Mutel fiiller: Kök harflerinden biri veya ikisi illetli harf olan fiil demektir. Mutel fiiller 4 grupta incelenir. Bunlar: 1- Misel fiil 2- Ecvef fiil 3- Nakıs fiil 4- Lefif fiildir. Şimdi, sırasıyla bu fiil gruplarını inceleyelim:
Misel fiil: Kök harflerinden ilki illetli harf olan fiil demektir. İllet harfleri “elif, vav, ye” dir. İllet harfleri med harfleriyle aynı görünse de aralarında şöyle bir fark vardır: Med harflerinin harekesiz olması gerekirken, illet harflerinin harekesiz olması şart değildir. Elif hariç, harekeli de harekesiz de gelebilir.
Misel fiil iki çeşittir: İlk harfi “vav” olana “misal-i vâvi” denir. İlk harfi “ye” olana ise “misal-i yâi” denir.
Şu noktaya da dikkat çekelim: Elif ile hemze birbirinden farklıdır. Elif, harekesizdir. Elif harekeli olduğunda hemze ismini alır. Dolayısıyla bir fiilin elif ile başlaması mümkün değildir. Bundan dolayı Misel fiil ya “vav” ile başlayacak ya da “ye” ile başlayacaktır. Vav ile başlarsa “misal-i vâvi”; “ye” ile başlarsa da “misal-i yâi” denir.
Misal-i vâvi olanlar genellikle muzariye geçildiğinde ve emr-i hazırlarında “vav” harfi düşer. Mesela: وَصَلَ fiilinin muzarisi يَصِلُ şeklindedir. Emr-i hazırı da صِلْ şeklindedir.
وَجَدَ fiilinin muzarisi يَجِدُ şeklindedir. Emr-i hazırı da جِدْ şeklindedir.
وَهَبَ fiilinin muzarisi يَهَبُ şeklindedir. “vav” düşmüştür. Emr-i hazırı da هَبْ şeklindedir. “vav” yine düşmüştür. Aşağıdaki örnekleri inceleyebilirsiniz:
|
جِبْ |
يَجِبُ |
وَجَبَ |
|
قَعْ |
يَقَعُ |
وَقَعَ |
|
وَدُّ ، وَدَّ ، وَدِّ |
يَوَدُّ |
وَدَّ |
|
اِيْئَسْ |
يَيْئَسُ |
يَئِسَ |
|
اِيْسَرْ |
يَيْسَرُ |
يَسِرَ |