İsm-i meful, fiilden türeyen ve yapılan işi gösteren isim cinsi kelimelere denir. İsm-i meful, müteaddi fiillerden yapılır. Türetilme şekilleri bakımından iki grupta ele alınabilir.
1- Sülâsi mücerred fiillerden ism-i mef’ul türetme
2- Rubâi mücerred ve mezid fiillerden ism-i mef’ul türetme.
Sülâsi fiillerden ism-i mef’ul türetme için kullanılan kalıp (مَفْعُولٌ ) kalıbıdır. Örnekler:
|
مَكْتُوبٌ |
كَتَبَ |
|
Yazılmış, yazılan |
Yazdı |
|
مَكْسُورٌ |
كَسَرَ |
|
Kırılmış, kırılan |
Kırdı |
|
مَنْصُورٌ |
نَصَرَ |
|
Yardım edilmiş, yardım edilen |
Yardım etti |
|
مَقْتُولٌ |
قَتَلَ |
|
Öldürülmüş |
Öldürdü |
Rubâi mücerred ve mezid fiillerden ism-i meful türetmek için şu yöntem izlenir: Öncelikle fiil mazi formdan muzari-meçhul forma aktarılır. Daha sonra muzari fiilin başındaki muzaraat harfi olan “ye” çıkarılarak yerine ötreli bir “mim” ilave edilir. Bu şekilde o fiilin ism-i mef’ulü elde edilir. Yeni oluşan sözcük artık bir fiil değil isim olduğu için de kelimenin sonu tenvinlenir. Örnekler:
|
İSM-İ MEF’UL |
MUZARİ-MEÇHUL |
MAZİ |
BAB |
|
مُرْسَلٌ Gönderilen |
يُرْسَلُ |
اَرْسَلَ |
اِفْعَالٌ |
|
مُقَدَّمٌ Sunulan, öne geçirilen |
يُقَدَّمُ |
قَدَّمَ |
تَفْعِيلٌ |
|
مُشَاهَدٌ Görülen |
يُشَاهَدُ |
شَاهَدَ |
مُفَاعَلَةٌ |
|
مُتَخَرَّجٌ Çıkılan |
يُتَخَرَّجُ |
تَخَرَّجَ |
تَفَعُّلٌ |
|
مُسْتَعْمَلٌ Kullanılmış |
يُسْتَعْمَلُ |
اِسْتَعْمَلَ |
اِسْتِفْعَالٌ |
|
مُدَحْرَجٌ Yuvarlanmış |
يُدَحْرَجُ |
دَحْرَجَ |
فَعْلَلَةٌ |