Ay: Ocak 2014

Âlimin Ve Müteallimin (Öğrencinin) Âdâbı

 

İlmin faydası ve meyvesi öğrenilenle amel
etmektir. Öğrendikleriyle amel etmeyen bir kimsenin ilmi kendisine vebal olur.
Kıyamet gününde ona karşı delil olur. Nitekim Peygamber Sallallahu aleyhi
vesellem: “Kur’ân ya senin lehine veya aleyhine bir delildir.” buyurmuştur.

Âlimin de, müteallimin de riayet etmesi gereken
birtakım âdâb vardır. Bu âdâbın bir kısmı her ikisi arasında da ortaktır, bir
kısmı da onların her birisine hastır.

Ahmed b. Hanbel

 

İmam Ebu Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel
eş-Şeybanî el-Mervezî’dir. Daha sonra Bağdad’da yerleşmiştir.

164 yılında Merv’de dünyaya gelmiştir. Sonra
daha süt emmekte iken Bağdad’a götürülmüştür. Bağdad’da doğduğu da söylenmiştir.
Yetim olarak büyümüştür. Hadis öğrenmek için pekçok yeri, pekçok ülkeyi
dolaşmıştır. Hicaz’da, Irak’ta, Şam (Suriye)’da, Yemen’de çağın hadis
alimlerinden hadis dinlemiştir. Sünnete ve fıkha büyük çapta itina göstermiştir.
O kadar ki hadis ehli onu kendi imamları ve fakihleri kabul etmiştir.

Hem dönemindeki alimler, hem ondan sonraki
alimler ondan övgüyle sözetmişlerdir. Şafiî şöyle der: “Irak’tan ayrıldım; ben
orada Ahmed b. Hanbel’den daha faziletli, daha adil, daha bir vera’ sahibi ve
daha takvâlı kimse bilmiyorum.”

İshak b. Râhûye der ki: “Ahmed, Allah ile
Allah’ın arzındaki kulları arasında bir huccettir.”

İbnu’l-Medînî der ki: “Allah bu dini irtidad
gününde Ebu Bekir es-Sıddîk Radıyallahu anh ile Mihne gününde de Ahmed b.
Hanbel -Allah’ın rahmeti üzerine olsun- ile pekiştirmiştir.”

Zehebî dedi ki: “Fıkıh, hadis, ihlâs ve vera’
hususlarında imametin en nihaî derecesindedir. Onun sika, huccet ve imam olduğu
üzerinde ittifak etmişlerdir.”

Bağdad’da 241 yılında 77 yaşında vefat etmiştir.

Ümmete pek büyük bir ilim ve pek doğru bir yol
miras bırakmıştır. Allah’ın rahmeti üzerine olsun ve Allah müslümanlar adına onu
hayırla mükafâtlandırsın.

İlim Adamlarının Müsned’deki Hadisler ile İlgili
Görüşleri

 

Müsned’de yer alan hadisler hakkında ilim
adamlarının üç görüşü vardır:

1-
Müsned’deki bütün hadisler delildir.

2-
Müsned’de sahih, zayıf ve mevzu hadisler vardır. İbnu’l-Cevzi “el-Mevzua” adlı
eserinde Müsned’den 29 hadis sözkonusu etmiştir. el-Irakî bunlara 9 hadis daha
ekleyerek bunları ayrı bir cüz halinde biraraya getirmiştir.

3-
Müsned”de sahih ve hasene yakın zayıf hadis vardır. Fakat onda mevzu hadis
yoktur. Bu görüşü Şeyhu’l-İslam İbn Teymiye, Zehebî, Hafız İbn Hacer ve Suyutî
benimsemiştir. Şeyhu’l-İslam İbn Teymiye der ki: Ahmed’in Müsned’e almak için
öngördüğü şart(lar) Ebû Dâvûd’un Sunen’indeki şartlardan daha güçlüdür. Ebû
Dâvûd, Ahmed’in Müsned’de rivayetlerini almadığı ravilerden hadis rivayet
etmiştir. Ahmed Müsned’de kendisince yalancılıkla tanınmış bir raviden rivayet
etmemeyi şart koşmuştur. Zayıf olan olsa bile. Daha sonra oğlu Abdullah ve Ebu
Bekir el-Katî’î ona birtakım ziyadeler eklemişlerdir. Bunlar da Müsned’e ilave
edilmiştir. Bunlarda ise birçok uydurma hadis vardır. Bu nedenle bilgisi
olmayanlar bunları da Ahmed’in Müsnedi’ne aldığı rivayetlerden olduklarını
sanmışlardır.

Şeyhu’l-İslam -Allah’ın rahmeti üzerine olsun-‘ın
bu belirttikleriyle, her üç görüşün de bir arada telif edilmesinin mümkün olduğu
açıkça ortaya çıkmaktadır. Müsned’de sahih ve zayıf vardır, diyenlerin görüşleri
Müsned’de bulunan bütün rivayetler huccettir, diyenlerin görüşleri ile çatışmaz.
Çünkü zayıf hadis hasen li gayrihi mertebesine çıkarsa delil olur. Müsned’de
uydurma hadis vardır, diyenlerin sözleri de Abdullah ile Ebu Bekir el-Katî’î’nin
ziyadeleri arasındaki rivayetler hakkında yorumlanır.

[Hafız İbn Hacer -el-Kavlu’l-Müsedded fi’z-Zebbi
ani’l-Müsned” adlı bir eser kaleme almış ve bu eserinde Irakî’nin uydurma
olduklarına hükmettiği hadisleri zikretmiş, bunlara İbnu’l-Cevzi’nin sözünü
ettiği -ki bunlar ondört hadistir- hadislerden onbeş hadis daha eklemiştir.
Bunları “ez-Zeylu’l-Mümehhed” adlı bir cüzde toplamıştır.][1]

Bununla birlikte ilim adamları bu Müsned’i ele
almışlar ve onu esas alarak kimisi onu ihtisar etmiş, kimisi şerh etmiş, kimisi
açıklamış, kimisi tertib etmiştir. Bu çalışmaların en güzellerinden birisi de
“es-Saatî” diye meşhur olmuş Ahmed b. Abdu’r-Rahman el-Bennâ’nın telif ettiği
“el-Fethu’r-Rabbânî li Tertibi Müsnedi’l-İmam Ahmed b. Hanbel eş-Şeybanî”
adını taşıyan eserdir. Merhum bu eserini yedi kısma ayırmıştır. Birinci kısım
tevhid ve usulu’d-din, sonuncusu ise kıyamet ve âhiret ahvali adını taşımakta,
hadislerini güzel bir şekilde bablara göre tertib etmiş bulunmaktadır. Daha
sonra buna “Bulûğu’l-Emâni min Esrari’l-Fethi’r-Rabbânî” adını verdiği bir şerh
de yazmıştır. Bu isim gerçekten müsemmâsına uygundur. Hem hadis, hem fıkıh
bakımından oldukça faydalıdır. Alemlerin Rabbi olan Allah’a hamdolsun.

 

İmam Ahmed’in Müsned’i

 

Muhaddisler Buhârî, Muslim ve Sunen’lerden sonra
“Müsned”leri üçüncü mertebede değerlendirmişlerdir. Müsnedler arasında en
değerli ve en faydalısı İmam Ahmed’in Müsnedi’dir. Eski ve yeni bütün
muhaddisler müslümanın dininde ve dünyasında gerek duyacağı şeyleri toplayan
sünnete dair kitaplar arasında en kapsamlı ve toparlayıcı olduğunu ifade
etmişlerdir. İbn Kesir dedi ki: Hadislerinin çokluğu, tertiplerinin güzelliği
itibariyle Ahmed’in Müsnedine denk bir kitap yoktur. Hanbel dedi ki: Babam beni,
Salih’i ve Abdullah’ı topladı ve bize Müsnedi okudu. Bizden başkası onu (ondan)
dinlemedi. Sonra şunları söyledi: Ben bu kitabı 57.000’den daha çok hadis
arasından seçtim. Müslümanların Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem‘in
hadisi olup olmadığı hususunda ihtilaf ettiklerini görürseniz bu kitaba
başvurunuz. Eğer burada görürseniz mesele yok, değilse delil olmaz.

Fakat Zehebî şöyle demektedir: Onun bu sözü
çoğunlukla görülen durum için uygun kabul edilebilir. Aksi takdirde bizim Buhârî
ve Muslim’in Sahihlerinde bildiğimiz güçlü birtakım hadisler vardır ki, bunlar
Müsned’de yoktur.

Oğlu Abdullah babasının rivayetinden olmayan
birtakım hadisler de eklemiştir. Bunlar: “Zevâidu Abdillah” diye bilinir.
Müsned’i Abdullah’tan, o babasından diye rivayet eden Ebu Bekr el-Katî’î de
Abdullah’ın ve babasının dışında birtakım ziyadelerde bulunmuştur.

Müsned’deki hadisler tekrarları ile birlikte
40.000’i, tekrarları düştükten sonra 30.000 hadisi bulur.

6- İbn Mâce’nin Sunen’i

 

Müellifi, bu eseri bablara göre tertib ederek
derlemiştir. Yaklaşık 4341 hadis ihtiva eder. Müteahhir alimlerin pek çoğu
tarafından onun altı temel hadis kitabının altıncısı olduğu kabul edilmiştir.
Ancak Nesâî, Ebû Dâvûd ve Tirmizî’nin Sunenlerine göre mertebesi daha
aşağıdadır. O kadar ki, onun tek başına rivayet ettiği hadislerin çoğunlukla
zayıf kabul edileceği meşhur olmuştur. Ancak Hafız İbn Hacer şöyle demektedir:
Şu kadar var ki durum benim incelemem neticesinde mutlak olarak böyle kabul
edilemez. Genellikle onda münker pekçok hadislerin olduğu da doğrudur. Allah
yardımcımız olsun.

Zehebî der ki: Bunda münker bir takım rivayetler
ve az miktarda uydurma hadis vardır.

Suyuti der ki: O yalancılıkla ve hadis çalmakla
itham edilmiş birtakım ravilerden tek başına hadis nakletmiştir. Bu hadislerin
bir kısmı da ancak bu kimseler tarafından rivayet edilmiş diye bilinmektedir.

Hadislerinin birçoğunu diğer Kütüb-i Sitte
sahiplerinin hepsi ya da onların bir kısmı onunla birlikte müştereken rivayet
etmişlerdir. Üstad Muhammed Fuad Abdu’l-Baki’nin tahkik ettiği üzere 1339 hadisi
de onlardan ayrı kendisi münferiden rivayet etmiş bulunmaktadır.

İbn Mâce

 

Ebu Abdullah Muhammed b. Yezid b. Abdullah b.
Mâce (son harfi sakin he ile söylenir, te ile söylendiği de olur) er-Rıb’î olup
Rabialıların azadlısıdır, Kazvînlidir.

-Irak-ı Acem’den olan- Kazvîn’de 209 yılında
dünyaya gelmiştir. Hadis öğrenmek üzere Re’y, Basra, Kûfe, Bağdad, Şam, Mısır ve
Hicaz’a yolculuklar yapmış ve buranın muhaddislerinin birçoğundan hadis
almıştır.

273 yılında 64 yaşında vefat etmiştir.

Faydalı birçok eseri vardır. Yüce Allah’ın
rahmeti üzerine olsun, müslümanlar adına onu hayırla mükâfatlandırsın.

Tirmizî

 

Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî et-Tirmizî’dir.
Ceyhun nehri yakınlarında bir şehir olan Tirmiz’de 209 yılında dünyaya
gelmiştir. Pek çok yeri dolaşmış Hicaz, Irak ve Horasanlılardan hadis
dinlemiştir.

İmameti ve üstün değeri üzerinde ittifak
edilmiştir. O kadar ki Buhârî -onun hocalarından olmakla birlikte- ona itimad
eder ve ondan hadis naklederdi.

Tirmiz’de 279 yılında 70 yaşında vefat etti.
İlel ve başka konularda faydalı eserler sahibidir. Allah’ın rahmeti üzerine
olsun ve mü’minler adına onu hayırla mükâfatlandırsın.

5- Tirmizî’nin Sunen’i

 

Bu kitab da “Camiu’t-Tirmizî” adıyla ün
kazanmıştır. Merhum Tirmizî bu kitabı fıkıh bablarına göre telif etmiş olup,
kitabında sahih, hasen ve zayıf hadisleri toplamakla birlikte, herbir hadisin
derecesini geçtiği yerde açıklamış, bununla birlikte hangi cihetten zayıf
olduğunu da ifade etmiş, bu hadisi ashab ve diğerlerine mensub ilim ehlinden
kimlerin delil aldığını açıklamış, kitabının sonunda da oldukça önemli faydalı
bilgiler ihtiva eden “el-İlel” adlı bir eser ilave etmiştir.

Tirmizî şöyle demektedir: Bu kitabta bulunan
bütün hadisler ile amel edilmiştir. Kimi ilim adamları bu hadisleri alıp kabul
etmiştir. İki hadis müstesnâ. Birisi İbn Abbas’ın naklettiği Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem‘in Medine’de iken korku ve yolculuk olmadığı
halde öğle ile ikindi ve akşam ile yatsı namazlarını cem’ ile kıldığını belirten
hadis ile… bir daha şarap içerse yine ona sopa vurulur, eğer dördüncüsünde
içerse bu sefer onu öldürünüz, hadisidir.[1]

Bu kitabta bulunan fıkıha ve hadise dair
birtakım faydalı bilgiler başka bir kitabta bulunmamaktadır. Müellifi tarafından
kendilerine takdim edildiği vakit Hicaz, Irak ve Horasan alimleri güzel
bulduklarını ifade etmişlerdir.

İbn Receb dedi ki: Şunu bil ki Tirmizî kitabında
sahih, hasen ve garîb hadisleri rivayet etmiştir. Onun kitabında zikrettiği
garîb hadislerde kısmen münker hadisler de vardır. Özellikle fezail bahsinde bu
böyledir. Fakat o çoğunlukla bunu açıklamaktadır. Onun, yalan ile itham edildiği
ittifakla kabul edilmiş bir kimseden sadece ondan münferid bir isnad ile rivayet
ettiğini bilmiyorum. Kimi zaman hıfzı kötü ve hadisinde vehenin (zayıflığın)
ağır bastığı kimselerden hadis rivayet ettiği doğrudur, fakat çoğu yerde bunu
açıklar ve bunu açıklamadan geçiştirmez.

Ebû Dâvûd

 

Süleyman b. el-Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistanî’dir.

Basra’ya bağlı kasabalardan Sicistan’da 202
yılında dünyaya geldi. Hadis öğrenmek için yolculuklar yaptı. Iraklılardan, Şam
ahalisinden, Mısır ve Horasan halkından hadis yazdığı gibi Ahmed b. Hanbel’den
ve Buhârî ve Muslim’in diğer hocalarından da hadis öğrenmiştir.

İlim adamları ondan övgüyle sözetmiş, tam hıfz
(hadis belleme), derin bir kavrayış ve vera’ sahibi olmakla nitelendirmişlerdir.

Basra’da 285 yılında 73 yaşında vefat etmiştir.

Telif ettiği eserlerde pek büyük bir ilim mirası
geride bırakmıştır. Yüce Allah ona rahmet eylesin, müslümanlar adına onu hayırlı
bir şekilde mükâfatlandırsın.

4- Ebû Dâvûd’un Sunen’i

 

Bu kitapta 4800 hadis vardır. Müellifi bunları
500.000 hadis arasından seçmiş ve eserinde sadece ahkâma dair hadisleri
almıştır. Ebû Dâvûd der ki: Ben bu kitabımda sahih olan hadisleri yahut ona
benzeyenleri ve ona yakın olanları zikrettim. Benim bu kitabımda ileri derecede
gevşek olan (vehen bulunan) bir hadis varsa bunu açıkladım. Burada kendisinden
hadis rivayeti terkedilmiş bir kimseden hiçbir hadis yoktur. Hakkında herhangi
bir şey sözkonusu etmediğim bir hadis salih (delil alınmaya elverişli) bir
hadistir. Bir kısmı diğerinden daha sahihtir. Sunen adlı kitabıma aldığım
hadislerin çoğu meşhur hadislerdir.

Suyutî der ki: Burda salih lafzı ile muhtemelen;
delil olmaya elverişli değil de itibar edilmeye elverişli hadis demek istemiş
olmalıdır. Bu durumda bu, zayıf hadisi de kapsar. Fakat İbn Kesir’in
naklettiğine göre Ebû Dâvûd’dan o şöyle dediğini rivayet etmektedir: Hakkında
bir şey söylemeyip sustuğum hadis hasendir. Eğer onun bu sözü söylediği sahih
ise mesele yoktur. Yani onun salih ile kastettiği, delil alınmaya salih
(elverişli) hadistir. İbnu’s-Salah dedi ki: Buna göre biz Buhârî ve Muslim’in
Sahihlerinden herhangi birisinde zikredilmemekle birlikte kendisinin kitabında
mutlak olarak zikredildiğini gördüğümüz herhangi bir kimsenin de o hadisin
sıhhatine dair bir ifade kullanmadığını tesbit ettiğimiz hadisin Ebû Dâvûd’a
göre hasen olduğunu öğrenmiş oluyoruz.

İbn Mende dedi ki: Ebû Dâvûd eğer o konuda başka
hiçbir hadis bulamamışsa zayıf hadisi de rivayet ederdi. Çünkü bu ona göre ilim
adamlarının görüşlerinden daha sağlamdır.

Ebû Dâvûd’un Sunen’i fukahâ arasında meşhurdur.
Çünkü onun bu Sunen’i ahkam hadislerini toparlamıştır. Müellifinin naklettiğine
göre o bu eseri İmam Ahmed b.  Hanbel’e takdim etmiş, o da bunu güzel ve
seviyeli gördüğünü belirtmiştir. İbnu’l-Kayyim, Ebû Dâvûd’un Tehzib’inde ondan
oldukça ileri derecede övgüyle sözetmiştir.