G) Muzdarib Hadîs: Hadis Usulü Online Oku

G) Muzdarib Hadîs:

Izdırab, lügat olarak, denizde dalgaların
istikrar bulmaksızın inip çıkması mânâsına gelir . Hadîste ızdırab da buna
benzer. Rivâyetin sıhhatle zaaf arasında kalması, bir tarafı tercih ettirecek
bir karînenin bulunmamasıdır. Nevevî, “Birbirine müsâvi muhtelif vecihlerden
rivâyet edilen hadîs” diye tarif eder. Bu, aynı râviden iki farklı şekilde
yapılan rivâyet şeklinde olabileceği gibi iki ve daha fazla râviden de olabilir.
Müsâviden maksad değer yönüyle eşit, birini diğerine tercîh ettirici bir
karinesi bulunmayan demektir. Aksi takdirde biri tercih edilir ve ızdırap
kalkardı. Mesela bir râvinin hıfz yönüyle üstünlüğü, râviyi aldığı şeyhle olan
sohbetinin öbürüne nazaran fazlalığı gibi tercih ettirici bir sebep bulunduğu
takdirde o rivâyet tercih edilir ve ızdırap kalkar.

Hadîste ızdırap, sıhhatin şartı olan zabt’ın
noksanlığına delil olduğu için muzdarib rivâyet zayıf addedilir.

[1]

Bir ravinin veya güvenirlikleri birbirine eşit
birden fazla ravinin bir hadisin senedinde veya metninde birbirine muhalif
değişik rivayetlerde bulunması ve rivayetlerden birinin diğerine tercih edilme
imkânının olmaması durumunda ortaya çıkan zayıf hadis türü.

Muztarıb, “dalgaların hareketi, birbirine
çarpışması” anlamında ıztırab kelimesinin ism-i mef’ulüdür. Bu kelime bir işteki
fesad, bozulma ve ihtilaf anlamlarında da kullanılmaktadır. Hadis istılahında
ise bu anlamda, râvi veya ravilerdeki hıfz eksikliği yüzünden bir hadisin farklı
şekillerde birbirine muhalif olarak rivayet edilmesini bildiren bir terimdir.

Muztarıb hadisin zayıf sayılmasının sebebi,
râvilerin hıfz ve zabtları hakkında ihtilâf edilmesidir. Râvilerin birinin hıfz,
zabt veya hadisi aldığı kimseden uzun müddet hadis dinlemiş olmasıyla ihtilaf
ortadan kalkar ve ravilerden birini diğerine tercih imkânı doğduğu için de hadis
muztarıb olmaktan çıkar.[2]
Hüküm, tercih edilen hadis üzerine bina edilir; diğer hadisin şaz veya münker
sayılarak za’fı ortaya konur.

Iztırab çoğunlukla isnadda meydana gelmekle
birlikte bazan da metinde ortaya çıkar. Ancak sadece metindeki ıztıraba
istinaden hadisçilerin hadisleri bu adla adlandırmaları nadirdir.[3]

Kısaca “İki muhtelif surette rivayet edilen
hadis” diye de tarif edilmesi mümkün olan muztarib, temelde muhalefet unsuruna
dayanmaktadır. Ravinin zabtının noksanlığına da delalet eden bir rivayet
kusurudur ızdırab. Rivayetlerden birini tercih sebebi bulunabilirse artık ortada
ızdırap kalmaz. Tercih edilene Mahfuz ve Ma’ruf, mercuha da Şâz ve Münker denir.
Hüküm racihe göre verilir.[4]

Izdırab bazan metinde bazan senette bazan da her
ikisinde birden olabilir.