İÇİNDEKİLER HADİS USÛLÜNE GİRİŞ HADİS ISTILAHLARI B- Faydası: Hadis, Haber, Eser, Kudsî Hadis Bize Naklediliş Yolları İtibariyle Haberin Kısımları Mütevatir Âhâd Haberlerin Hükmü Âhâd HADİS Li Zâtihî Sahih’in Tanımının Açıklanması Kabule Engel Bir İllet (İllet-i Kâdiha) Aynı Hadiste Sahih Ve Hasen Olma Niteliklerinin Birarada Bulunması Tedlîs Munkatı Muzdarib Metinde İdrâc Hadiste Ziyade Hadisi İhtisar Etmek Mana Yoluyla Hadis Rivayeti Mevzu (Uydurma) Rivayetler Cerh Ve Ta’dîl Cerh ve Ta’dîl Teâruz Ederse (Çatışırsa): HABERİN, KENDİSİNE İZAFET EDİLDİĞİ KİMSE BAKIMINDAN KISIMLARI Sahabi Muhadram İsnâd Tabiûn Müselsel Hadis Tahammülü ve Edâsı (Hadis Almak ve Rivayet Etmek) Hadis Rivayeti Hadisin Tedvini Hadis Yazmak Hadis Tasnif Yolları Kütüb-i Sitte Kitapları 1- Sahih-i Buhârî: Buhârî 2- Sahih-i Muslim: Müslim 3- Nesâî'nin Sunen’i Nesâî 4- Ebû Dâvûd'un Sunen’i Ebû Dâvûd 5- Tirmizî'nin Sunen'i Tirmizî İbn Mâce 6- İbn Mâce'nin Sunen’i İmam Ahmed'in Müsned’i İlim Adamlarının Müsned’deki Hadisler ile İlgili Görüşleri Ahmed b. Hanbel Âlimin Ve Müteallimin (Öğrencinin) Âdâbı Ortak Âdâbın Bir Kısmı Muallim (Öğretmen)e Has Bir Kısım Âdâb Öğrenciye Has Bazı Âdâb USUL-İ HADÎS 2- Usûl Bilgisinin Gereği: 3- Usûl Kaidelerinin Menşei: 5- "Usûl"le İlgili Te'lifler C) Türkiye’de Hadis Usulü Çalışmaları: A) Mütekaddimuna Ait Eserler: B) Müteahhiruna Ait Eserler: C) Türkiye’de Hadis Usulü Çalışmaları: 66- Selef Devrinde Usûl-i Hadîs 7- "Ebû Hanîfe Hadîste Nâkiddir, Cerh Ve Ta'dîl Sahibidir" 8- Ebû Hanîfe'nin Hadîs Kabûlündeki Şartları 9- Hadis İlminin Dalları: 1. Rivâyetü'l-Hadis İlmi: 2. Dirâyetü'l-Hadis İlmi: 3. Cerh ve Ta'dil İlmi (İlmu’l-Cerh ve’t-Ta’dil): 4. Râvîler Tarihi İlmi (İlmu Tarihu’r-Ruvât): 5. Hadislerin Vürûd Sebepleri İlmi (İlmu Esbabi Vurudi’l-Hadis: 6. Garîbu'l-Hadis İlmi: 7. İlelü'l-Hadîs İlmi (İlmu İlelü’l-Hadis): 8. Muhtelifu'l-Hadîs İlmi: 9. Nâsih ve Mensûh İlmi: HADÎS, SÜNNET, ESER, HABER, RİVAYET Hadis İlmi 1) Usul-i Hadis: Hadis İle İlgili Terimler 2) Furu-i Hadis: Hadisin (Sünnetin) Dindeki Yeri ve Önemi: SÜNNET NE DEMEKTİR Kanun (Hüküm) Anlamı Olarak Sünnet: Peygamberin Tavrı Olarak Sünnet Dinin Kaynağı Sünnet Terim Anlamıyla Sünnet Sünnetin Çeşitleri 1) Kavlî Sünnet (Sözlü Hadis): 2) Fiilî Sünnet (Fiili Hadis): Hz. Peygamber'in Fiilleri: 3. Takriri Sünnet: A) Sarih (açık) Takrir: B) Zımni Takrir: 4) Vasıf (Vasfi) Sünnet: A) Hılki (Ahlaki) Sıfat: B) Hulki (Yaratılışla İlgili) Sıfat: Sünnetin Hüküm Kaynağı Olduğunu Gösteren Deliller Sünnetin Kitab'a Göre Yeri ve Fonksiyonu: Peygamberin Sünnetinin İşlevi Sünnetin Rivâyet Bakımından Çeşitleri 1. Mütevatir Sünnet: A) Lafzî Mütevatir: 2. Meşhur Sünnet: B) Manevî Mütevatir: 3. Âhad Sünnet: Senedinde Kopukluk Bulunan Hadisler Ahad Hadisle Amel Etmenin Şartları Mâlikîlerin Âhad Haberi Delil Kabul Etmesi Muhaddîs, Fakîh Ve Usûlî'nin Sünnet Anlayışları Hadisde ESER 1) Ashabu’l-Eser: 2) Ashabu’r-Rey: HABER Hadis İlminde Haber A) Ahad Haber: C) Mütevatir Haber: 2- İsnad: Haberlerin Tetkiki RİVÂYET HADÎSİN TAHLİLİ A) Sened: 2- İsnad: 3- İsnad Müslümanlara Has Bir İmtiyazdır: B) Metin: 4- İsnadın Menşeî: 5- Senedin Kısımları-Senedin Çözümü: 7- Hadis Senetlerinde Geçen Bazı Kısaltmalar: 6- Senedin Okunuşu: 8- Hadisde Senedin Önemi: 9- Uzunluklarına Göre Senedin Kısımları: B) Nâzil İsnadlar A) Âlî İsnadlar: 10- Senette Ulvîyetin (Yakınlığın) Çeşitleri: 11- Bâzı Müelliflerin Âlî Senedleri: 12- Esahhu'l-Esânid: 13- Bazılarına Göre Diğer Esah İsnadlar: 14- Bazı Ashâbın Esah İsnadları: 15- Bazı Beldelerin Esah İsnadları: 16- Ehvelü'l-Esanîd: 17- İsnad, Senet Ve Metin İle İlgili Terimler RİVAYET 1- RİVAYETİN ADABI 1) İyi Niyet (İhlas): A- Tâlibin (Hadis Öğrencisinin) Âdâbı: 2) Hadisi Ehlinden Almaya Çalışmak: 3) Öğrendiğiyle Amel Etmek: 4) Hocaya Saygı Göstermek: 5) Arkadaşlarına Yardımcı Olmak: 6) Tedrici Bir Metodla Çalışmak: 7) Hadis Usulüne Önem Vermek: 8) Kendisinden Aşağı Olandan Hadis Almak: 9) Hadisleri Kavramaya Çalışmak: 10) Hadis Kitaplarına Önem Vermek: 11) Hadis Dinleme İşini En Az Temyiz Yaşında Yapmak: B- Muhaddisin Âdâbı (Hadis Hocasının Ahlakı): 2- Haddini Bilmek Ya Da Ehliyete Riayet: 3- Kendisinden Daha Ehil Olana Saygı Göstermek: 4- Karıştırma İhtimali Belirince Hadis Rivayetini ve Okutmayı Bırakma: 1- İyi Niyet ve Üstün Ahlak Sahibi Olmak: 5- Hadis’e ve Hadis Meclislerine Ehemmiyet Vermek: 6- Kitap Yazmak Veya Öteki İlmi Faaliyetlerde Bulunmak: 7- Hadis Tedrisi Esnasında Birtakım Kurallara Uymak 8- Şeyhine Saygılı Olmak: A) Hadîs Öğrenim ve Öğretim Yolları (Tahammül Ve Edâ Yolları): HADİSLERİN TAHAMMÜL VE EDÂSI 1- Sema (İşitme): 2- Kırâat Ala'ş-Şeyh (Arz, Sunma, Okuma): 3- İcazet (İzin): 4- Münâvele (Elden Verme): 5- Kitabet (Mükatebe-Yazışma): 7- Vasiyye (Vasiyet): 6- İ'lamu'ş-Şeyh (Bildirme): 8- Vicâde (Bulmak): Vicadet Mükaşefe Ve Rüya B) Rivayet Lafızları: 2. Rivayet Lafızlarının Önemi: C) Hadis Öğretimi Usulleri: 1) Okuyup Geçme Usulü: 2) Açıklanması Gerekli Noktaları Açıklama Usulü: 3) Uzun Uzun Açıklama Usulü: 3- RİVAYETİN SIFATI: A) Lafzan (Kelimesi Kelimesine Aynen) Rivayet: B) Ma’nen Rivayet: Ma’nen Hadis Rivayet Eden Ravide Aranan Şartlar: 4- RİVAYET MAHSULLERİ: A) Tasnif Devri Öncesi Rivayet Mahsulleri: 2) Cüzler: 3) Erbeunlar: B) Tasnif Devri Rivayet Mahsulleri: 2) Ale’l-Ebvab Rivayet Mahsulleri: 3) Ale’l-Ahruf (Alfabetik) Rivayet Mahsulleri: Rivayet İle İlgili Terimler Rivayet İle İlgili Diğer Hususlar İLMUR-RİCAL 1- RÂVİ 2- RÂVİLERİN DERECELERİ: 1-Tâlib: 2- Muhaddis: 3- Hâfız: 4- Hüccet: 5- Hâkim: 3- RÂVÎNİN TABAKALARI: A) Sahabe[1] 1. Bir Şahsın Sahâbe Olduğu Ne Yolla Anlaşılır? 2. Sahâbenin Adaleti: 3. Ashabı Öven Ayetlerden Bazıları: 4. Ashabı Öven Hadislerden Bazıları: 5. Ashaba Dil Uzatan Zındıktır: Sahabelerin Tabakaları 6. Ashabı Ta'dîlin Mahiyeti: 1. Fazilete Göre Taksimleri 2. Rivayete Göre Taksimleri B) Az Rivayet Eden Sahabeler (Mukillûn): Sahabelerin Değişik Sayıda Hadis Rivayet Etmesine Etki Eden Sebepler Hadis Rivayeti ve Sahabiler 3. Âlim Sahabeler: 5- Sahabelerin Sayısı: 4- Abadile (Abdullahlar): 6- En Son Vefat Eden Sahabe: 7- Sahabelerle İlgili Literatür: Asr-ı Saâdet: Aşere-i Mübeşşere: B) Tâbiîler Tâbiîlerin Tabakaları 1. Muhadramun: 2. Fukaha-yı Seb'a: Tâbiîn Raviler İle İlgili Terimler C) Etbauttâbiîn HADİS TENKİDİ Cerh ve Ta’dil Kitapları: 2- RAVİDE ARANAN ŞARTLAR A) Adalet Adâleti Sağlayan Şartlar 1- Akl: 3- İslâm: 2- Büluğ: 4- İtikad: 6- Sıdk: 5- Diyanet-Takva: 7- Mürüvvet-Muruet: 8- Şöhret: 9- Lika: B) Zabt Sika Silsile: Silsiletü’z-Zeheb: 3- METÂİN-İ AŞERE-TA’N NOKTALARI A) Ravinin Adaletini Cerheden Sebepler (Adalet Vasfına Yönelik Ta’n Noktaları): 2- Töhmet-i Kizb-İttihamu’r-ravi bi’l-kizb: 4- Bid'at-Bid’atu’r-ravi: 3- Fısk-Fısku’r-ravi: 5- Cehâlet-Cehaletu’r-ravi: Cehâletin Sebepleri Meçhul Konusunda İstisnaî Hükümler B) Ravinin Zabtını Cerheden Sebepler 1- Vehim: 2- Gaflet-Fartu’l-ğafle: 3- Fuhş-i Galat-Kesretu’l-ğalat: 5- Muhalefet-Muhalefetu’s-sikat: 4- CERH VE TA'DÎL KAİDELERİ 4- Sû'i'l-Hıfz: Rivâyet Ve Şehadet Arasındaki Farklar Cerh Ve Ta'dîl'in Bir Ravide Birleşmesi Cerh Ve Ta'dîl Bir İçtihaddır: Cerh ve Ta’dilin Önemi: Cerh Ve Ta'dîl Caizdir Muhtelefun Fih Hakkında Ulemanın Kabul Ettiği Umumî Prensib Cerh Ve Ta’dil Elfazının Tabakaları: 5- CERH VE TA'DİL LAFIZLARI Cerh Ve Ta’dil Elfazının Hükümleri: Ta'dîl Elfazı: Cerh Elfazı 6- İBNİ HACER'İN 12'Lİ RİCAL TAKSİMİ 7- CERH VE TA’DİL SONUCU RAVİLER 8- CERH VE TADÎLDE TESAHÜL VE TEŞEDDÜD Sened ve Metin Tenkidi A) Sahih Hadislerin Özellikleri: B) Hadiste Zayıflık Alametleri: C) Mevzu Hadislerin Özellikleri: MERVİYY-HADÎSLER 1- KABUL VEYA RED AÇISINDAN HADİS ÇEŞİTLERİ A) Makbul: B) Merdud: 2- SENEDİN MÜNTEHASI (HADİSİN SÖYLEYENİ-İLK KAYNAĞI) AÇISINDAN HADÎS ÇEŞİTLERİ A) Kudsi-Nebevi Hadis: B) Merfu Hadîs: Merfu Hadisin Kısımları A) Kavli: 1) Sarahaten (Açık) Merfu Hadis: B) Fili: C) Takriri: A) Kavli: 2) Hükmen Merfu Hadis: B) Fili: C) Takriri: Merfu Hadise Delalet Eden Bazı İfadeler Mürsel-Merfu: Muallak-Merfu: Merfu Hadisin Hükmü C) Mevkuf Hadîs: Mevkuf Hadislerde Sahihlik ve Zayıflık D) Maktu Hadîs: Merfu, Mevkuf ve Maktu Hadis Hakkında Bilinmesi Gereken Birkaç Nokta: 3- SENETTEKİ İTTİSAL DURUMUNA GÖRE HADÎSLERİN ÇEŞİTLERİ B) Gayr-ı Muttasıl (Munkatı) Hadîs. A) Muttasıl (Müsned-Mevsûl) Hadîs. 1) Muallak Hadîs: 2) Mu'dal Hadîs: 3) Munkatı Hadîs: 4) Mürsel Hadîs: 4- SENET (RAVİ) SAYISINA GÖRE (VEYA DERECE-İ ŞUYU’ AÇISINDAN) HADÎS ÇEŞİTLERİ A) Mütevâtir Hadîsler: 1) Lafzî Mütevâtir: 2) Manevî Mütevâtir: Mütevatir Hadisin Hükmü Mütevatir Hadiste Sayı Mütevatir Hadislerle İlgili Eserler B- Âhad Hadîsler (Haber-i Vahid): 1) Meşhur Hadis: A) Sened Tetkiki Sonuçlarına Göre Meşhur Hadisler: A2) Hasen Meşhur Hadis: A3) Zayıf Meşhur Hadis: B) Şöhret Buldukları Yere Göre Meşhur Hadisler: B2) Hadisçiler-Ulema ve Halk Nezdinde Meşhur Hadisler: B3) Fakihler (İslam Hukukçuları) Nezdinde Meşhur Hadisler: B4) Usulcüler (Fıkıh Usulcüleri) Nezdinde Meşhur Hadisler: B5) Halk Nezdinde Meşhur Hadisler: Meşhur Hadisin Hükmü 2) Azîz Hadis: 3) Garîb (Ferd) Hadis: B6) Tasavvuf Ehli Nezdinde Meşhur Hadisler: B- Ferd-i Nisbî: A- Ferd-i Mutlak: 5- SIHHAT DURUMUNA GÖRE VEYA HÜKÜM AÇISINDAN HADÎSLER A) Sahîh Hadîs: Sahih Hadislerin Dereceleri Sahîh Hadisin Kısımları 1- Sahîh li-Zâtihi: 2- Sahîh li-Ğayrihi-Sahih la li Zatihi: Sahih Hadisin Hükmü Sahih Hadislerle İlgili Eserler Sahih Terimiyle İlgli Bazı Notlar B) Hasen Hadîs: Hasen Hadisin Kısımları 1) Hasen lî Zâtihi Hadis: 2) Hasen lî Gayrihi Hadis: Tirmizi’nin Hasen Hadis Anlayışı: Hasen Hadisin Hükmü Sahîh Ve Hasenle İlgili Altın Kaideler İtibar, İstişhad, Mütabaat: Hasen Hadis ile ilgili Bazı Terimler C) Zayıf Hadîs: Sikanın Ziyadesi Zayıf Hadisin Dereceleri Zayıf Hadisin Hükmü Hadiste Zayıflık Sebepleri 1) Seneddeki İnkıta Sebebiyle Zayıf Hadis Çeşitleri: A) Mürsel Hadîs: İrsalin Çeşitleri Mürsel Hadislerin Dereceleri 2) İrsâl-i Hafi: Sahabe Mürseli Tâbiin'in Mürseli: Mürsel Hadisin Hükmü Mürsel Hadisle İlgili Eserler İnkıta’ Türleri: B- Munkatı' Hadîs: 1) Zahiri İnkıta’ (Açık Kesiklik): 2) Hafi İnkıta (Gizli Kesiklik): Munkatı’ Hadislerin Hükmü: Mu’dal Hadisin Hükmü C- Mu'dal Hadîs: D) Muallak Hadîs: E- Müdelles Hadîs: Tedlis Çeşitleri 2- Tedlîsü't-Tesniye: 3- Tedlîsu'ş-Şüyuh: 4- Tedlîsu'l-Atf: 5- Tedlîsü's-Sükût: Tedlisin Hükmü 2) Ravideki Cerhi Gerektiren Hallere Göre Zayıf Hadis Çeşitleri: A) Mevzu Hadis: B) Metruk-Matruh Hadîs: Metruk Hadisin Hükmü Münker Hadisin Hükmü C) Münker Hadîs: İllet Nasıl Bilinir D) Muallel Hadîsler: Muallel Hadisin Hükmü Hadislerdeki İllet Çeşitleri İllet Konusunda Yazılan Eserler E) Müdrec Hadîs: Müdrecin Kısımları 1) Müdrecü'l-Metn: 2) Müdrecü'l-İsnâd: İdracın Hükmü F) Maklûb Hadîs: 1) İsnadda Kalb: 2) Metinde Kalb: 3) Mürekkep Kalb: Maklub Hadisin Hükmü G) Muzdarib Hadîs: Izdırap Türleri Muzdarib Hadisin Hükmü H) Şâz Hadis: 1- İsnadda Şaz: 2) Metinde Izdırap: Şâz Hadisin Hükmü 2- Metinde Şaz: I-İ) Musahhaf Ve Muharref Hadîsler: Tashif Türleri: 2) İsnadda Tashif: 3) İşitmeye Yönelik Tashif: 4) Manaya Yönelik Tashif: 4) Sahîh, Hasen Ve Zayıf Arasında Müşterek Hadîs Nevileri A) Merfu, Mevkuf Ve Maktu Hadîsler: B) Müsned Hadîs: C) Muttasıl (Mevsul): D) Mu'an'an Hadîs: E) Mü'en'en Hadis: F) Müselsel Hadîs: H) Âlî Hadisler: G) Musahhaf Ve Muharref Hadîsler: I) Nâzil Hadisler: İ) Meşhûr Ve Müstefîz Hadîsler: J) Azîz Hadîs: K) Ferd (Garib) Hadîsler: Ferd Hadisin Hükmü Garib Hadis Garib Hadisin Hükmü L) Mütâbi, Şâhid Ve Âzıd Hadîsler: 6) TEARUZ AÇISINDAN HADİSLERİN SINIFLANDIRILMASI A) Muhkem: B) Muhtelif: MEVZÛ HADÎSLER Hadis Uydurma Girişimleri Hadis Uyduran Gruplar Mevzu Hadîslerin Ortaya Çıkışı 1- Hariciler: 3- Zındıklar: 2- Kelâm Münakaşaları: 4- Kıssacılar: 5- Salih Fakat Cahil Kişiler: 6- Özel Maksatlarla Hadis Uydurmak: Mevzu Hadisleri Tanıma Yolları 1- Uydurmacıları Tanıma Yolları: B) İhbar: C) Araştırmalar: 2- Uydurulmuş Sözleri Tanıma Yolları: A) Haberin Lafzında ve Manasında Bozukluk Bulunması: B) Bir Çok İnsanın Görmesi Gereken Bir Olayı Bir Kişinin Rivayet Etmesi: C) Kur'an’a Ve Sahih Sünnete Aykırı Olması: D) Akla, His Ve Müşahedeye Aykırı Olması: E) Tarihi Olaylara Aykırı Düşmesi-Ravinin Hali: F) İyilik ve Kötülüğün Karşılığının Abartılı Oluşu: G) Elde Mevcut Güvenilir Hadis Kitaplarında Bulunmaması: Hadis Uydurma Girişiminin Sebepleri 1- Dindarca Mülahazalar-İslam Dini’ne Hizmet Etmek Arzusu: 2- Dîni Yıkmak Maksadıyla Zındıkların Uydurması-İslam Düşmanlığı: 4- Halife Ve Emirlere Yaklaşmak Arzusu: - Fırka, Mezheb Ve Kabilesini Savunma İhtiyâcı: 5- Geçim Kaynağı Olarak Hadis Uyduranlar: 6- İmtihan Maksadıyla Uydurmalar: 7- Fetvalarına Delil İçin: 8- İstiğrab İçin: 10- Kabîle, Aşiret, Şehir, Irk ve Cinsle İlgili Uydurmalar: Mevzu Hadislerin Zararları 1) İslam’ı Doğru Anlamaya Engel Olmak: 9- Ticarî Maksadlarla-Şahsi çıkar Sağlama Düşüncesi: 2) Dini Tahrif Etmek: 3) Ayrılığı Körüklemek: 4) Dinden Soğutmak: 5) Irk, Milliyet ve Dil Üstünlüğü Fikrini Yaymak: 6) Halkı Cahil Bırakmak: Hadîs Uydurmanın Hükmü Mevzu Hadis Rivayet Etmenin Hükmü Uydurma Faaliyetlerinin Neticesi 1) Sahih Hadisleri Müstakil Eserlerde Toplamak: Hadis Uydurulmasına Karşı Alınan Tedbirler 2) Hadis Tenkidi Tekniklerini Dünyada İlk Kez Uygulamak: 3) Hadis Uyduranlara Karşı Mücadele Etmek: 4) Ravileri Tanıtan Eserler Yazmak: 5) Hadis Diye Uydurulmuş Sözleri Toplayan Eserler Yazmak (Mevzuat Edebiyatı): Bazı Mevzu Hadisler Mevzu Hadisle İlgili Eserler Hadisler Günümüze Nasıl İntikal Etmiştir Hadis Kitaplarının Dereceleri HADÎSTE NESH NESHİN ÇEŞİTLERİ 2- Sünnetin Kur'ân'la Neshi: 1- Sünnetin Sünnetle Neshi: NESHİN BİLİNME YOLLARI İHTİLAFU'L HADÎS İHTİLAFI GİDERME YOLLARI 1) Tahsis: 2) Takyid: 1- Cem Ve Te'lif 3) Haml 2- Nesh 3- Tercih A) Râvinin Haliyle İlgili Tercih Sebepleri: B) Hadisi Elde Ediş (Tahammül)'le İlgili Tercîh Sebepleri C) Rivâyetin Keyfiyeti İle İlgili Tercih Sebepleri D) Hadisin Vürûd Vaktine Göre Tercih Sebepleri E) Haberin Lafzına Göre Tercih Sebepleri F) Hadisin Taşıdığı Hükümle İlgili Tercih Sebepleri 4- Tevakkuf G) Harici Sebeplerle Tercih Sebepleri İhtilaf Üzerine Te'lifat HADÎSİ ANLAMAK İÇİN NELERE DİKKAT ETMELİ 2- Güvenilir Şerh: 3- Ehliyetli Tercüme: 4- Metod Bilgisi: Cevamiu’l-Kelim: Tahric KAYNAKLAR