Emir Fiil Çekimi ve Kuralları Arapça Fiiller
Emir fiil
Emir Fiilleri, fiilin muzari halinden yapılır.
نَصَرَ جَلَسَ فَتَحَ
يَنْصُرُ يَجْلِسُ يَفْتَحُ
1) Muzari fiilin ilk harfi (muzaraat harfi) atılır.
نْصُرُ جْلِسُ فْتَحُ
2) İkinci harfin harekesi ‘ötre’ ise ‘ötre’li, değil ise ‘kesra’lı elif konur.
اُنْصُرُ اِجْلِسُ اِفْتَحُ
3) Son harfin harekesi ‘cezim’ yapılır.
اُنْصُرْ اِجْلِسْ اِفْتَحْ
Başa gelen ‘elif’ geçiş hemzesidir, cümledeki durumuna göre okunmayabilir.
Sondaki cezimli harf de duruma göre sonrasında gelen kelimeye ‘kesra’ ile geçiş yaparak okunur.
واِشْرَبْ القَھْوَةَ : “Ve işrab elqahwete” değil “Weşrabil qahwete” şeklinde okunur.
قال لىِ أَبِي آفْھَمْ : Qâle lî ebiyifyem.
Çekimleri;
اُنْصُرْ : Yardım et. (Erkek)
اُنْصُرا : Siz ikiniz yardım edin. (Erkek)
اُنْصُرُوا : Sizler yardım edin. (Erkek)
اُنْصُرِي : Yardım et. (Bayan)
اُنْصُرا : Siz ikiniz yardım edin. (Bayan)
اُنْصُرْنَ : Sizler yardım edin. (Bayan)
Başında hemze (elif) olan fiillerde;
خُذْ <– يَأْخُذُ <– أَخَذَ
كُلْ <– يَأْكُلُ <– أَكَلَ
hemze düşer.
Nehiy Lâ’sı
Cümlenin başına gelen لا muzari fiili olumsuz yapar. (Olumsuz emir)
لا تَخْرُجْ : Çıkma.
Muhatap fiillerin çekimlerinde sondaki harf cezimlenir. (Emir fiilinin çekimleri gibidir)
لا تَنْصُرْ <– تَنْصُرُ : Yardım etme. (Erkek)
لا تَنْصُرا <– تَنْصُرانِ : Siz ikiniz yardım etmeyin. (Erkek)
لا تَنْصُرُوا <– تَنْصُرُونَ : Sizler yardım etmeyin. (Erkek)
لا تَنْصُرِي <– تَنْصُرِينَ : Yardım etme. (Bayan)
لا تَنْصُرا <– تَنْصُرانِ : Siz ikiniz yardım etmeyin. (Bayan)
لا تَنْصُرْنَ <– تَنْصُرْنَ (değişmez) : Sizler yardım etmeyin. (Bayan)
Emr-i Gâib
Muzari fiillerin başına ل harfi getirilip, fiil cezmedilir. (لامُ الأَمْرِ)
لِيَكْتُبْ كُلُّ طَالِبٍ اسْمَهُ فِي هذهِ الوَرَقَةِ : Her öğrenci ismini bu kağıda yazsın.
لِتَجْلِسْ كُلُّ طَالِبَةٍ فِي مَكَانِھا : Her öğrenci yerine otursun.
لِنَأْكُلْ : Yiyelim.
وَ , فَ , ثُمَّ vb.den sonra ‘Lam’ sukun (cezim) olur;
لِيَجْلِسْ كُلُّ طَالِبٍ وَلْيَكْتُبْ : Her öğrenci otursun ve yazsın.
لِنَقْرَأْ قَلِيلاً ثُمَّ لْنَنَمْ : Biraz okuyup sonra uyuyalım.
Nehy-i Gaib
Muzari fiillerin başına getirilen لا olumsuz emir yapar, fiil cezmedilir. (لا النَّاھِيَةُ)
لا يَخْرُجْ أَحَدٌ مِنْ الفَصْلِ : Sınıftan kimse çıkmasın.
Cezmu Bit-Talebi
Emir yada Nehiy La’sı ile gelen talebin cevabı muzari ve meczumdur. Buna الجَزْمُ بِالطَلَبِ (talep sonucu oluşan cezim) denir. Talebin cevabına (ikinci cümleye) de جَوَابُ الطَلَبِ denir.
اِقْرَأْهُ مَرَّةً أُخْرَى تَفْھَمْهُ : Onu tekrar oku, anlayacaksın. Aynısı şu şekilde de yazılabilir; ( إِنْ تَقْرَأْهُ مَرَّةً أُخْرَى تَفْھَمْهُ )
لا تَكْسَلْ تَنْجَحْ : Tembel olma, geçeceksin.
اِعْمَلْ عَمَلاً صَالِحاً تَدْخُلْ الجَنَّةَ : Salih amel işle, cennete girersin.
اِجْلِسْ نَسْمَعْ الأَخْبَارَ : Otur, haberleri dinleyeceğiz. اِنْ تَجْلِسْ نَسْمَعْ الأَخْبَارَ : Eğer oturursan haberleri dinleyeceğiz.
Ek Bilgi 1:
Emir fiil 3 çeşittir: Emr-i hazır, emr-i gaib ve emr-i mütekellim.
Emr-i hazır: Karşımızdaki kişi veya kişilerden herhangi bir şeyi yapmasını emir yoluyla istemektir. Emr-i hazır, muzari fiil tablosunda muhatab ve muhataba çekimlerinden elde edilir. Emr-i hazırın yapılışını şöylece maddeleyebiliriz:
1- Önce muzari muhatab ve muhataba çekimi alınır.
2- Başlarındaki muzaraat harfleri atılır.
3- Müfred muhatab cezimlenir.
4- Cemi müennes hariç sonlarındaki “nun” düşürülür.
5- Muzaraat harfi atıldıktan sonra fiilin ilk harfi sakin olup okunmuyorsa başına bir hemze getirilir. Bu hemzenin harekesi de duruma göre şu şekilde olur: Sülasi fiilin muzaride orta harekesi damme ise hemze ötrelenir. Fetha veya kesre ise esrelenir. Muzaraat harfi atıldıktan sonra fiilin ilk harfi harekeli ise hemze getirilmez.
Örnek çekim:
Mesela, “yazdı” manasındaki كَتَبَ fiilinin emr-i muhatabını yapalım:
1. Basamak: Bu basamakta fiilin muzari muhatab ve muhataba çekimini alacağız: كَتَبَ fiilinin muzari muhatab ve muhataba çekimi şöyledir:
| تَكْتُبُونَ | تَكْتُبَانِ | تَكْتُبُ | Muzari muhatab |
| تَكْتُبْنَ | تَكْتُبَانِ | تَكْتُبِينَ | Muzari muhataba |
2. Basamak: Bu basamakta başlarındaki muzaraat harfleri atılır.
| كْتُبُونَ | كْتُبَانِ | كْتُبُ | Muzari muhatab |
| كْتُبْنَ | كْتُبَانِ | كْتُبِينَ | Muzari muhataba |
3. Basamak: Bu basamakta müfred muhatab cezimlenir:
| كْتُبُونَ | كْتُبَانِ | كْتُبْ | Muzari muhatab |
| كْتُبْنَ | كْتُبَانِ | كْتُبِينَ | Muzari muhataba |
4. Basamak: Bu basamakta cemi müennes hariç sonlarındaki “nun” düşürülür.
| كْتُبُو | كْتُبَا | كْتُبْ | Muzari muhatab |
| كْتُبْنَ | كْتُبَا | كْتُبِي | Muzari muhataba |
5. Basamak: Bu basamakta muzaraat harfi atıldıktan sonra fiilin ilk harfi sakin olup okunmuyorsa başına bir hemze getirilir.
| اكْتُبُو | اكْتُبَا | اكْتُبْ | Muzari muhatab |
| اكْتُبْنَ | اكْتُبَا | اكْتُبِي | Muzari muhataba |
Bu hemzenin harekesi de duruma göre şu şekilde olur: Sülasi fiilin muzaride orta harekesi damme ise hemze ötrelenir. Fetha veya kesre ise esrelenir. Örneğimizde orta harf damme olduğu için hemzede damme olur.
| اُكْتُبُو | اُكْتُبَا | اُكْتُبْ | Emri muhatab |
| اُكْتُبْنَ | اُكْتُبَا | اُكْتُبِي | Emri muhataba |
| Siz yazın | İkiniz yazın | Yaz |
Emr-i gaib: Üçüncü bir şahıstan bir şeyi yapmasını talep etmektir. “Gitsin, yazsın, Ali’ye söyle, her gün ders çalışsın” gibi emirler emr-i gaibe örnek olabilecek emirlerdir. Emr-i gaib, muzari fiil tablosunda gaib ve gaibe çekimlerinden elde edilir. Emr-i gaibin yapılışını şöylece maddeleyebiliriz:
1- Önce muzari fiilin gaib ve gaibe çekimi alınır.
2- Müfred gaib ve gaibede sonu cezimlenir.
3- Cemi müennes hariç sonlarındaki “nun” ( ن ) düşürülür.
4- Başına emir lamı ( لِ ) getirilir.
Örnek çekim:
Mesela, كَتَبَ fiilinin emr-i gaibini yapalım:
1. Basamak: Bu basamakta muzari fiilin gaib ve gaibe çekimi alınır. كَتَبَ fiilinin muzari gaib ve gaibe çekimi şöyledir:
| يَكْتُبُونَ | يَكْتُبَانِ | يَكْتُبُ | Muzari gaib |
| يَكْتُبْنَ | تَكْتُبَانِ | تَكْتُبُ | Muzari gaibe |
2. Basamak: Bu basamakta müfred gaib ve gaibenin sonu cezimlenir.
| يَكْتُبُونَ | يَكْتُبَانِ | يَكْتُبْ | Muzari gaib |
| يَكْتُبْنَ | تَكْتُبَانِ | تَكْتُبْ | Muzari gaibe |
3. Basamak: Bu basamakta cemi müennes hariç sonlarındaki “nun” düşürülür.
| يَكْتُبُو | يَكْتُبَا | يَكْتُبْ | Muzari gaib |
| يَكْتُبْنَ | تَكْتُبَا | تَكْتُبْ | Muzari gaibe |
4. Basamak: Bu basamakta başına emir lamı getirilir.
| لِيَكْتُبُو | لِيَكْتُبَا | لِيَكْتُبْ | Emir gaib |
| لِيَكْتُبْنَ | لِتَكْتُبَا | لِتَكْتُبْ | Emir gaibe |
| (Onlar) yazsınlar | (O ikisi) yazsınlar | (O) Yazsın |
Emr-i mütekellim: Kendimize verdiğimiz emir demektir. Emr-i mütekellim çok az kullanılan bir emir çeşididir. Muzari fiilin mütekellim çekiminden yapılır. Emr-i mütekellimin yapılışını şöylece maddeleyebiliriz:
1- Muzari fiilin mütekellim çekimi alınır.
2- Fiilin sonu cezimlenir.
3- Başa bir emir lamı ( لِ ) getirilir.
Örnek çekimi:
Mesela, كَتَبَ fiilinin emr-i mütekellimini yapalım:
1. Basamak: Bu basamakta muzari fiilin mütekellim çekimi alınır. كَتَبَ fiilinin muzari mütekellimi şöyledir:
| نَكْتُبُ | نَكْتُبُ | أَكْتُبُ | Muzari mütekellim |
2. Basamak: Bu basamakta kelimenin sonu cezimlenir.
| نَكْتُبْ | نَكْتُبْ | أَكْتُبْ | Muzari mütekellim |
3. Basamak: Bu basamakta kelimenin başına bir emir lamı getirilir.
| لِنَكْتُبْ | لِنَكْتُبْ | لِأَكْتُبْ | Muzari mütekellim |
| Biz yazalım | İkimiz yazalım | Yazayım |