Ay: Ocak 2014

7- Hadis Tedrisi Esnasında Birtakım Kurallara
Uymak

 

Hadis tedrîsi Kur’an’dan bir parçanın
tilâvetiyle açılıp hamdele ve salvele ile başlatılmalıdır.

Hadis metinlerini okuyacak kimse (kâri) güzel
sesli, telâffuzu düzgün ve açık, ibâresi fasîh (sesin vurgusunu manaya göre tam
yapan) olmalı, Resûlullah (aleyhissalâtü vesselâm)’ın adı geçtikçe aleyhissalâtü
vesselam, ashâbın (radıyallahu anh) adı geçtikçe radıyallahu anh demelidir.

[1]

6- Kitap Yazmak Veya Öteki İlmi Faaliyetlerde
Bulunmak:

 

Belli bir kıvama ve ehliyet seviyesine
eriştikten sonra hadis hocasının, yaşadığı dönem ve yörenin ihtiyaçlarına ve
problemlerine cevap teşkil edecek ilmi faaliyetlerde bulunması; fikri, ahlaki ve
ilmi açıdan insanlara faydalı olmaya çalışması bir başka önemli görevdir.
“Öncekiler, sonrakilere söyleyecek bir şey bırakmamışlardır” diye tenbel bir
havaya girmemelidir. Daima yapılacak yeni ilmi faaliyetler vardır. Tabii olarak
her yeni faaliyetin kendisinden öncekileri aşan bir yanının bulunması da aranır.
Uslup, muhteva ve sistem olarak bir gelişmeyi, bilme veya insanların günlük
yaşayışlarına yeni katkılarda bulunması gibi ilmi standartlara uygun ciddi
özelliklerin bulunmasına dikkat gösterilmesi yerinde olacaktır.

İyi eserler vermek her alimin en büyük emeli
olmalıdır ve bu pek tabiidir.

5- Hadis’e ve Hadis Meclislerine Ehemmiyet
Vermek:

 

Hadis, Hz. Peygamber’in sözüdür. Böyle olunca
hadis hocasının hadise son derece saygılı olması gerekir. Bu da hadis okutacağı
yere düzgün kılık-kıyafetle ve temiz olarak gitmesi, iyi hazırlanmış olması,
ders verme üslubuna ve eğitim-öğretim kurallarına fevkalade dikkat göstermesi
gerekir. Muaşeret kurallarına riayet etmesi, üslub ve ifade olarak meramını
eksiksiz anlatması ve ciddiyetsizlik anlamına gelecek her türlü davranıştan
kaçınması lazımdır.

Hadis hocası vekarıyla da öğretimde
bulunmalıdır. İmam Malik’in hadis meclisleri bu açılardan örnek niteliktedir.

[1]

Muhaddis, hadis tedrisine geçeceği zaman kılık
kıyafetine itina etmeli, bu yönde dinleyenlere tefevvuk etmelidir. Nitekim İmam
Mâlik’in, dersten önce abdest -ve hatta boy abdesti- aldığı, en iyi elbiselerini
giyip, güzel kokular süründüğü, büyük bir vakar içinde tedriste bulunduğu,
gürültü yapanlara bile meydan vermediği rivâyetlerde gelmiştir.

[2]

1- İyi Niyet ve Üstün Ahlak Sahibi Olmak:

 

Muhaddis herşeyden önce iyi bir ahlâk, temiz bir
yaşayış ve sağlam bir niyet sahibi olmalıdır. Sağlam niyet, ilmi Allah rızası
için öğrenmek ve öğretmektir. Seleften bazıları: “Biz başka maksadla ilim
talebettik, ancak o, Allah için olmaktan başka bir şey kabul etmedi” demiştir.

[1]

Hadis okutmaya karar veren hoca, bununla
birlikte hasbi olmaya da niyet etmelidir. Çünkü ihlas, her amelin özü ve
ruhudur. Bütün peygamberlerin davet ettiği meziyettir, iç olgunluğudur. Hadis
hocasının, riyadan, çıkar ve dünyalık kaygısından en uzak kişi olması gerekir.
Zira Rasulullah’ın hadislerinden nübüvvet havasını koklamaktadır. Meşgul olduğu
ilmin mahiyet ve niteliğine yaraşır bir gönül berraklığı, niyet ve davranış
dürüstlüğü herkesten çok ona yakışır. Hem niyeti olmayanın ameli, ihlası
olmayanın da ecri olmaz.

Öte yandan İslami ilimler, üstün ahlakı
gerektiren şerefi yüksek ilimlerdir. Hadis ilmi ise, bunların ilk sıralarında
yer alır. Böyle olunca, hadis hocasının da ahlak ve adab bakımından diğer
ilimlerin hocalarından daha üstün olması uygun olur. Bu onların etkilerini de
arttıracak önemli bir husustur. Unutulmamalıdır ki, “hadisçiler, hz.
Peygamber’in yakınlarıdır. Her ne kadar kendisiyle arkadaşlık etmemişlerse de
nefesleriyle sohbettedirler.” O halde bu sohbetlerin, hadis hocasının
davranışlarında görülmesi kadar tabii ne olabilir?

[2]

4- Karıştırma İhtimali Belirince Hadis
Rivayetini ve Okutmayı Bırakma:

 

İslam bilginleri, sağlıklı bir eğitim-öğretim
açısından “emeklilik yaşını” da tesbite çalışmışlardır. Uzun ömürlü bir hadis
hocası için bu yaş 80’dir. Ancak “karıştırma ihtimali belirince” eğitim-öğretimi
bırakması genel bir prensip olarak benimsenmiştir. Böyle bir halde illa da 80
yaşına kadar hocalığa devam edeceğim demek olmaz.

Tabiatıyla bu kurallar, günümüzdeki gibi resmi
kuralların geçerli olmadığı dönemler içindir. “Resmen emeklilik” olmak ile
“fiilen emekli” olmak çok ayrı şeylerdir. Bunun ölçüsü de “karıştırma
ihtimalinin belirmesi” olarak tesbit edilmiştir. Böyle bir illet ortaya erken
yaşlarda çıkacak olursa, illa da “resmi emeklilik” yaşını beklemek de doğru
olmaz. Bu iş, hocanın diyanet ve ilmi kişiliğine, ahlaki olgunluğuna, daha
doğrusu sorumluluk duygusuna havale edilmiştir. Doğrusu da budur.

[1]

3- Kendisinden Daha Ehil Olana Saygı Göstermek:

 

Muhaddisin yaşça, ilimce kendisinden daha
muvafık (evlâ) birisi varken rivâyette bulunmaması gerekir. Hatta bazı âlimler,
kendi beldesinde bu işe elyak olan varken rivâyeti mekruh addetmiş, bu hususta
muhaddise müracaat edenler çıktığı takdirde ehak olana göndermesi gerektiğini
belirtmiştir. Ancak İbnu Dakîki’l-Îd gibi bazıları kendisinde değişik rivâyet
bulunan kimsenin, tâlibi, isnâd-ı âlî sâhibine göndermemesi gerekeceği
kanaatindedir.

[1]

Kendisinden yaş veya ilim bakımından daha
büyüklerin yanında hocalık yapmaya kalkışmamak da hadis hocasından beklenen bir
davranıştır. Hasen b. Ali el-Hallal anlatıyor: Mu’temir b. Süleyman’ın
yanındaydık, bize hadis rivayet ediyordu. Abdullah b. El-Mubarek çıkageldi.
Mu’temir derhal sustu. “Devam et” diye ısrar edenler oldu. Bunun üzerine: “Biz,
büyüklerimizin yanında ağzımızı açmayız.” cevabını verdi.

Yine Rizz b. Hubeyş, Ebu Vail Şakik b.
Seleme’den daha yaşlıydı. Beraber bulundukları zaman Ebu Vail asla hadis rivayet
etmezdi. Yahya b. Main de “Kendisinden daha layık birinin bulunduğu yerde hadis
rivayet etmeye (veya okutmaya) kalkan ahmaktır.” der.

Öte yandan kendisinden daha yetişkin biri varsa,
talebeye o hocayı tavsiye etmesi de “ehil kişiye saygı” gereğidir. İbn Şihab
diyor ki: Sa’lebe b. Ebi Suayr’ın ders halkasına girdim. Bana:

“Görüyorum ki sen ilmi seviyorsun.” dedi.

“Evet.” dedim.

“O zaman sana Said b. El-Müseyyeb’i tavsiye
ederim.” dedi.

Gttim yedi sene hocaya hizmet ettim. Sonra ondan
ayrıldım. Urve b. Zübeyr’in meclisine devam ettim, sanki deryaya daldım.”[2]

2- Haddini Bilmek Ya Da Ehliyete Riayet:

 

Muhaddis, hadîs rivayetini belli bir olgunluk ve
yaş hududunda yapmalıdır. İbnu Hallâd elli ile seksen yaş arasını tavsiye eder.
Bazıları da 40 yaşından önce rivayetin caiz olmadığını söyler. Kadı İyaz buna
itiraz ederek 40 yaşından ve hatta 30 yaşından önce hadis rivâyet eden selef
büyüklerinden misal vermiştir. Mâlik İbnu Enes (İmam-ı Mâlik) bunlardan biridir.
Halk, kendisini dinlemek üzere, büyük kalabalıklar teşkil etmeye başladığı zaman
üstadları henüz hayatta idi. Öte yandan, muhaddisin bu yaşı beklemesi bazı
tehlikeleri de beraberinde getirecektir: İlmin ziyâı gibi. Çünkü, kırk elli
yaşına ulaşmadan ölenler var. Ömer İbnu Abdilaziz, Saîd İbnu Cübeyr, İbrahim en-Nehâî
gibi nice büyük alimler ellisini idrak etmeden vefat etmişlerdir.İbnu Hallâd’ın,
ihtilât ârız olur endişesiyle “seksenden sonra rivâyeti kesmelidir” sözüne de
itiraz edilmiştir. Zira sahabe ve sonrakilerden çok sayıda selef, ileri yaşlarda
hadis rivayetinde bulunmuştur. Enes İbnu Mâlik, Sehl İbnu Sa’d, Abdullah İbnu
Ebî Evfa (radıyallahü anhüm) gibi. Hatta yüz yaşını aştığı halde sağlıklı
şekilde rivâyet edenler olmuştur: Hasan İbnu Arfe, Ebu’l-Kasım el-Bağavî, Ebu
İshâk el-Hüseynî, el-Kadı Ebu’t-Tayyib et-Taberî vs.

[1]

Hadis hocasının, yaşı ne olursa olsun, ehil
olmadıkça hadis okutmaya ve rivayetine kalkışmaması lazımdır. Ruvayet ve hocalık
yaşı olarak ileri sürülen 33, 40 ve 50 rakamları ve delillerini bir tarafa
bırakarak mes’elenin prensibini, “ilmine ihtiyaç duyulması” olarak tesbit etmek
daha uygundur. İlmine ihtiyaç duyulan bir kişinin, yaşı kaç olursa olsun, bundan
çekinmesi doğru olmaz.

Unutulmamalıdır ki, “cahil, yaşlı da olsa küçük;
alim genç de olsa büyüktür.”

[2] 

B- Muhaddisin Âdâbı (Hadis Hocasının Ahlakı):

 

Alimler, hadis ilminin tedrisiyle meşgul
olanların bazı âdâba riayet etmesini şart koşmuşlardır.[1]
“Hadis hocasının ahlakı” derken, hocanın hadis ilmi ve talebeleri ile
ilişkilerini ifade etmek istiyoruz. Burada, konuya ilişkin eser vermiş alimlerin
detaylı olarak işledikleri hususları birkaç ana başlık altında özetle sunmak
istiyoruz. Hadis okutacak herkesin bilmesi ve uyması gerekli prensipleri şöylece
sıralayabiliriz.

[2]

11) Hadis Dinleme İşini En Az Temyiz Yaşında
Yapmak:

 

Hadîs dinleme işi en az temyîz yaşında
olmalıdır. Temyiz’e ermeden yapılan dinleme sahih değildir. Gerçi Şamlılar 30,
Kûfeliler 20 ve Basralılar 10 yaşından önce hadîs dinletilmemeli, bu yaşa kadar
Kur’an vs. öğrenmeli demiş, bu yolda tatbîkatta bulunmuşlardır. Ancak Ashab’tan
birçoğu Hz. Peygamber (aleyhissalatu vesselam)’i küçükken gördükleri halde,
yaptıkları rivâyetler, başta Buhârî, bütün hadîs kitaplarında yer alır. Bu
durum, Selefin, temyiz yaşına giren çocukların semâını (hadis dinlemelerini)
sahîh addettiğini gösterir. Nitekim Resûlullah (aleyhissalatu vesselam)’ın
torunu Hz. Hasan (radıyallahu anh) Resûlullah’ın vefâtında sekiz yaşlarında idi.
Abdullah İbnu-z-Zübeyr, Nu’mân İbnu Beşîr, Ebu’t-Tufeyl el-Kınânî, Sâib İbnu
Yezîd, Mahmud İbnu’r-Rebî Resûlullah (aleyhissalatu vesselam)’ı büluğdan önce
görmelerine rağmen rivâyetleri muhaddislerce kabûl edilmiştir. Ahmed İbnu Hanbel,
işittiğini aklında tutma yaşı prensibini koyar. Buhârî ve Evzâî de hemen hemen
bu görüşü benimser. Nitekim Buhârî’de rivâyeti kaydedilen Mahmud İbnu’r-Rebi,
Resûlullah (aleyhissalatu vesselam)’ın vefâtında beş yaşında idi. Diğer taraftan
Abdullah İbnu’z-Zübeyr (radiyallahu anh)’in 3-4 yaşındaki müşâhadesi ile ilgili
rivâyet hüsn-i kabûl görmüştür.

Şu halde, semâ’ın başlangıcı için rakamla ifâde
edilecek kesin bir yaş haddi yoktur.[1]

10) Hadis Kitaplarına Önem Vermek:

 

Sahîheyn’e gerekli alâkayı göstermeli sonra
sünenleri, sonra müsnedleri, ilel kitaplarını, sonra ricâl kitaplarını ve târîh
kitaplarını okumalıdır.

[1]