım)
4. Bab: عَلِمَ يَعْلَمُ ِ َ : bilmek
عَلِمَ الطالبُ الجوابَ : Öğrenci cevabı bildi. ( müteaddi)
وَجِلَ اللصّ : Hırsız korktu. (lazım)
5. Bab: آَرُمَ يَكْرُمَُ ُ ُ : cömert olmak
آَرُمَ خالدٌ : Halid cömert oldu. (lazım)
حسُنَ خالدٌ : Halid güzel oldu. (lazım)
6. Bab: حَسِبَ يَحْسِبُ ِ ِ : sanmak
حَسِبَ المُدَرّسُ الطالبَ مجتَهِداً : Öğretmen öğrenciyi çalışkan sandı.
( müteaddi)
وَرِثَ خالدٌ : Halid mirasçı oldu. (lazım)
Bu bablardan 5. bab hariç diğer bablardan gelen fiiller çoğunlukla müteaddi,
bazen de lazım olarak gelir. Beşinci bab ise lazım olarak gelir.
Sülasi Mezid Bablar– ( Sülasi’ye Harf İlavesiyle Elde Edilen Bablar):
a) Sülasi Mezid Rubai – ( Sülasiye Bir Harf İlavesiyle Yapılan Bablar) :
1- İfal ( إفْعال ) Babı: Sülasi fiilin başına bir hemze getirilerek yapılır.
Müteaddi fiili lazıma çevirir. Fiil zaten müteaddiyse, teaddi yönünü
güçlendirir. Yani tek meful alıyorsa iki meful almasını sağlar.
أَآْرَمَ يُكْرِمُ إآْرامٌ : ikram etti.
Müteaddi:
أآْرَمَ : ikram etti
أفْسَدَ : bozdu
أغْضَفَ : kızdırdı
أجْلَسَ : oturttu
أَظْهَرَ : gösterdi
Lazım:
آَرُمَ : kerim oldu
فَسَدَ : bozuldu
غَضِبَ : kızdı
جَلَسَ : oturdu
ظَهَرَ : belirdi
Müteaddi ( Birden Fazla Mefulle)
أَسْمَعَ : işittirdi
أرْآَبَ : bindirdi
أفْهَمَ : anlattı
أقْرَاَ : okuttu
أَبْلَغَ : ulaştırdı
Müteaddi ( Tek Mefulle)
سَمِعَ : işitti
رَآِبَ : bindi
فَهِمَ : anladı
قَرَأَ : okudu
بَلَغَ : ulaştı
Lazım ( Geçişsiz) Fiil: Failin fiili mefulu bihe geçmeyip kendi üzerinde
kalan fiile denilir. Lazım fiiller ancak harfi cer yardımıyla meful alırlar.
Örnek:
فَسَدَ الطعامُ : Yemek bozuldu
بَعُدَ الرَجُلَ : Adam uzak oldu
بَعُدَ الرَجُلَ عَنْ البَيتُ : Adam evden uzak oldı. ( Burada ancak harfi cer yardımıyla
meful alabilmiştir)
Müteaddi – ( Geçişli) Fiil: Failin fiili kendi üzerinde kalmayıp bir veya
daha fazla mefule geçen fiilidir. Müteaddi fiiller doğrudan yani harfi cersiz
olarak meful alabilen fiillerdir.
سَمِعَ الرجلُ الخبرَ : Adam haberi dinledi.
Mef . Fail Fiil
أسْمَعَ الرجلُ الولدَ الخبَرَ : Adam çocuğa haberi dinletti.
2. mef. 1. mef. Fail fiil
2- Tefııl ( تَفْعيل ) Babı: Sülasi’nin aynul fiili (yani asli orta harfi)
şeddelenerek yapılır.
آَرَّمَ يُكَرِّمُ تَكْريمٌ : ikram etti
Tefiil babının kullanımı:
a) İfaal babı gibi tefıl babı da bazı lazım fiileri müteaddi yapmak veya
müteaddi fiillerin tadiyesini güçlendirmek için kullanılır.
Lazım fiili müteaddi yaptığına örnek:
لَعّبَ : oynattı
آَبّرَ : büyüttü
فَرّغَ : boşalttı
لَعِبَ : oynadı
آَبُرَ : büyüdü
فَرَغَ : boşaldı
لَعَّبَ الرجُلُ الوَلدَ : Adam çocuğu oynattı.
Aslen müteaddi olan fiilin iki meful almasına örnek:
عَلّمَ : öğretti
آَتّبَ : yazdırdı
شّرّبَ : içirdi.
عَلِمَ : bildi
آَتَبَ : yazdı
شَرِبَ : içti
عَلّمَ المُعَلّمُ التِلميذَ القُرانَ : Öğretmen öğrenciye Kuran öğretti.
b) Tefıl babı ayrıca işin kuvvetlice yapıldığını ifade için de kullanılır.
مَزّقَ : parçaladı
فَرّقَ : dağıttı
غَلّقَ : kapattı
مَزقَ : yırttı
فَرَقَ : ayırdı
غَلَقَ : kapattı
مَزّقَ الكاَتِبُ الوَرَقَةَ : Yazar kağıdı parçaladı.
3- Müfaale ( مُفاعلة ) Babı: Fau’l fiil yani fiilin birinci harfinden sonra bir
elif ilavesiyle yapılır.
حارَبَ يُحارِبُ مُحاربَةٌ : Karşılıklı savaşmak
Müfaale babı daha çok müşareket (işteşlik) için kullanılır.
آاتَبَ : yazıştı
قاتَلَ : savaştı(karşılıklı)
شَارَبَ : birlikte içti
آَتَبَ : yazdı
قَتَلَ : öldürdü
شَرِبَ : içti
آاتَبَ الأسْتاذُ معَ أَصْدِقائهِ : Hoca, arkadaşlarıyla yazıştı.
Müfaale babından gelen bazı fiiller süreklilik ve gayret de bildirir.
غالَبَ : yenmeye çalıştı
طالبَ : devamlı olarak istedi
سابَقَ : geçmeye çalıştı
غَلَبَ : yendi
طَلبَ : istedi
سَبَقَ : geçti
غالَبَ الفريقان : İki takım birbirlerini yenmeye çalıştı.
b) Sülasi Mezid Humasi – ( Sülasiye İki Harf İlavesiyle Yapılan Beş
Harfli Fiiller) :
1- İnfial ( إنْفِعال ) Babı: Sülasi Fiilin başına hemze ve sakin nun ( ن) ilave
edilerek yapılır.
إنْقَسَمَ يَنْقَسِمُ إنْقِسامٌ : Kısımlara ayrıldı.
İnfial babı mutavaat içindir. Mutavaat ise müteaddi fiilin lazım fiile
dönüşmesidir. Müteaddi fiil bu baba girince lazım yani geçişsiz olur.
إنْكَسَرَ : kırıldı
إنْفَتَحَ : açıldı
إنْقَسَمَ : bölündü
آَسَرَ : kırdı
فَتَحَ : açtı
قَسَمَ : böldü
آَسَرَ الطالبُ القلمَ : Öğrenci kalemi kırdı.
إنْكَسَر القلمُ : Kalem kırıldı.
2- İftial ( إفْتِعال ) Babı: Sülasi fiilin başına meksur bir hemze, faul fiil ile
aynul fiil yani, fiilin asli harflerinden birinci harfi ile ikinci harfi arasına
fethalı bir ( ت) ta getirilerek yapılır.
Bu bab da temelde mutavaat içindir.
إجْتَمَعَ : toplandı
إنْتَقَلَ : taşındı
إمْتَنَعَ : kaçındı
جَمَعَ : topladı
نَقَلَ : taşıdı
مَنَعَ : alıkoydu
Bu babdan gelen fiiller bazen öznenin gayretini bildirmek için gelir.
جَهَدَ : çalıştı —— إجْتَهَدَ : çalışıp çabaladı.
جَمَعْتُ الطلابَ في الفَصْلِ : Öğrencileri sınıfta topladım.
إجْتَمَعَ الطُلابُ في الفصْلِ : Öğrenciler sınıfta toplandılar.
3- İfılal ( إفْعِلال ) Babı: Fiilin başına meksur bir hemze getirilip, kelimenin
son harfi de meftuh yapılarak şeddelenir. Bu bab, renkler ve beden
kusurlarını bildirmek için kullanılır.
إصْفَرَّ يَصْفَرُّ إصْفِرار : sarardı
إخْضَرَّ : yeşerdi
إبْيَضَّ : beyazladı
إعْرَجَّ : topal oldu
إخْرَسَّ : dilsizleşti
إعْوَرَّ : tek gözlü oldu
أخْضَرُ : yeşil
أبْيَضُ : beyaz
أعْرَجُ : topal
أخْرَسُ : dilsiz
أعْوَرُ : tek gözlü
إبْيَضَّ شَعْرُ الرَجُلِ : Adamın saçı beyazladı
إعْرَجَّ الرجلُ : Adam topal oldu.
4- Tefâul ( تَفاعُل ) Babı: Sülasi fiilin başına meftuh bit ta ( ت ), faul fiili
ile aynul fiil arasına da bir elif getirilerek yapılır.
تَفَعالَ يَتَفاعَلُ تَفَاعُل
a) Tefaul babı müfaale babından fiillerin mutavaatını yapmak için kullanılır.
فاخَرَ : övündü —— تَفَاخَرَ : kendi kendine övündü
باعَدَ : uzaklaştırdı —— تَبَاعَدَ : uzaklaştı
b) Müşareket bildirir:
تَعَاوَنَ : yardımlaştı
تَسابَقَ : yarıştı
c) Yapmacılık ifade etmek için de kullanılır.
جَهِلَ : bilmedi ——– تَجاهَلَ : bilmezden geldi
ماتَ : öldü ———– تَماوَتَ : ölmüş gibi göründü
نامَ : uyudu ———– تَناوَمَ : uyumuş gibi yaptı
تَمارَضَى الوَلَدُ : Çocuk hastaymış gibi yaptı.
تَجاهَلَ المديرُ الناسَ : Müdür insanları tanımazdan geldi.
5- Tefauul ( تَفعّل ) Babı: Sülasi fiilin balına meftuh ta ( ت) getirilerek ve
aynul fiil şeddelenerek yapılır.
تَمَزّقَ يَتَمَزّقُ تَمَزُّق : parçalandı
a) Tefııl babından fiilerin mutavaatını yapar.
مَزّقَ : parçaladı —— تَمَزّقَ : parça parça oldu
شَرّفَ : şereflendirdi —– تَشَرّفَ : şereflendi
تَشَرّفْنا بزيارةِ العلماءِ : Alimlerin ziyareti ile şereflendik
تحدّسَ الإمامُ عن الصلاةِ : İmam, namaz hakkında konuştu.
c) Sülasi Mezid Südasi – ( Sülasiye Üç Harf İlavesiyle Yapılan Altı
Harfli Fiiller) :
Südasi fiillerin dört babı vardır. Bunlardan pratikte en çok kullanılanı İstifal
babıdır. Diğer südaî bablar az kullanılır ve daha çok mübalağa ifade ederler.
1- İstifal ( إسْتِفْعال ) Babı: Sülasi fiilin başına hemze ( إ ), sin ( س ) ve ta
ت ) ) ilave edilerek yapılır.
إستَغْفَرَ يَسْتَغْفِرُ إسْتِغْفار : bağışlanma diledi
İstifal babı temel olarak talep için kullanılmakla beraber farklı anlamlarda
kullanıldığı da olmaktadır.
غَفَرَ : bağışladı ——- إسْتَغْفَرَ : bağış diledi
نطِقَ : konuştu ——– إستَنْطَق : konuşmasını istedi
أَذِنَ : izin verdi ——– إسْتَأذَنَ : izin istedi
إسْتَأذَنَ الطالبُ منْ المُدَرّسِ : Öğrenci öğretmenden izin istedi.
Rubaî Mücerred Bab – ( الرباعي المُجَرّد ) : Kök harfleri dört harften
oluşan rubai mücerred fiillerin tek bir babı vardır:
فَعْلَلَ يُفَعْلِلُ فَعْلَلَةٌ فِعْلالُ
زَلْزَل يُزَلْزِلُ زَلْزَلَةٌ زِلْزالٌ : sarsmak
تَرْجَمَ يُتَرْجِمُ تَرْجَمَةٌ ترجامٌ : tercüme etmek
تَرْجَمْتُ آُتُبا آَثيرةً : Birçok kitap tercüme ettim.
زَلْزَل المُجاهدون العدوَّ : Mücahidler düşmanı sarstı.
Rubaî Mezid: Rubaiye bir veya iki harf ilavesiyle yapılan bablar ise az
kullanılır ve genellikle mübalağa ifade eder.