Ay: Ocak 2014

Mevzu Hadisle İlgili Eserler:

 

Mevzu (uydurma) hadisler üzerine yazılan pek çok
eser vardır. Bunların en meşhurlarından bir kaçı şunlardır:

1-
İbnu’l-Cevzi: Kitabü’l-Mevzuat mine’l-Ehadisi’l-Merfuat

2-
Mecdüd-Din el-Firuz-Âbadi: Hatimetü Sifri’s-Saade

3-
Celalüd-Din es-Suyuti: el-Lealai-Masnua fi’l-Ehadisi’l-Mevzua

4-
İbnu Arrak el-Hicazi: Tenzihü’ş Şeriati’l-Merfüani’l-Ahbari’ş Şeriati’l-Mevzua

5-
Ali b. Sultan el-Kari: el-Mevzuat

6-
Muhammed b. Ali eş-Şevkani: el-Fevaidü’l-Mecmua fi’l-Ehadisi’l Mevzua

7-
Ebü’l-Hasenat Abdu’l-Hayy el-Leknevi: el-Asaru’l-Merfua fi’l/Abbari’l-Mevzua

8- M.
Yaşar Kandemir: Mevzû Hadisler, Menşei. Tanıma Yoları Tenkidi.[1]

 

Bazı Mevzu Hadisler:

 

İslam tarihinde onulmaz yaralar açan,
müslümanların dünya görüşlerini ters yönde etkileyen uydurma hadislere ait
birkaç örnek vermek istiyoruz. Kendisinde Hz. Peygamber adına konuşma yetkisi
görenler bakınız neler söylüyorlar:

“Misvak kullananın fesahati (güzel konuşma
yeteneği) artar.”

“Cenab-ı Hak kızdığı zaman vahyi Arapça; razı
olduğu zaman Farsça indirir.”

“Gül, Hz. Peygamber’in (veya Burak’ın) terinden
yaratılmıştır.”

“Pirinç eğer insan olsaydı halim-selim biri
olurdu.”

“Geceleyin gökte görülen beyazlık göğün
kapısıdır.”

“Ekmek, sofraya gelinceye kadar 360 ustanın
elinden geçer. Bunların ilki Mikail’dir.”

“Bir kimse bir hadis rivayet ederken aksırırsa o
hadis doğrudur.”

“Bir işi gördürmeden evvel hediye vermek ne
güzeldir.”

“Ali’nin yüzüne bakmak ibadettir.”

“Kanadı kesik güvercinler bulundurunuz; zira
onlar çocuklarınızdan cinleri uzaklaştırır.”

“Pazar günü her rekatında Fatiha ve Amene’r-Rasul
okumak suretiyle ve bir selamla 4 rekat namaz kılan kimseye 1000 hac, 1000 umre
ve 1000 gaza sevabı yazılır. Ayrıca her rekatı bir milyon rekata eşit olur.
Kendisiyle cehennem arasına 1000 hendek kazılır.”

“İnsanların en yalancıları boyacılar, dkiciler
ve terzilerdir.”

[1]        

5) Hadis Diye Uydurulmuş Sözleri Toplayan
Eserler Yazmak (Mevzuat Edebiyatı):

 

Hadis diye uydurulmuş sözleri toplamak amacıyla
yazılan eserler, işaret edelim ki hadis tarihi içinde ilk devirlerde değil,
hicri 6. asrın başlarından itibaren görülmeye başlamıştır. Daha önceki
dönemlerde, biraz önce ravi tanıtımı ile ilgili edebiyat olarak tanıttığımız
kitaplar içinde raviler tanıtılırken örnek kabilinden bir kişinin uydurduğu
hadislere işaret edilmekle yetinilmiştir. Mevzuat kitaplarının ilk örneklerini
teşkil eden el-Makdisi (v.507/1113)’nin Tezkiratu’l-Mevzuat’ı ile İbnu’l-Cevzi
(v.597/1200)’nin Kitabu’l-Mevzuat’ı, Ukayli’nin ed-Duafa’sından başlamak üzere
Hatib Bağdadi (v.463/1071)’nin eserlerine kadar uzanan yaklaşık 150 yıllık bir
zaman kesimi içinde yazılmış eserlerden topladıkları gibi, tenkidlerde de Yahya
b. Said el-Kattan (v.198/813)’dan başlayarak Abdurrahman b. el-Mehdi
(v.198/813), Yahya b. Main (v.233/847), Ahmed b. Hanbel (v.241/855), Buhari
(v.256/869), Nesai (v.303/915), İbn Ebi Hatim (v.327/938), İbn Hibban
(v.354/965), İbn Adiy (v.365/975) ve Darekutni (v.385/995)’nin
değerlendirmelerinden yararlanımışlardır.

Hadis diye uydurulmuşsözlerle ilgili kitapların
yazımı 1900’lü yıllara kadar, değişik kapsam ve tertiblerle süregelmiştir. Halen
de konuya dair elde mevcut kitaplar taranmak suretiyle hadis diye uydurulmuş
sözlerle ilgili ilmi araştırmalar değişik ülkelerde akademik faaliyet olarak
sürdürülmektedir. Konu hemen her hadis usulü kitabında da şu ya da bu ölçüde
işlenmekte, tanıtılmaktadır.

Hadis diye uydurulmuş sözleri ya alfabetik ya da
konularına göre tanıtan eserlerden 18 kadarının muhteva tanıtımı, Doç Dr. M.
Yaşar Kandemir’in “Mevzu Hadisler” adlı araştırmasında tanıtılmaktadır.

Ayrıca hadis diye dillerde dolaşan sözleri
tetkik eden eserlerde de hadis diye uydurulmuş sözlere işaret edilmektedir.
El-Acluni’nin Keşfu-l-Hafa’sı bu tür eserlerdendir.

Aliyyu’l-Kari (v.1014/1605)’nin
el-Mevzuatu’l-Kübra’sı ile İbn Arrak (v.963/1556)’ın Tenzihu’ş-şeria’sı konuya
ait bilgi ihtiyacını karşılamaya yeterlidir.

[1]  

Bir yandan hadis uydurulurken öte yandan
bunların çanlarına ot tıkayan hadis alimleri karşılarına çıkmıştır. Buhari,
Nesei, İbn-i Hibban, Ebu Bişr-i Devlabi, Ukayli, Cürcani, Darekutni, Hakim, Ezdi
ve Cüzekani’nin zuafalarıyla İbn-i Adiyy’in El-Kamil’inde bir çok mevzu
hadislere rastlandığı gibi doğrudan mevzuat kitapları da vardır. Bunlar; İbn-i
Cevzi’nin, Es-Seffari’nin, Suyuti’nin, Ketani’nin, Makdisi’nin, Sendürüsi’nin ve
1014 Hicri’de ölen Aliyyü’l-Kaari’nin Mevzuatlarıdır. Yalnız İbn-i Cevzi sert
mizaçlılığının tesiri altında eline geçen zayıf hadislere mevzu damgasını
basmıştır.[2]

4) Ravileri Tanıtan Eserler Yazmak:

 

Hadis rivayetinde bulunmuş ravileri tam
anlamıyla tanıtmak maksadıyla Biyografi (hal tercümesi), Tabakat, Tarih ve
Vefayat kitapları yazmışlardır. Ayrıca cerh ve ta’dil durumlarına göre ayrı
isimlerle anılan ravi grupları için müstakil ya da karma eserler yazmışlardır.
Belli yöre ve şehirlerde yetişmiş kişileri tanıtmak için yöre ve şehir tarihleri
yazılmış, bu eserlerde de hadis rivayetiyle uğraşanların durumu ortaya
konulmuştur.

Ana hadis kitaplarının tasnifinden sonra o
kitaplarda rivayeti bulunan ravileri inceleyen kitaplar yazılmıştır. Sahihayn,
Kütüb-i sitte ve Muvatta’ ricali ile ilgili eserler bu gruba ait çalışmalardır.[1]

3) Hadis Uyduranlara Karşı Mücadele Etmek:   

 

Hadis uyduranlara karşı girişilen mücadele sahih
hadisleri toplamak için yapılmıştır. Böyle bir maksatla yapılan mücadele sahih
hadisleri toplayıp yaymak, onları sahih olmayanlardan ayırmayı sağlayacak
kaideler koymak ve hadis rivayet esaslarını tesbit etmek şeklinde yapılmıştır.
Ayrıca muhaddisler hadis uyduranlara karşı durmuşlardır. Meşhur muhaddis Buhari
uydurma hadis rivayet edenlerin iyice döğülüp uzun süre hapsedilmesi (darb-ı
şedid, habs-i medid) gerektiğine fetva vermiştir. Muhaddislere ve mezhep
imamlarına göre uydurma hadis rivayet eden kimse, başkalarının ibret alacağı bir
şekilde cezalandırılır. Rezil edilir ve azarlanır. Yüzüne bakılmaz, selam
verilmez. Kendisiyle bütün ilişkiler kesilir. Süfyan b. Uyeyne, böylesinin
boynunun vurulması gerektiğini, Yahya b. Main, kanının helal olduğunu
söylemişlerdir. Demek oluyor ki hadisçiler, sünnetin koruyucusu olarak
yalancıların karşısına çıkmışlar, onları sapık yollarından çevirmek ve zararsız
hale getirmek için maddi mukavemet usullerine baş vurmuşlar; bazan da bir takım
tehdit vasıtaları denemişlerdir. Şurası muhakkak ki, Sünnetin müdafaası uğruna
yapılan mücadelede büyük bir başarı elde edilmiştir.

[1]        

2) Hadis Tenkidi Tekniklerini Dünyada İlk Kez
Uygulamak:

 

İslam bilginleri, isnad sistemi uygulaması
sonunda hem sened hem de metin tenkidini büyük bir titizlikle gerçekleştirmişler
ve sayılması sayfalarca sürecek ilmi branşlar geliştirmişlerdir. Bu arada sahabe
neslinden itibaren büyük cerh ve ta’dil üstadları yetişmiş ve bunlar rivayetine
vakıf oldukları şahısları takib etmiş, araştırmış, güvenilirliklerini tesbit ve
ilan etmişlerdir.

Cerh ve ta’dil ilmi diye müstakil bir ilmi branş
ve edebiyat oluşmuştur.[1]

Muhammed b. Sirin’in şöyle bir sözü vardır: “İlk
zamanlar kimse isnad sormuyordu; fakat müslümanlar arasına fitne girince o zaman
isnad sorulmaya başlandı. Ehl-i Sünnetten olanların hadisleri alınma,
bid’atçilerin hadisleri terkedilme yoluna gidildi.”Bu söz bize uydurma
hadislerin ortaya çıkması üzerine hadisçilerin sahih hadisleri toplayabilmek
için onları rivayet eden kimselere isnad sorduklarını gösterir.

Gerçekten Hz. Osman’ın şehit edilmesi, bunu
takip eden Cemel ve Sıffin harpleri, İbnu’z-Zübeyr’in halifeliğini ilan etmesi,
Velid b. Yezid’in öldürülmesi gibi olaylar üzerine ortaya bazı siyasi
karışıklıklar çıktı. Bu karışıklıklar, hadis uydurma hareketini alabildiğine
körükledi. Böyle bir ortamda meydana gelen fikir ayrılıkları zamanla siyasi ve
itikadi mezhepleri oluşturdu. Bunlara daha sonraları ameli mezhepler de eklendi.
Herbiri kendi görüşlerine uygun hadisleri yaymaya başlayınca hadislerin sayısı
bir hayli arttı. Her önüne gelenin her duyduğunu rivayet etmesi karşısında ise
isnad mecburiyeti konuldu. Böylece hadis uydurmanın önüne az da olsa geçmek
imkanı doğdu.

Bir hadisi değerlendirmek isteyen muhaddisler
ilkin onun senedine bakarlar. Hadisin sahih veya zayıf oluşu konusunda ilk
bilgiyi sened verir. Senedlerin eleştirilip sağlam olanların açığa çıkarılması
aynı zamanda uydurma hadislerin tanınmasına yardım eder. İsnaddaki kusurlar da
böyledir. “Eğer isnad olmasaydı isteyen istediği sözü hadis diye rivayet
ediverirdi. Böyle birine “Sana bunu kim rivayet etti?” diye sorulacak olsa
şaşırıp kalır.” sözü bunu gösterir.

İsnad ve sened tenkidi İslam alimlerinin eseri
olan Cerh ve Ta’dil, Tarihu’r-Ruvat gibi hadisle ilgili ilimlerin oluşmasını
sağlamıştır.

Tamamen müslüman alimlerin icadı olan hadisle
ilgili ilimlerin bir tek hedefi ve gayesi vardır. Hz. Peygamber’e gerçekten ait
olan hadisleri tesbit etmek. Bu hedefe varmak için konulan isnad ve ravileri
eleştirmek gibi tedbirlerle yetinmeyen muhaddisler, elde edilen hadis
metinlerini de eleştirmek yoluna gitmişlerdir; çünkü hadis uyduranlar
uydurdukları hadislere en sağlam isnadları eklemekten çekinmemişlerdir. Bu
durumda bir hadisin sahih ve makbul sayılabilmesi için yalnızca isnad yeterli
olmamıştır. Bir başka deyişle muhaddisler bir hadisi sahih kabul etmek için
sadece isnadın ve senedin sahih oluşuyla yetinmemişler; hadisin metnini bir de
akıl süzgecinden geçirme yoluna gitmişlerdir. İbnu’l-Cevzi’nin “Allah atı
yarattı, sonra koşdurdu.” uydurmasını tenkid ederken söyledikleri bunu gösterir.
Diyor ki: “Böyle bir hadisin ravilerini araştırmaya hiç gerek yoktur; çünkü sika
raviler imkansız bir şey rivayet edip devenin iğne deliğinden geçtiğini haber
verseler, sikalıklarının bir faydası olmaz. Eğer sen bir hadisi akla ve dini
prensiplere aykırı bulursan, bil ki o hadis uydurmadır.”

[2] 

Hadis Uydurulmasına Karşı Alınan Tedbirler:

 

İslam tarihinin ilk devirlerinde başlayan hadis
uydurma hareketi muhaddislei hadis uyduranlarla mücadele etmek zorunda
bırakmıştır. Kasden yahut bilmeden yahut da iyilik yapıyorum düşüncesiyle
uydurma sözleri hadis diye yayanlara karşı ciddi bir mücadele verilmiştir. Bu
mücadele aynı zamanda Hz. Peygamber’e gerçekten ait olan hadislerin korunması
için ne derece titiz davranıldığını da gösterir.

[1] 

İslam’ı tebliğ görevini Hz. Peygamber’den
devralmış bulunan “peygamber varisi alimler” bunlar arasında da bilhassa
muhaddisler, hadislerin istismarına imkan vermeyecek ilmi tedbirleri almakta
kusur etmediler. Onların aldıkları bu tedbirler de hadis ilminin bir çok
branşının çok erken dönemde gelişmesine ve tabii dolayasıyla sünnetin
korunmasına vesile oldu. Şimdi kısaca bu tedbirleri görelim.

[2]

Mevzu Hadis Rivayet Etmenin Hükmü:

 

Bu konuda rivayet eden kişinin durumuna göre
çeşitli hükümler vardır:

1)
Bir mevzu hadisi, mevzu olduğunu bilerek Hz. Peygamber’e aitmiş gibi rivayet
etmek haramdır. Hadis, ahkâma, kıssaya, terğib ve teşvike, neye ait olursa olsun
farketmez.

2)
Uydurma olduğunu bilerek, müslümanların dikkatini çekmek için rivayet edilirse
haram değildir; fakat bu durumda mevzu olduğunun söylenmesi şarttır.

3)
Mevzu olduğunu bilmeden rivayet edenler bir günah işlemiş olmazlar; ancak dini
bir konuda titiz davranmadıkları için hata etmiş sayılırlar.

4)
Mevzu hadisi uydurma olduğunu ispatlamak için rivayet eden alim hayırlı bir iş
yaparak sevaba girmiş sayılır.[1]    

1) Sahih Hadisleri Müstakil Eserlerde Toplamak:

 

Hadis Usulü ölçülerine göre sağlam senedlerle
ümmete intikal etmiş, Hz. Peygamber’e ait olduğunda tereddüt bulunmayan
hadisleri özel kitaplarda bir araya toplamak, uydurmaların tanınmasında ve
ayıklanmasında ilk ilmi tedbir olarak alınmıştır.[1]

Sahih, hasen ve zayıf hadisleri de ihtiva eden
eserler de yine uydurma hadislere karşı alınmış derece derece kıymeti olan ilmi
misallerdir.[2]

Uydurma Faaliyetlerinin Neticesi:

 

Hemen belirtelim ki, İslam âlimleri hadîs
uydurma faaliyetlerinden korkmamışlar, onların Resûlullah’ın sünnetine,
birşeyler sokuşturarak müslümanlara yutturabilecekleri telaşına düşmemişlerdir.
Çünkü hadîs uyduranların hâli halktan bazılarına saklı kalsa da cehâbize denen
mütehassıslara gizli kalmamıştır… Onlar hadîslerini tâ bidayetten beri
yetkililerden icâzet yoluyla devralmışlar, râvilerini çok yönlü olarak tedkîk
edip öğrenmişlerdi.

Ekseriyet itibâriyle, bir hadîs’i muhtelif
tarîklerden bilmekteler, hangi bölgelerde hangi hadîsler yaygındır, kimler ne
çeşit hadîs rivayet etmektedir, bilmekteler. Hadîsleri senetleriyle
ezberledikleri için derhal kontrol edebilmektedirler.

Bu durumda yeni bir rivâyetin gözlerinden
kaçması kolay değildir. Nitekim İbnu’l-Mübârek’e: “Bu mevzu hadîslerle ne
yapacağız?” diye endişe izhâr edilince: Cehâbizemiz ne güne duruyor, onlar için
varlar. Ayet-i kerime: “Zikr’i biz indirdik, biz koruyacağız” (Hicr:
15/9) demiyor mu?” şeklinde cevap vermiştir.

Bu hadîs uydurma faaliyetleri, İslâm ulemasının
“din” bildiği “hadîs”in korunması hususunda, hamiyetini tahrîk etmiş, daha çok
gayret ve teyakkuza sevketmiştir. Cerh ve ta’dîl ilmi, senet ilmi bu endişeli
gayretin eseridir. Meseleye bu açıdan bakınca uydurma faaliyetlerinin, netîce
itibâriyle faideli olduğunu söyleyebiliriz. Nasıl ki, beşeriyetin terakkisinde,
şeytanın varlığı bir zenberek ve kamçı olmuşsa, vazzâ’lar (uydurucular) da İslâm
ulemasına müşevvik ve kamçı rolünü oynamış, daha verimli olmalarına sebep
olmuştur.[1]