İSM-İ ALET
Bir işin yapılmasında kullanılan alete isim olan kelimelerdir. İsm-i zaman ve ism-i mekânın mim (م)’inin üstünle bağlanmasına karşılık ismi âlet’in mimi esre ile bağlanır. Sülâsî mâlum ve müteaddî fiillerden türetilen ve semâi (işitilerek bilinen) 3 vezni vardır:
| مِفْعَالٌ | مِفْعَلَةٌ | مِفْعَلٌ |
(مِفْعَلٌ) veznine ait örnekler:
|
بَرَدَ -ُ |
törpüledi |
مِبْرَدٌ |
eğe |
|
نَبَرَ -ِ |
kaldırdı, yükseltti |
مِنْبَرٌ |
minber |
|
كَسَرَ -ِ |
kırdı |
مِكْسَرٌ |
mikser, kırma aracı |
|
صَعِدَ -َ |
çıktı yükseldi |
مِصْعَدٌ |
asansör (yükselme aleti) |
|
مِهْجَرٌ |
mikroskop |
مِقْلَى |
tava |
|
مِثْقَبٌ |
matkap |
مِحْلَقٌ |
traş makinası |
(مِفْعَلَةٌ) veznine ait örnekler:
|
لَعِقَ |
yaladı |
مِلْعَقَةٌ |
kaşık |
|
طَرَقَ |
vurdu |
مِطْرَقَةٌ |
çekiç |
|
سَطَرَ |
çizgi çekti |
مِسْطَرَةٌ |
cetvel |
|
كَنَسَ |
süpürdü |
مِكْنَسَةٌ |
süpürge |
|
مِرْضَعَةٌ |
biberon |
مِحْفَظَةٌ |
çanta |
|
مِنْشَفَةٌ |
havlu |
مِنْضَدَةٌ |
masa |
|
مِظَلَّةٌ |
şemsiye |
مِرْوَحَةٌ |
pervane, vantilatör |
|
مِغْرَفَةٌ |
kevgir |
مِمْفَلَةٌ |
oklava |
|
مِمْلَحَةٌ |
tuzluk |
مِدْفَأَةٌ |
soba |
(مِفْعَالٌ) veznine ait örnekler:
|
نَظَرَ |
baktı |
مِنْظَارٌ |
dürbün |
|
فَتَحَ |
açtı |
مِفْتاَحٌ |
anahtar |
|
وَزَنَ |
tarttı |
مِيزاَنٌ |
terâzi |
|
كاَلَ |
ölçtü |
مِكْياَلٌ |
ölçek |
|
رَآى |
gördü |
مِرْآةٌ |
ayna |
|
كَوَى |
dağladı |
مِكْواَةٌ |
ütü |
|
مِصْباَحٌ |
lâmba |
مِمْحاَةٌ |
silgi |
|
مِزْماَرٌ |
zurna, kaval, |
مِرْحاَضٌ |
tuvalet |
|
مِذْياَعٌ |
radyo |
مِرْصاَدٌ |
teleskop |
*Bazen ism-i alet yukarıdaki kalıpların dışından da gelebilir:
|
سِكِّينٌ |
bıçak |
شَوْكَةٌ |
çatal |
|
قَلَمٌ |
kalem |
فَأْسٌ |
balta |
*Mısır Arap dili heyeti فَعاَّلَةٌ kalıbının ism-i âlet için elverişli olduğunu belirtmiştir[1].
|
ثَلاَّجَةٌ |
buzdolabı |
غَساَّلَةٌ |
çamaşır makinası |
|
شَواَّيَةٌ |
et kızartma makinası (ızgara) |
خَرَّامَةٌ |
blendir |
Cümle Örnekleri:
|
أَكَلَ الرَّجُلُ الطَّعاَمَ بِالْمِلْعَقَةِ. |
Adam yemeği kaşıkla yedi. |
|
طَرَقَ الْحَداَّدُ الْحَدِيدَ بِالْمِطْرَقَةِ. |
Demirci demire çekiçle vurdu. |
|
فَتَحَتِ الْمَرْأَةُ الْباَبَ بِالْمِفْتاَحِ. |
Kadın kapıyı anahtarla açtı. |
|
بَرَدَ الْحَداَّدُ الْحَدِيدَ بِالْمِبْرَدِ. |
Demirci demiri eğe ile törpüledi. |
|
كَنَسْناَ الْأَرْضَ بِالْمِكْنَسَةِ. |
Yeri süpürge ile süpürdük. |
|
اَلْمِكْوَى آلَةٌ حَدِيثَةٌ. |
Ütü yeni (modern) bir alettir. |
|
وَضَعْتُ مِحْفَظَتِي عَلَى الْمِنْضَدَةِ. |
Çantamı masanın üzerine koydum. |