Sıfat-ı Müşebbehe
Sıfat-ı Müşebbehe الصِّفَةُ الـمُشَبَّهَةُ
Tanımı:
Sıfat-ı Müşebbehe, sülâsi lâzım fiillerden türetilmiş ism-i fâil veya ism-i mef’ûl anlamını taşıyan sıfat demektir. Nitelediği nesnedeki anlamın kalıcı (değişken olmayan) bir özellik olduğunu gösterir. Yani sıfat-I müşebbehenin ifade ettiği anlam nitelenen nesneden hemen ayrılma özelliğinde değildir.
Sıfat-ı müşebbehe olan sıfatlar genelde sülâsi lâzım fiillerden elde edilen sıfatlardır. Bazı müteaddi fiillerin de sıfat-ı müşebbehe kalıpları vardır. Örnek:
| Fiil | |||
| Anlamı | Sıfat-ı müşebbehe | Muzari | Mazi |
| Uzak | بَعِيدٌ | يَبْعُدُ | بَعُدَ |
| Güzel | حَسَنٌ | يَحْسُنُ | حَسُنَ |
| Öldürülen | قَتِيلٌ | يَقْتُلُ | قَتَلَ |
Sıfat-ı müşebbeheler bazen ism-i fâil anlamında, bazen de ism-i mef’ûl anlamında olurlar: Örnek:
| Fiil | ||||
| Anlamı | Sıfat-ı müşebbehe | Muzari | Mazi | |
| İsm-i mef’ûl anlamında | Öldürülen | قَتِيلٌ | يَقْتُلُ | قَتَلَ |
| İsm-i fâil anlamında | Cahil, bilgisiz | جَهِيلٌ | يَجْهَلُ | جَهِلَ |
| İsm-i fâil anlamında | Zalim, haksız | ظَلُومٌ | يَظْلِمُ | ظَلَمَ |
Sıfat-ı Müşebbehenin Özellikleri ve Kalıpları
- Kalıcı/değişken olmayan bir sıfat olduğu için zamanla ilintili değildir, yani zaman anlamı içermez.
| Bu iş zordur | هذا الْعمَلُ صَعْبٌ |
2- Renk, kusur, süs veya güzellik gibi özellikler anlamında olan kelimelerin sıfat-I müşebbeheleri kıyasî olarak, (أفْعَلُ) kalıbında; bunun müennes şekli ise (فَعْلاَء) kalıbında olur.
- Bu tür sıfat-ı müşebbeheler anlam bakımından üç gruba ayrılır:
- a) Renk bildiren sıfat-ı müşebbeheler:
| Anlamı | Müennes | Müzekker |
| فَعْلاَءُ | أفْعَلُ | |
| Sarı | صَفْرَاءُ | أصْفَرُ |
| Beyaz | بَيضَاءُ | أَبْيَضُ |
| Kırmızı | حَمرَاءُ | أحْمَرُ |
| Siyah | سَوْداءُ | أسْوَدُ |
- b) Kusur ifade eden sıfat-ı müşebbeheler:
| Anlamı | Müennes | Müzekker |
| فَعْلاَءُ | أفْعَلُ | |
| · Ahmak | · حَمْقَاءُ | · أَحْمَقُ |
| · Dilsiz | · بَكْمَاءُ | · أَبْكَمُ |
| · Kör | · عَمْيَاءُ | · أَعْمَى |
| · Topal | · عَرْجَاءُ | · أَعْرَجُ |
- c) Süs ifade sıfat-ı müşebbeheler:
| Anlamı | Müennes | Müzekker |
| فَعْلاَءُ | أفْعَلُ | |
| · Siyah gözlü | · حَوْرَاءُ | · أَحْوَرُ |
| · Sürmeli gözlü | · كَحْلاَءُ | · أَكْحَلُ |
| · İri gözlü | · نَجْلاَءُ | · أَنْجَلُ |
| · Ela gözlü | · شَهْلاءُ | · أَشْهَلُ |
(أَفْعَلُ) kalıbında olan sıfat-ı mişebbehenin çekim tablosu: Örnek sıfat-ı müşebbehe أَصْفَرُ = Sarı
| Cemi (çoğul) | Tesniye (ikil) | Müfret (tekil) | |
| صُفْرٌ | أصْفَرَانِ | أصْفَرُ | Müzekker (eril) |
| صُفْرٌ | صَفْرَاوَانِ | صَفْرَاءُ | Müennes (dişil) |
Sülâsi fiillerden türetilip ek almamış sıfat-ı müşebbehelerin değişik vezinleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:
| Anlamı | Sıfat-ı Müşebbehe | Kalıbı (vezni) | Türetildiği Fiil |
| Sevinçli | فَرِحٌ | فَعِلٌ | فَرِحَ |
| Zayıf | ضَعِيفٌ | فَعِيلٌ | ضَعُفَ |
| Kat kat | ضِعْفٌ | فِعْلٌ | ضَعُفَ |
| Övünen | فَخُورٌ | فَعُولٌ | فَخَرَ |
| İri yarı | ضَخْمٌ | فَعْل | ضَخُمَ |
| Güzel | حَسَنٌ | فَعَلٌ | حَسُنَ |
| Açık, Anlaşılır | بَيِّنٌ | فَيْعِلٌ | بَانَ |
| Korkak | جَبَانٌ | فَعَالٌ | جَبُنَ |
| Pis | نَجِسَةٌ | فَعِلَة | نَجُسَ |
ÖZET:
SIFAT-I MÜŞEBBEHE
- Bir vasfın, özelliğin niteliğin geçici değil, sürekli olduğunu gösteren türemiş isimlere denir. Örneğin (كَرِيمٌ) kelimesindeki “cömertlik” anlamı süreklilik arz eden bir vasıftır.
- Sıfat-ı müşebbehelerin değişik vezinleri bulunmaktadır. Bunlardan,
- a) (أَفْعَلُ) vezninde olup renk, kusur veya süse delalet edenlr. Bu kalıpta olanların müennesi فَعْلاَءُ şeklindedir. (أَحْمَرُ) müennesi, (حَمْرَاء)
- b) (فَعْلاَنُ) vezninde olup bir hususun/özelliğin varlığına veya yokluğuna delalet edenler. Bunların müennesi فَعْلَى şeklinde olur. جَوْعَان) = aç) , رَيَّان) = suya kanmış), شَبْعَان) = tok) جَوْعَى) , رَيَّى , (شَبْعَى
- c) فَعِلٌ vezninde olup üzüntü, acı veya sevinç ifade edenler. Bunların müennesi فَعِلَةٌ kalıbında olur.
- d) Bunların dışında genellikle beşinci babdan gelen ve çok çeşitli vezinlerde bulunan sıfat-ı müşebbeheler vardır.
DEĞERLENDİRME SORULARI
- كَرُمَ زَيْدٌ cümlesinde altı çizili kelimenin sıfat-ı müşebbehe karşılığı hangi seçenekte doğru şekilde verilmiştir?
- كَارِمٌ b)كَرَمٌ c) كَرَامَةٌ d)إكْرَامٌ e)كَرِيمٌ
- عَطْشَان kelimesinin cemi müzekker karşılığı aşağıdaki seçeneklerden hangisidir?
a) عِطَاشٌ b)عَطِشَ c)عَطِشٌ d)أعْطَشَ e)عَطَشٌ