B) SÜLÂSÎ MÜCERREDE İKİ HARF İLAVESİYLE KURULAN MEZÎD FİİLLER
Sülâsî mücerrede iki harf ilavesiyle kurulan 5 harfli fiiller 5 ayrı şekilde gelir:
|
اِنْفِعَالاً |
يَنْفَعِلُ |
اِنْفَعَلَ |
|
اِنْكِسَاراً |
يَنْكَسِرُ |
اِنْكَسَرَ |
|
kırılmak |
kırılıyor |
kırıldı |
|
اِفْتِعاَلاً |
يَفْتَعِلُ |
اِفْتَعَلَ |
|
اجْتِمَاعاً |
يَجْتَمِعُ |
اِجْتَمَعَ |
|
toplanmak |
toplanıyor |
toplandı |
|
اِفْعِلاَلاً |
يَفْعَلُّ |
اِفْعَلَّ |
|
اِحْمِرَاراً |
يَحْمَرُّ |
اِحْمَرَّ |
|
kızarmak |
kızarıyor |
kızardı |
|
تَفَعُّلاً |
يَتَفَعَّلُ |
تَفَعَّلَ |
|
تَعَلُّماً |
يَتَعَلَّمُ |
تَعَلَّمَ |
|
öğrenmek |
öğreniyor |
öğrendi |
|
تَفَاعُلاً |
يَتَفَاعَلُ |
تَفَاعَلَ |
|
تَبَاعُداً |
يَتَبَاعَدُ |
تَبَاعَدَ |
|
uzaklaşmak |
uzaklaşıyor |
uzaklaştı |
Bunların sırasıyla çekimleri ve örnekleri şöyledir:
1) İNFİÂL (اِنْفِعَالٌ) BÂBI
Sülâsi mücerredin başına إنْ harflerinin eklenmesiyle yapılır. Şekil olarak malûm, anlam olarak meçhûldür.
|
Masdar |
Muzâri |
Mâzî |
|
اِنْفِعَالاً |
يَنْفَعِلُ |
اِنْفَعَلَ |
|
اِنْكِسَاراً |
يَنْكَسِرُ |
اِنْكَسَرَ |
|
kırılmak |
kırılıyor |
kırıldı |
Gayesi: Bu fiilin kuruluşu mutâvaat içindir. Mutâvaat; müteaddî fiilin mef’ûl üzerinde meydana getirdiği tesiri kabullenmesidir. Genellikle bu ölçüde gelen fiiller lâzım olur ve dâima hissî yani maddî bir oluşu ifade eder. Örnek:
|
كَسَرْتُ الزُّجاَجَ فَانْكَسَرَ. |
Camı kırdım o da kırıldı. |
|
قَطَّعْتُ الْحَبْلَ فَانْقَطَعَ. |
İpi parça parça kestim o da kesildi. |
اِنْفِعَالٌ bâbından örnekler:
|
كَسَرَ |
kırdı |
أَكْسَرَ |
kırdırdı |
اِنْكَسَرَ |
kırıldı | ||||||||||||||
|
فَتَحَ |
açtı |
اَفْتَحَ |
açtırdı |
اِنْفَتَحَ |
açıldı | ||||||||||||||
|
غَلِقَ |
kapadı |
أَغْلَقَ |
kapattı |
اِنْغَلَقَ |
kapandı | ||||||||||||||
Mâzî Çekimi |
|||||||||||||||||||
|
اِنْكَسَرُوا |
اِنْكَسَرَا |
اِنْكَسَرَ |
kırıldı | Gâib | |||||||||||||||
|
اِنْكَسَرْنَ |
اِنْكَسَرَتَا |
اِنْكَسَرَتْ |
|
Gâibe | |||||||||||||||
|
|
… |
اِنْكَسَرْتَ |
|
Muhâtab | |||||||||||||||
Muzâri Çekimi |
|||||||||||||||||||
|
يَنْكَسِرُونَ |
يَنْكَسِرَانِ |
يَنْكَسِرُ |
kırılır | Gâib | |||||||||||||||
|
يَنْكَسِرْنَ |
تَنْكَسِرَانِ |
تَنْكَسِرُ |
Gâibe | ||||||||||||||||
|
|
… |
تَنْكَسِرُ |
Muhâtab | ||||||||||||||||
اِنْفِعَالٌ bâbının kendisi meçhûl mana verdiği için mâzî ve muzâri meçhûlu yoktur.
Emr-i Hâzırı: يَنْكَسِرُ kırılır اِنْكَسِرْ kırıl
|
اِنْكَسِرُوا |
اِنْكَسِرَا |
اِنْكَسِرْ |
kırıl |
|
اِنْكَسِرْنَ |
اِنْكَسِرَا |
اِنْكَسِرِي |
İsm-i Fâili: يَنْكَسِرُ dan مُنْكَسِرٌ kırılan
İsm-i mef’ûlü kullanılmaz.
*Bu kalıptaki fiillerin ilk harfi hemze-i vasıl olduğundan geçiş halinde okunmaz.
|
وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ. |
Ve ay yarıldı |
|
كُسِرَ الْقَلَمُ. (kalem kırıldı) |
اِنْكَسَرَ الْقَلَمُ. (kalem kırıldı) |
Yukarıdaki iki cümle arasındaki fark: Sülâsî meçhûlde söyleyenin zihninde işin ne ile nasıl ve kim tarafından yapıldığı mevcuttur. İnfial bâbında ise bunlar dikkate alınmaz, önemli olan meydana gelen iştir.
| Muzaaf Fiillerin İnfial Kalıbı: | Nâkıs İnfiâl Kalıbının Çekimi: | ||||
| Mâzî | اِنْشَقَّ yarıldı | Mâzî | اِنْبَغَى yakıştı, uydu | ||
| Muzâri | يَنْشَقُّ | Muzâri | يَنْبَغِي | ||
| Mansûb H. | يَنْشَقَّ | Emir | اِنْبَغِ | ||
| Meczûm H. | يَنْشَقَّ – يَنْشَقِّ – يَنْشَقِقْ | İsm-i Fâil | مُنْبَغٍ | ||
| İsm-i Fâil | مُنْشَقٌّ | İsm-i Mef’ûl | مُنْبَغىً | ||
| İsm-i Mef’ûl | مُنْشَقٌّ | Masdar | اِنْبِغاَءً | ||
| Masdar | اِنْشِقاَقٌ | ||||