J) Azîz Hadîs: Hadis Usulü Online Oku

J) Azîz Hadîs:

Daha önce belirtildiği üzere, her tabakada râvi
sayısı en az iki olan hadislere denmiştir. Sıhhatçe zayıf olabileceği gibi hasen
veya sahih de olabilir.

Ancak bir hadis tek başına alındığında zayıf
bile olsa, başka tarîklerden de gelince hasen veya sahîh li-gayrihi derecesine
yükselir.[1]

En az iki ravinin rivayet ettiği hadîs. Âhâd
haberler arasında yer alan Azîz hadîsin tarifinde muhaddisler ihtilaf
etmişlerdir. İbnü’s-Salâh[2],
ve onu izleyen İmam Nevevî[3]
Azîz hadisi şöyle tarif etmişlerdir: “Zührî ve Katâde gibi hadisleri muteber
olan imamlardan iki veya üç kişinin rivayetleriyle infirâd ettikleri hadîse azîz
denir.” İbn Hacer’e göre ise, en az üç ravisi olan haberlere meşhûr, en az iki
ravisi olanlara azîz denir.[4]
Haberin bu şekilde isimlendirilmesi, ya az bulunduğu için veya başka bir isnadla
kuvvetlenmesi sebebiyledir. İbn Hıbbân el-Büstî, Azîz hadîsi, senedinin sonuna
kadar hep iki kişinin diğer iki kişiden rivayet ettiği hadis şeklinde tarif
ettiği için, bu tür hadîsin hiç bulunamayacağını iddia etmiştir. İbn Hacer, İbn
Hıbbân’ın bu anlayışına cevaben der ki: “İbn Hıbbân, bütün tabakalarda yalnız
iki kişinin iki kişiden rivayetini kastediyorsa, bu doğrudur; gerçekten bu çeşit
bir rivayet bulmak hemen hemen imkânsız gibidir. Fakat bizim anlayışımıza göre
azîz hadîs, isnadının başından sonuna kadar ravisi ikiden az olmayan haberdir.”
Buna Buhârî ve Müslim’in Enes b. Mâlik’ten müştereken, Buhârî’nin ayrıca Ebû
Hüreyre’den rivayet ettikleri şu hadis örnek gösterilmektedir: Rasulullah
(s.a.s.) buyurmuştur ki: “Herhangi biriniz beni anasından, babasından ve
çocuğundan daha çok sevmedikçe hakkıyle iman etmiş olmaz.”[5]

Bu hadisi, Enes’ten Katâde ve Abdülazîz b.
Suheyb; Katâde’den Şu’be ve Saîd, Abdülazîz’den de İsmaîl ve Abdülvâris rivayet
etmiş; bunların herbirinden de birer cemaat rivayet etmiştir.[6]

Yalnız bir sahabîden rivayet edildiği hâlde daha
sonraki tabakalarda en az iki ravisi olan hadislere de azîz denmiştir.[7]
Bazen bir hadise azîz ve meşhur denildiği de olur. İki sahabînin rivayetiyle
azîz sayılan bir hadis, daha sonra pek çok kimsenin rivayetiyle meşhur olabilir.

Herhangi bir tabakada yalnız iki ravi tarafından
rivayet edilen hadîsler olarak tarif edebileceğimiz azîz hadîs; ravilerinin
durumuna göre sahîh, hasen veya zayıf olabilir.[8]