3) Haml
Haml, tearuz eden hadislerin vürud (varid olma)
şartlarını değerlendirerek te’liflerini sağlamaktır. Burada, herbir müteârız
hadîsin, taalluk ettiği hâdiseye konması esastır. Bunun bir misâli dağlama
usulüyle tedaviyi tecvîz eden: “Tedavî usullerinizden en faydalı olanlar kan
aldırmak, bal şerbeti ve dağlamadır” hadîsi ile buna müteârız olan:
“Vücudunu dağlattıran…. Allah’a tevekkül etmemiştir” hadîsidir. Bu
hadîsler iki farklı hâdiseye hamledilerek te’lîf edilmiştir: Birinci hadîs kanın
durmaması, vücudun iltihaplanması gibi dağlamayı gerektiren halde buna ruhsat
ifâde eder, ikinci hadîs ise hastalanmadan önce, hastalanmayı önlemek için veya
ciddî bir ihtiyaç hasıl olmadan zan üzerine dağlamaya başvurmayı yasaklar, çünkü
dağlama tehlikeli, ağır bir tedavi metodudur.
Cem ve te’lîf ile ilgili olarak sunduğumuz bu
çok muhtasar açıklama, mekanizmanın işleyişi ve gâyesi hakkında kısa bir fikir
vermek içindir. Konuyu yeterli şekilde kavramak isteyenlerin usûl bahislerine
müracaat etmeleri gerekir.
Özetlemek istersek cem ve te’lif mütearız
hadîslerin hepsi ile amel imkânlarını bulup çıkarmayı gaye edinen bir
ameliyedir.[1]