Metinde İdrâc
Metinde idrâc: Ravilerden birisinin hadise
gerekli açıklamayı yapmaksızın kendiliğinden bir söz araya sokuşturmasıdır. Bunu
ya bir kelimeyi açıklamak, ya bir hüküm istinbat etmek ya da bir hikmeti beyan
etmek için yapar.
İdrâc hadisin başında, ortasında ve sonunda
olabilir.
Başında yapılan idrâca örnek: Ebu Hureyre
Radıyallahu anh‘ın rivayet ettiği:
“[Abdest azalarını iyice yıkayınız (isbâğl)].
Ayak topuklarının ateşten vay haline!”
Buradaki “abdest azalarını iyice yıkayınız”
ifadesi Ebu Hureyre’nin sözünden müdrec (derc edilmiş, araya sokuşturulmuş) bir
ifadedir. Buhârî’nin yine ondan naklettiği şöyle dediğine dair rivayet bunu
açıklamaktadır: Ebu Hureyre dedi ki: Abdest azalarını iyice yıkayınız. Çünkü
Ebu’l-Kasım Sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: “Ateşten topukların
vay haline!”
Hadisin ortasında idrâca örnek: Âişe
Radıyallahu anhâ’nın, Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem‘e vahyin
ilk gelişi ile ilgili hadisi gösterilebilir. Orada diyor ki:
“Hira dağında inzivâya çekilir ve orada belli
sayılarda geceler boyunca tehannüs [taabbud demektir] ederdi.”
Hadisteki “o taabbud demektir” ifadesi ez-Zührî’ye
ait müdrec bir sözdür. Bunu Buhârî’nin yine onun yoluyla şu lafızla gelen
rivayeti açıklamaktadır: Peygamber Hira mağarasına gider ve orada tehannüs
ederdi. (ez-Zührî) dedi ki: [Tehannüs teabbud demektir.] Belli sayıdaki
gecelerde (tehannüs ederdi).
Hadisin sonunda idrâca örnek: Ebu Hureyre
Radıyallahu anh‘dan rivayete göre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem
şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz benim ümmetim kıyamet gününde abdest izleri
dolayısıyla elleri ve ayakları nurlanmış olarak çağırılacaklardır.
[Binaenaleyh sizden kim bu nurlanacak kısımlarını uzatabilirse onu yapsın.]
Buradaki “binaenaleyh sizden kim bu nurlanacak
kısımlarını uzatabilirse onu yapsın” ifadesi, Ebu Hureyre’nin sözü olup, müdrec
bir ifadedir. Bunu sadece Nuaym b. el-Mücemmir, Ebu Hureyre’den naklettiği
rivayette zikretmiştir. Ondan Müsned’de nakledilen rivayetinde şöyle dediği
zikredilmiştir: “Binaenaleyh kimin… gücü yeterse” ifadesi Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem‘in sözü müdür, yoksa Ebu Hureyre’nin sözü müdür
bilemiyorum, fakat hafızlardan birden çok kişi bunun müdrec bir ifade olduğunu
açıklamış bulunmaktadır. Şeyhu’l-İslam İbn Teymiye de: Bunun Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem‘in sözlerinden olmasına imkân yoktur, demektedir.
c-
Bir delil bulunmadıkça hadiste idrâc olduğuna hüküm verilemez. Bu da ya ravinin
kendi sözüyle veya muteber bir imamın sözüyle ya da sözün kendisinden Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem’in söylemesinin imkansız olduğunun
anlaşılmasıyla bilinir.