Mübteda – Arapçada Mübteda Nedir ?
Mübteda genel olarak 2 kısımdır.
1) Lafzi amillerden soyulmuş, müsnedün ileyh olan (kendisine birşey isnad olan) isim veya müevvel isimdir. (İsim ve Müevvel ismi misallerle açıklayalım.)
İsim olduğuna misal: زيد قاﺌم (Zeyd ayaktadır.)
Madde şeklinde izah edelim:
1) Burada Zeyd lafzi amillerden (ismini nasp haberini raf edenler, harf-i cerler vb.) soyulmuştur yani amili, amil-i manevidir.
2) Zeyd müsnedün ileyhtir, yani Zeyd’e ayakta olmaklık isnad olunmuştur.
3) Son olarak Zeyd isimdir, ve bu yüzden mübtedadır.
Müevvel isim olduğuna misal: حق انك قاﺌم (Senin ayakta olman haktır (doğrudur).)
Buradaki müevvelin ne demek olduğu bilmek lazım. Cümledeki Enne, cümleyi cümle olmaktan çıkarıp masdar yani müfred yapar. انك قاﺌم cümlesinin te’vili yani müfred şekli قيامك ‘dir. Yapılışı ise şöyledir: Enne’nin ismini (ك) alıp haberine (قاﺌم) muzaaf kılarız. Burası ek bilgiydi, şimdi konumuza dönelim.
Bu misalde mübteda انك قاﺌم ‘dür. Mübteda haberden sonra gelirse buna Muahhar mübteda (sonra gelen mübteda), حق olan haberine ise mübtedan önce geldiği için Mukaddem haber (öne geçmiş haber) denir. İgrabı ise, حق müfred olduğu için lafzen merfu, انك قاﺌم cümle olduğu için mahellen merfudur. Dikkat ederseniz tevil yaptığımızda igrap lafzen raf olarak açığa çıkmıştı mübteda olduğu için.
2) İsmi zahirini raf edici olduğu halde, harf-i nefi ve istifham kelimesinden gelen sıfatı sarfiyye (ism-i fail, ism-i mef’ul, masdar vs.) dir.
Misaller ile izah edecek olursak:
Harf-i Nefiye misal: ما قاﺌم الزيد :
1) Buradaki ما قاﺌم , ismi zahiri olan Zeyd’i fail alıp raf etmiştir.
2) ما olan harf-i nefiden sonra geldiği içinde قاﺌم mübtedadır. İstifamda buna benzediği için misal vermiyorum.
Burada kadar olan izahat mübtedanın kısımlarıydı, şimdi bir ismin mübteda olabilmesi için hangi ana şartlara ihtiyaç vardır onları görelim.
1) Mübtedanın kesinlike ma’rife olması gerekir, bunu unutmamak lazım. Tabi bunu bilmek içinde 6 ma’rifeyi çok iyi bilmek lazım.
2) Eğer mübteda magrife olmassa, hususi nekra olması gerekir. Bunuda bir ayeti kerime ile izah edersek sanırım anlaşılacaktır.
“ولعبد مؤمن خير من مشرك” bu ayet-i kerime olan misalde عبد kelimesi mübtedadır, nekiradır. Fakat مؤمن ile vasıflandığı için hususi nekira olur.