2) Metinde Izdırap: Hadis Usulü Online Oku

2) Metinde Izdırap:

Metinden dolayı muztarıb sayılan hadise, Fatıma
binti Kays’ın şu hadisi örnek gösterilmektedir:

“Hz. Peygamber (s.a.s)’e zekât hakkında
sorulduğu zaman o, “Malda zekâttan başka bir hak vardır” dedi.[1]

İbn Mace’de ise yine Fatıma binti Kays’dan şöyle
rivayet edilmektedir. “Malda zekâttan başka bir hak yoktur”[2]

Görüldüğü gibi bu iki metin arasında hem lafzen
hem de manâ itibariyle ıztırab vardır ve bu rivayetler te’vil kabul etmediği
gibi birbiriyle te’lif edilmesi de mümkün değildir.[3]
Eğer bu mümkün olsaydı, hadis üzerinden ızdırab kalkardı.

Muhteva olarak birbirine çok benzedikleri için
muztarıb hadis, muallel hadisin bir türü kabul edilmiştir. İbni Hacer’in muallel
için söylediği, “Bu konu, hadis türlerinin en gizli-kapaklı ve en hassas bir
türünü oluşturmaktadır…” sözünü, Alâi, muztarıb hadis için söylemektedir.[4]

Bazı durumlarda sahih ve hasen hadislerde de
ıztırab olabilir ve bu hadisin zayıf sayılmasını gerektirmeyebilir. Şöyle ki;
ravi sıka (güvenilir) bir kimse olmakla birlikte, onun nesebi, ismi veya
babalarının ismi konularında ihtilafa düşüldüğünde ve bunlardan birinin tercih
edilmesinin mümkün olmadığı hadisler de muztarıb sayılırlar. Ancak, ıztırab,
zikredilen önceki türlerde meydana geldiği zaman hadisin za’fına hükmedilir.[5]

Suyûti en iyi misâl olarak namazda besmele
okunup okunmayacağı ile ilgili hadîsi zikreder:

Buhârî’de gelen rivâyete göre, “Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm), Hz. Ebu Bekr ve Hz. Ömer (radıyallahu anhüma), her üçü de namaza
Elhamdu lillâhi Rabbi’l-âlemin ile başlıyorlardı. Bu hadis’te besmele ile
alakalı bir sarahat yok: Okunacak mı, okunmayacak mı? Ancak, İmam Şâfi’î (radıyallahu
anh) el-hamdu ile Fatiha suresinin kasdedildiğini ve besmelenin de bu sûreye
dâhil olduğunu söyleyerek okunması gerektiğine hükmetmiştir.

Öte yandan Müslim ve İmam Mâlik, yine Hz. Enes (radıyallahu
anh)’ten kaydettikleri aynı hadîste, namazın başında ve sonunda besmele
okunmadığını tasrîh etmişlerdir.

Ancak, hadîs, sadece Buharî, Müslim ve Malik’in
rivayet ettiği iki şekilden ibâret değildir. Bazı rivayetlerde: “Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm), Hz. Ebu Bekr ve Hz. Ömer (radıyallahu anhüma)’in arkalarında namaz
kıldım” ziyadesi mevcuttur. Bazılarında sadece Hz. Ebu Bekr ve Hz. Ömer
zikredilirken bazılarında bunlara Hz. Osman (radıyallahu anh) da ilâve
edilmektedir. Hatta daha enteresanı bâzı rivâyetlerde “Besmeleyi okumuyorlardı”
ibâresi yerine “açıktan okumuyorlardı (cehretmiyorlardı)” denirken diğer
bâzılarında besmelenin “okunduğu”  ve “cerhedildiği”nin söylenmiş olmasıdır.

Görüldüğü gibi birbirinden çok farklı olan bu
rivâyetler, râvilerinin sıhhat durumu yönünden eşittirler. Birini diğerine
tercihte işimize yarıyacak bir müreccih’e, bir üstünlük karînesine sâhip
değiliz. Ayrıca bu işte te’vîl yapma imkânı da yoktur, çünkü te’vîl de bir
karineye dayanır. Neticede bu rivayetler muzdarib olmaktadır.[6]

Not:
Suyûtî bir husûsa dikkat çeker ve der ki: “Muzdarib hadîs bâzan sahîh olabilir.
Şöyle ki, hâdisteki ihtilâf, senette yer alan sıka bir şahsın ismi, babası veya
künyesinde olabilir. Bu durum onun sıhhatini bozmaz. Neticede hadîs, muzdarîb
ismini alsa da sıhhat bakımından sahîhlik mertebesinden düşmez. Sahiheyn’de bu
durumda birçok hadîs mevcuttur. Zerkeşî de bu meselede ısrar etmiş ve şüzûz,
kalb ve ızdırab’ın sahîh ve hasen kısmına da girebileceğini söylemiştir”.[7]