C) Zayıf Hadîs: Hadis Usulü Online Oku

C) Zayıf Hadîs:

Zayıf hadis, sahih veya hasen hadîsin taşıdığı
şartların birini veya birkaçını taşımayan hadistir. Bu şartların bulunup
bulunmadığı, hadisin çeşitli yönlerden tetkik ve tenkide tâbi tutulmasıyla
anlaşılır. Sözgelimi, hadîsin râvîsi adâletindeki kusur sebebiyle, zabtının
zayıflığı, seneddeki kopukluk, râvînin kendindan daha sikâ bir râvî veya
râvilere aykırı rivâyeti… sebepleriyle hadîsin Hz. Peygamber’e âit olduğu
zayıf kabul edilir. Hadis bilginleri, zayıf hadisleri çeşitli yönleriyle pek çok
kısma ayırmışlardır.

[1]

Sahîh ve hasen hadiste aranan vasıfları tamamen
veya kısmen ihtiva etmeyen rivâyetler zayıftır. Konunun kavranması için mezkûr
vasıfları hatırlatmak yerinde olur:

1-2-
Râvinin adalet ve zabt yönlerinin tam olması,

3-
Senedin muttasıl (kopuksuz) olması,

4-
Başka rivâyetlere muhalif (şâz ve münker) olmaması,

5-
İlletten (gizli bir kusurdan) sâlim olması,

6-
Hasen hadîsler için şart koşulan mütâbaat yâni, ikinci bir tarîkten gelen
rivâyetle desteklenmesi.

Şu halde bu altı vasıftan biri veya bir kaçı
eksik olunca hadîs, zayıf addedilmektedir. Ancak, bu vasıfların eksikliği çok
farklı durumlarda hadîse ârız olduğu için zayıf hadîsin çeşitleri sayıca çok
artmıştır. Sözgelimi sâdece râvinin adalet yönünü göz önüne alacak olsak,
adâletini bozacak olan sebeplerin ne kadar çeşitli ve çok olduğunu anlarız: Yaş
durumu, akıl durumu, diyanet, itikad, mürüvvet, lika, sıdk… vs… durumları.

Daha önce belirtildiği üzere sahîh ve hasen
hadîsler arasında sahîh, esah sahîh li-zâtihi, sahîh li gayrihi; hasen li-zâtihi,
hasen li-gayrihi gibi sıhhatca farklı dereceler ortaya çıktığı gibi, zayıf
hadisler arasında zaîf, ez’af veya vâhî, evhâ tâbirlerinde de görüldüğü üzere
farklı dereceler kabul edilmiştir. Hatta zayıflar arasındaki derecelerin, sahih
ve hasen hadisler arasındaki derecelerden çok fazla olduğu söylenmiştir. Nitekim
İbnu Hibhân’ın tâdadında bu çeşitler 50’ye, İbnu’s-Salâh’da 47’ye ulaşmıştır.
Şerefü’d-Dîn el-Münâvî, fiilen mevcut olmasa bile, aklen 129’a ulaşabileceğini
göstermiş, 81 çeşidin mevcudiyetinin de imkân dahilinde bulunduğunu
belirtmiştir. Bu türlü hesaplamaların amelî hayatta herhangi bir ehemmiyeti
yoktur. Ancak bazıları, müstakil bir isim ve tarifle bilinmekte, hangi şartlarda
ve ne sûretle amele elverişli olduğu usûl kitaplarında tedkîk ve ta’lîm konusu
yapılmaktadır. Muallâk, Mürsel, Mu’dal, Munkatı, Müdelles, Muallel, Şaz, Münker,
Müdrec, Metrûk, Maklûb, Muzdarib, Musahhaf, Muharref zayıfın meşhur olan
çeşitlerindendir. Biz daha ziyâde bunları kısa kısa tariflerle tanıtmaya
çalışacağız. Bu tabirler her çeşit dinî kitaplarda geçer. Bunları bilmeden dinî
metinleri yeterince ve hakkıyla anlamak mümkün değildir.[2]