Ay: Ocak 2014

Nesâî

 

Ebu Abdu’r-Rahman Ahmed b.
Şuayb b. Ali en-Nesâî’dir. “en-Nesevî” de denilir. Horasan’da meşhur bir şehir
olan Nesâ’ya nisbet edilir.

215 yılında Nesâ’da dünyaya geldi. Daha sonra
hadis talebi için yolculuklara çıktı. Hicaz, Horasan, Şam (Suriye), Cezire ve
daha başka yerlerdeki muhaddislerden hadis dinledi. Uzun süre Mısır’da ikamet
etti. Eserleri orada yayıldı. Sonra Dımaşk’a göç etti. Orada bir mihnete maruz
kaldı. 303 yılında Filistin’deki Remle şehrinde 88 yaşında vefat etti.

Geride hadise ve ilele dair pekçok eserler
bıraktı. Yüce Allah’ın rahmeti üzerine olsun ve müslümanlar adına onu hayırla
mükafâtlandırsın.

3- Nesâî’nin Sunen’i

 

Nesâî -Allah’ın rahmeti üzerine olsun- “es-Sünenu’l-Kübrâ”
adlı eserini telif etti. Bu kitabına sahih ve illetli olan rivayetleri de aldı.
Daha sonra bunu “es-Sünenu’s-Suğrâ” diye bilinen kitabında ihtisar etti ve buna
“el-Müctebâ” adını verdi. Bu kitapta kendisince sahih gördüğü hadisleri topladı.
Nesâî’ye nisbet edilen hadis rivayetlerinde kastedilen bu kitaptır.

“el-Müctebâ” Sunenler arasında en az zayıf hadis
ve en az cerh edilmiş ravi bulunan hadis kitabıdır. Mertebe itibariyle Buhârî ve
Muslim’den hemen sonra gelir. O ravileri (ricali) bakımından Ebû Dâvûd ve
Tirmizî’nin Sunen’lerinden önce gelir. Çünkü bu eserin müellifi hadis ravileri
hususunda sıkı bir tetkikte bulunmuştur. Hafız İbn Hacer -Allah’ın rahmeti
üzerine olsun- diyor ki: Ebû Dâvûd ve Tirmizî’nin hadislerini aldığı nice ravi
vardır ki, Nesâî o ravinin hadisini almaktan uzak durmuştur. Hatta Buhârî ve
Muslim’de hadisleri bulunan bir topluluğun hadislerini almaktan dahi
kaçınmıştır.

Özetle Nesâî’nin “el-Müctebâ” adlı eserde
kullandığı kıstaslar (şartları), Buhârî ve Muslim’den sonra en ağır şartlardır.

Müslim

 

Ebu’l-Huseyn Muslim b. el-Haccac b. Muslim el-Kuşeyrî
en-Neysaburî’dir. Neysabur’da 204 yılında dünyaya gelmiş, hadis öğrenmek
maksadıyla pekçok bölgeleri dolaşmıştır. Hicaz’a, Şam’a, Irak’a, Mısır’a
gitmiştir. Buhârî Neysabur’a geldiğinde onun yanından ayrılmamış ve onun ilmini
inceleyip, onun izinden gitmiştir. Hadis ehlinden ve onların dışındaki
alimlerden pekçok kimse ondan övgüyle sözetmiştir.

Neysabur’da 261 yılında 57 yaşında vefat
etmiştir.

Yaptığı teliflerinde geriye pek büyük çapta ilim
bırakmıştır. Allah ona rahmetini ihsan eylesin ve müslümanlar adına ona hayır
mükâfatlar versin.

İki önemli husus

1-
Sahihayn diye bilinen Buhârî ve Muslim, Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem‘den
sahih olarak nakledilmiş bütün hadisleri ihtiva etmezler. Aksine onların rivayet
etmediği ve başka eserlerde bulunan pekçok sahih hadis daha vardır. Nevevi dedi
ki: Buhârî ve Muslim’in maksadı sahih hadislerden birtakım demetler biraraya
getirmekten ibarettir. Tıpkı fıkha dair eser tasnif eden bir kimsenin fıkıh
meselelerinin bir kısmını biraraya getirmek istediği gibi. Yoksa o fıkhın bütün
meselelerini birarada toplamak maksadıyla eser tasnif etmemiştir. Fakat eğer bir
hadisi her ikisi yahut onlardan birisi zahiren, senedi sahih ve ilgili bahiste
esas bir dayanak olduğu halde ve benzeri bir başka hadisi ya da onun yerini
tutacak bir diğer hadisi rivayet etmemişlerse, açıkça anlaşıldığına göre onlar,
eğer rivayet etmemişlerse bu hadiste bir illete muttali olmuş olmalıdırlar.
Bununla birlikte o hadisi unutmuş oldukları için yahut fazla uzatmamayı tercih
ettiklerinden ya da zikrettikleri başka bir hadis onun yerini tuttuğu görüşüne
sahip olduklarından ya da bir başka sebep dolayısıyla zikretmemiş olabilirler.

2-
İlim adamları ittifakla şunu kabul etmişlerdir. Buhârî ve Muslim’in Sahih’leri
muttasıl senedle zikrettikleri hadisler bakımından hadise dair tasnif edilmiş
kitapların en sahihleridir. Şeyhu’l-İslam İbn Teymiye -Allah’ın rahmeti üzerine
olsun- şöyle demiştir: “Onlar bir hadis üzerinde ittifak etmişlerse o mutlaka
sahihtir, onda hiçbir şüphe yoktur.” Yine o şöyle demektedir: “Hadis alimleri
kesin olarak şunu bilirler ki, onların metinlerinin büyük çoğunluğunu Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem söylemiştir.”

Durum böyle olmakla birlikte bazı hafızlar,
Buhârî ve Muslim hakkında, benimsedikleri şartların mertebesinden daha aşağıda
olan birtakım hadislerin bulunduğunu söyleyerek tenkitlerde bulunmuşlardır.
Sözkonusu bu tür hadisler 210 kadardır. 32’sini müştereken rivayet etmişlerdir,
78’ini tek başına Buhârî, 100’ünü de tek başına Muslim rivayet etmiştir.

Şeyhu’l-İslam İbn Teymiye der ki: “Buhârî’nin
sahih kabul edip de ona karşı tenkitlerde bulunanların çoğunluğunda Buhârî’nin
görüşü, onunla aynı kanaati paylaşmayanların görüşüne tercih edilir. Muslim’de
durum böyle değildir. Onun rivayet ettiği ve itiraz varid olan hadisler hakkında
karşı görüşü savunanların görüşleri isabetlidir.” Şeyhu’l-İslam İbn Teymiye buna
“Allah toprağı cumartesi günü yarattı” hadisi ile küsuf namazının üç ve dört
rükû’ ile kılındığını belirten hadisi örnek vermektedir.

Buhârî ve Muslim’e yapılan tenkitlere biri
toplu, diğeri teferruatlı olmak üzere iki şekilde cevap verilmiştir:

1-
Toplu cevabı İbn Hacer el-Askalanî, Fethu’l-Bârî mukaddimesinde vermektedir:
Önce Buhârî’nin, sonra da Muslim’in sahih ve illetli hadisi bilmekte bu dalın
önderi olan kendi çağdaşlarından da, çağlarından sonra gelenlerden de önde
olduklarında şüphe yoktur. Onlara tenkidlerde bulunanların sözleri bir şekilde
açıklamaya çalışılacak olsa dahi o sözler Buhârî ve Muslim’in hadisleri sahih
kabul etmeleri ile çatışır. Bu hususta ikisinin sözlerinin diğerlerinin
sözlerinden daha öncelikli kabul edilmesi gerektiğinde ise şüphe yoktur.
Böylelikle genel çerçevesiyle onlara yapılan itiraz bertaraf edilmiş olur.

2-
Tafsilatlı cevaba gelince, yine İbn Hacer Mukaddimesinde (el-Hedyu’s-Sârî’de)
Sahih-i Buhârî’de herbir hadisle ilgili teker teker genişçe cevap vermiştir. er-Reşid
el-Attar da bu hususta Muslim’e yöneltilen tenkidlere herbir hadisi ayrı ayrı
ele alarak cevap vermiştir. el-Iraki hadis ıstılahına dair Elfiye’sinin şerhinde
belirttiğine göre: Buhârî ve Muslim’in hadislerinden zayıf kabul edilen
hadisleri ve bunlara verilen cevabı ihtiva eden bağımsız bir kitap yazmıştır. Bu
hususta daha fazla bilgi edinmek isteyen o kitabı incelemelidir. Orada pek çok
faydalı ve önemli bilgi bulacaktır.

2- Sahih-i Muslim:

 

Muslim b. el-Haccac’ın telif ettiği meşhur
kitaptır. Allah’ın rahmeti üzerine olsun. O bu kitabında Rasûlullah
Sallallahu aleyhi vesellem‘den gelen ve kendisince sahih gördüğü hadisleri
toplamıştır. Nevevî der ki: O bu kitabında son derece ihtiyatlı, oldukça sağlam,
hatadan çekinen ve oldukça bilgiye dayalı bir yol izlemiştir. Böyle bir yolu
ancak çağlar boyunca müstesnâ kişiler bulup ortaya koyabilir.

Birbiriyle münasebeti olan hadisleri bir yerde
toplar, hadisin rivayet yollarını ve lafızlarını bablara göre tertip etmiş
olarak zikreder. Fakat ya kitabının hacminin artacağından, ya da başka bir sebep
dolayısıyla bab başlıkları koymamıştır.

Kitabına bab başlıklarını Sahih’ini
şerhedenlerden birtakım kimseler koymuştur. Başlıkları en güzel koyanlardan
birisi de Nevevî’dir.

Tekrarlarıyla birlikte hadisleri 7275 hadistir.
Tekrarları çıktıktan sonra yaklaşık 4000 hadis kadar ihtiva eder.

İlim adamlarının büyük çoğunluğu ya da hepsi bu
kitabın sıhhat bakımından mertebesinin Sahih-i Buhârî’den sonra geldiğini kabul
etmişlerdir. İkisinin karşılaştırılması sadedinde bir şair şöyle demiştir:

“Bir kesim Buhârî ile Muslim hakkında tartıştı

Benim önümde ve dediler de dediler: Bunlardan
hangisi daha ileridir diye

Dedim ki: Buhârî sıhhat itibariyle daha üstündür

Güzel tasnifi itibariyle de Muslim daha
üstündür.”

Buhârî

 

Adı Abdullah Muhammed b. İsmail b. İbrahim b.
el-Muğire b. Berdizbe’dir. Aslen Farisî olup, Cu’fe’lilerin azadlısıdır.

Buhara’da şevval 194 yılında dünyaya gelmiştir.
Babası erken dönemde vefat ettiğinden yetim olarak annesi tarafından
büyütülmüştür. İlk olarak hadis öğrenmek üzere 210 yılında yolculuk yapmış ve
hadis öğrenmek üzere çeşitli ülkeleri dolaşmıştır. Hicaz’da altı yıl ikamet
etmiş, Şam (Suriye), Mısır, Cezire, Basra, Kûfe ve Bağdad’a gitmiştir. Son
derece güçlü bir hafızaya sahipti. Nakledildiğine göre o kitaba bir defa bakar
ve onu ezberlerdi. Zahid, vera’ sahibi, sultanlardan, emirlerden uzak, kahraman,
cömert bir kişi idi. Çağdaşı ilim adamları da, ondan sonraki alimler de ondan
övgüyle bahsetmişlerdir. İmam Ahmed dedi ki: Horasan onun gibi birisini
çıkarmamıştır. İbn Huzeyme: Gök kubbenin altında Muhammed b. İsmail el-Buhârî’den
Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem‘in hadisini daha iyi bilen bir
kimse yoktur. Fıkıhta müçtehid idi. Hadisten fıkıh istinbatı hususunda şaşırtıcı
bir dikkate sahiptir. Nitekim Sahih’indeki bab başlıkları bunu ortaya
koymaktadır.

Yüce Allah’ın rahmetine Hartenk denilen şehirde
vefat etmiştir. Burası Semerkand’dan iki fersah uzaklıktadır. 256 yılının
ramazan bayramı gecesi vefat etmiştir. Vefat ettiğinde oniki gün eksiği ile
altmışiki yaşında idi. Telif ettiği eserlerinde gerçekten büyük çapta ilim
bırakmıştır. Müslümanlar adına Allah onu hayırla mükâfatlandırsın.

1- Sahih-i Buhârî:

 

Bu kitaba müellifi “el-Camiu’s-Sahih” adını
vermiştir. Bunu, altıyüzbin hadis arasından derlediği hadislerden meydana
getirmiştir. Bu eseri tehzib ve güzelleştirmekte, hadislerin sıhhatini
araştırmakta çokça emek harcamıştır. Öyle ki gusledip, iki rekat namaz kılıp
hadisi kitabına koyup koymamak noktasında istihare yapmadıkça hiçbir hadisi
kitabına almamıştır. Kitabına senedini kaydederek, Rasûlullah Sallallahu
aleyhi vesellem‘den senedi sahih olmadık bir hadis koymamıştır. Bu şekildeki
sahih hadislerin senedlerinin muttasıl, ravilerinde adalet ve zapt sıfatlarının
bulunmasına dikkat etmiştir.

Bu eserinin telifini onaltı yılda
tamamlayabilmiş, daha sonra onu İmam Ahmed’e, Yahya b. Maîn’e, Ali İbni’l-Medînî’ye
ve başkalarına takdim etmiş, onlar da eseri güzel bulduklarını belirterek
eserinin sıhhati noktasında şahitlikte bulunmuşlardır.

Her dönemde ilim adamları onu kabul ile
karşılamışlardır. Hafız Zehebî: Buhârî yüce Allah’ın kitabından sonra İslam
kitaplarının en yücesi ve en değerlisidir, der.

Tekrarlarıyla birlikte 7397 hadis vardır.
Mükerrer hadislerinin sayısı ise 2602’dir. Hafız İbn Hacer -Allah’ın rahmeti
üzerine olsun- bunu böylece tesbit etmiştir.

Kütüb-i Sitte

 

Bu tabir aşağıdaki usûl (ana kitaplar) hakkında
kullanılır:

1-
Sahih-i Buhârî

2-
Sahih-i Muslim

3-
Nesâî’nin “Sunen”i

4-
Ebû Dâvûd’un “Sunen”i

5-
Tirmizî’nin “Sunen”i

6-
İbn Mâce’nin “Sunen”i

Hadis Tasnif Yolları

 

Hadislerin iki türlü tasnif yolu vardır:

Usûl tasnifi:
Bunlar hadisin, musannifden isnadın son noktasına ulaşıncaya kadar senediyle
tasnif edildiği eserlerdir. Bunların birtakım yolları vardır. Bazıları
şunlardır:

1- Cüzler:
Herbir ilim babı için özel ve bağımsız bir cüz tasnif edilir. Mesela, namaz
bahsi için özel bir cüz, zekât bahsi için özel bir cüz tasnif eder ve bu böylece
sürüp gider. Nakledildiğine göre bu ez-Zührî ve onun çağdaşlarının izlediği
yoldur.

2- Bablara göre tasnif:
Tek bir cüzde birden çok bab bulunur ve bu bablar konulara göre düzenlenir.
Fıkıh babları veya başka bablar şeklinde. Mesela Buhârî’nin, Muslim’in ve Sunen
sahiblerinin izledikleri yol budur.

3- Müsnedlere göre tasnif:
Her sahabinin hadislerini ayrı bir bölüm halinde toplayıp “Ebu Bekir’in
Müsnedi”nde Ebu Bekir’den naklettiği bütün rivayetleri kaydeder. Ömer
Müsned’inde Ömer’den naklettiği bütün rivayetleri zikreder ve bu böylece sürüp
gider. İmam Ahmed’in Müsned’inde izlediği yöntem gibi.

b- Furû’ Tasnifi:
Bunlar bu eseri tasnif edenlerin usûlden naklederek asıllarına nisbet ile sened
zikretmeksizin tasnif edilen eserlerdir. Bunun da çeşitli yolları vardır.
Bazıları:

1-
Bablara göre yapılan tasnif: İbn Hacer el-Askalanî’nin Bulûğu’l-Merâm,
Abdu’l-Ğani el-Makdisî’nin Umdetu’l-Ahkâm adlı eserleri gibi.

2-
Alfabetik sıraya göre düzenlenmiş tasnif: Suyuti’nin el-Camiu’s-Sağir adlı
eseri gibi.

Bunların dışında her iki
türden de pek çok tasnif yolları vardır. Bu da hadis ehlinin, hadis öğrenimi ve
maksatlarının gerçekleştirilmesi açısından, en uygun gördükleri yönteme göre
yapılır.

Hadis Yazmak

 

Hadis yazmak: Yazmak yoluyla hadisi nakletmek
demektir.

Bu yolda aslolan helâl olmasıdır. Çünkü bu bir
araçtır. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de Abdullah b. Amr’a
kendisinden duyduklarını yazması için izin vermiştir. Bunu Ahmed hasen bir sened
ile rivayet etmiştir. Eğer yazmaktan dolayı şer’î bir sakınca ortaya
çıkacağından korkulursa o zaman ona engel olunur. İşte Peygamber Sallallahu
aleyhi vesellem‘in: “Benden Kur’ân’dan başka bir şey yazmayınız. Her kim
benden Kur’ân’ın dışında bir şey yazmışsa onu silsin.”[1]
hadisi buna göre yorumlanır.

Eğer sünnetin korunması ve şeriatin tebliği
ancak yazmak ile mümkün olabiliyorsa o takdirde yazmak farz olur. Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem‘in hadisini insanları yüce Allah’ın yoluna davet
etmek ve onlara şeriatini tebliğ etmek üzere yazılı mektuplarla bildirmesi, buna
göre açıklanır.

Buhârî ve Muslim’de Ebu Hureyre Radıyallahu
anh‘dan rivayete göre Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem Mekke
fethinde bir hutbe irad etti. Yemenlilerden Ebu Şah diye bilinen bir adam
kalkarak:

“(Bunu) benim için
yazıdırınız ey Allah’ın Rasûlü”, dedi. Peygamber şöyle buyurdu:

“Ebu Şah’a yazınız.”
O bununla Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem‘den dinlediği hutbeyi
kastediyordu.

Hadisin yazılmasına itina
etmek icab eder. Çünkü bu, hadis nakletmenin iki yolundan birisidir. O halde
buna gereken itinayı göstermek gerekir. Tıpkı hadisin lafız yoluyla nakledilmesi
için gerekli itinanın gösterildiği gibi. Hadis yazmanın iki niteliği
sözkonusudur. Vacip ve mustahsen.

Vacip olan yazma:
Hadisi açık seçik, tereddüde düşürmeyen ve karışıklığa sebep teşkil etmeyen bir
hat ile yazmaktır.

Müstahsen şekil
ise aşağıdaki hususlara riayet ederek yazmakla mümkündür.

1-
Yüce Allah’ın adı geçtiği yerde “teâlâ, azze ve celle, subhanehu” lafızlarından
birisini ya da bunlardan başka yüce Allah’a açık övgü ihtiva eden bir kelimeyi
rumuza başvurmaksızın (tam olarak) yazmak. Rasûlullah Sallallahu aleyhi
vesellem‘in adının geçtiği yerde “sallallahu aleyhi ve sellem” yahut “aleyhi’s-salâtu
ve’s-selâm” ifadelerini rumuz kullanmadan açık bir şekilde yazmak. el-Irakî,
Mustalah’a dair Elfiye’sini şerhederken diyor ki: Peygamber Sallallahu aleyhi
vesellem‘e salâtı, yazı ile rumuz yoluyla iki harf veya ona yakın harf
yazmakla yetinmesi mekruhtur. Yine şunları söylemektedir: Salat ya da teslimden
birisini hazfederek diğeri ile yetinmesi de mekruhtur.

Bir sahabinin adı geçtiği vakit “radıyallahu anh”
yazar. Ashab-ı kiramdan herhangi bir kimse için ona özel bir alâmet olacak
şekilde özel bir övgü ya da muayyen bir dua tahsis ederek, adı her geçtikçe onu
söylemez. Nitekim Rafızilerin Ali b. Ebi Talib Radıyallahu anh‘ın adı
geçince “aleyhisselam” ya da “kerremallahu vecheh” demeleri bu kabildendir. İbn
Kesir der ki: Bu bir çeşit tazim ve tekrim kabilindendir. Şeyhan (Ebu Bekir ve
Ömer) ile mü’minlerin emiri Osman’a böyle bir şey demek ondan daha uygundur.

Şayet Ali Radıyallahu anh‘ın adı geçince
selam ile birlikte bir de salatı ekleyecek olursa ve başkası için böyle bir şey
yapmazsa bu memnudur. Özellikle böyle bir ifadeyi hiç ihmal etmediği bir şiar
haline getirmesi hakkında bu böyledir. Bu durumda böyle bir şeyi terketmek
teayyün eder. Bunu İbnu’l-Kayyim, Cilâu’l-Efham adlı eserinde
zikretmektedir.

Şayet bir tabiî ya da ondan sonra duayı
hakedenlerden bir kimse geçerse onun için “rahimehullah” diye yazar.

2-
Hadisin nassına başkasından ayırdedilecek şekilde bir işaret koyarak onu iki
parantez ( ) yahut iki köşeli parantez [ ] yahut iki daire OO ya da buna benzer
işaretler arasına alır ki, hadis başka şeylerle karışarak tereddüde düşülmesin.

3-
Hataların düzeltilmesi için izlenen kurallara riayet etmek.

Yazılmamış ifadeleri ya iki kenardan birisinde
yahut yukarda ya da aşağıda ilgili yere gerekli işareti koymak suretiyle ekler.
Fazla ibare olursa fazlalığın ilk kelimesinden sonuncusuna kadar kesintisiz tek
bir çizgi ile üzerini çizer. Böylelikle çizginin altındaki ibareler büsbütün
kapanmamış ve okuyucu için üstü örtülmemiş olur. Eğer fazla kısım çoksa satır
hizasından biraz yukarda ilk kelimesinden önce “lâ” ve son kelimesinden sonra da
“ilâ” diye yazılır.

Şayet fazlalık bir kelimenin tekrarı şeklinde
ise bunların sonuncusunun üstünü çizer. Ancak ikinci kelimenin kendisinden
sonraki kelimeyle ilişkisi varsa birincisinin üstünü çizer. Mesela “Abdullah”
kelimesinde “abd” kelimesi; “imriu’n mü’min” kelimesinde “imru” kelimesi tekrar
edilmişse birincisinin üzerini çizer.

4-
Şayet iki ayrı kelime, iki ayrı satırda bulunuyor ve bunları birbirlerinden
ayırmak yanlış bir mana izlenimi verecekse bu iki kelimeyi birbirinden
ayırmamalıdır. Mesela Ali Radıyallahu anh‘ın: “Safiyye’nin oğlunun (ez-Zübeyr
b. el-Avvam’ı kastediyor) katilini ateşle müjdele” şeklindeki sözünün “katili
müjdele” ibaresini bir satırda, “Safiyye’nin oğlu ateşle” ibaresini bir satırda
yazmamalıdır.

5-
Muhaddisler arasında meşhur olanlar dışında[2]
rumuz kullanmaktan uzak durmalıdır. Meşhur olan bu rumuzların bazıları
şunlardır: “Haddesenâ” yerine “senâ, nâ, desenâ” rumuzlarından birisi yazılı
olsa bile “haddesenâ” diye okunur. “Ahberenâ” yerine rumuz olarak “enâ, ernâ,
ebnâ” diye yazılır fakat “ahberenâ” diye okunur. “Kale” yerine “kaf harfi” rumuz
olarak yazılır ve “kale: dedi” diye okunur. Çoğunlukla “kale” herhangi bir rumuz
dahi kullanmaksızın hazfedilir, fakat hadis kıraati esnasında bu, telaffuz
edilir. Mesela, Buhârî dedi ki: Bize Ebu Ma’mer anlattı, bize Abdu’l-Vâris
anlattı. Yezid dedi ki: Bana Mutarrif b. Abdullah, İmran’dan anlattı.

Dedi ki:

“Ey Allah’ın Rasûlü amel edenler ne diye amel
ederler”, dedim. O:

“Herkes ne için yaratılmışsa ona onun için
kolaylık sağlanır.” diye buyurdu.

Buhârî raviler arasında
“kale: dedi” lafzını hazfetmiş olmakla birlikte kıraat halinde telaffuz edilerek
bu örnekte şöyle denilir: Buhârî dedi ki: Bize Ebu Ma’mer anlattı dedi ki: Bize
Abdu’l-Varis anlattı dedi ki: Yezid dedi ki: Bana Mutarrif anlattı…

“Hâ” harfi bir hadisin birden çok isnadının
bulunması halinde isnadın birinden diğerine tehavvülü (geçişi)ne rumuz olmak
üzere kullanılır. Bu tehavvülün senedinin sonunda olması ile ortasında olması
arasında fark yoktur. Bu hâ yazıldığı şekilde telaffuz edilerek “hâ” denilir.

Senedin sonundaki tehavvüle örnek: Buhârî dedi
ki: Bize Yakub b. İbrahim anlattı dedi ki: Bize İbn Umeyye anlattı: O
Abdu’l-Aziz b. Suhayb’den, o Enes’den, o Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem‘den
“hâ”. Yine bize Adem anlattı dedi ki: Bize Şu’be, Katade’den, o Enes’den dedi
ki: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: “Sizden herhangi
bir kimse beni babasından, çocuğundan ve bütün insanlardan daha çok sevmedikçe
iman etmiş olmaz.”

Sened ortasındaki tehavvüle örnek: Muslim dedi
ki: Bize Kuteybe b. Said anlattı dedi ki: Bize Leys anlattı “hâ”. Yine bize
Muhammed b. Rumh anlattı: Bize el-Leys anlattı. O Nafi’den, o İbn Ömer’den, o
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem‘den dedi ki:

“Dikkat edin, hepiniz bir çobansınız ve hepiniz güttüğünden sorumludur.
İnsanların başındaki emir bir çobandır ve o güttüğünden sorumludur. Erkek aile
halkı üzerine bir çobandır ve o onlardan sorumludur. Kadın kocasının evi ve
çocukları üzerinde bir çobandır ve o onlardan sorumludur. Köle efendisinin malı
üzerinde bir çobandır ve o o maldan sorumludur. Dikkat edin, hepiniz çobansınız
ve hepiniz güttüğünden sorumludur.”

Hadisin Tedvini

 

Hadis Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem
döneminde ve dört raşid halife döneminde, daha sonraları yapıldığı şekilde
tedvin edilmiş değildi. Beyhakî, el-Medhal‘de, Urve b. ez-Zübeyr’den
rivayet ettiğine göre Ömer b. el-Hattab Radıyallahu anh “Sünen”i yazmak
istedi. Bu hususta Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem‘in ashabıyla
istişare etti, onlar ona yazması doğrultusunda görüş belirttiler. Bir ay boyunca
Ömer bu hususta istiharede bulundu. Bir gün Allah ona bir karar vermeyi nasib
ettiği halde sabahı etti ve şöyle dedi: Ben önceden Sunen’i (Peygamberin
sünnetlerini) yazmak istedim. Daha sonra sizden önce birtakım kitaplar yazan ve
sonra o kitaplara yönelen ve Allah’ın kitabını terkeden bir kavmi hatırladım.
Allah’a yemin ederim ki, ben Allah’ın kitabını ebediyyen herhangi bir şey ile
karıştırmayacağım.

Daha sonra Ömer b. Abdu’l-Aziz -Allah’ın rahmeti
üzerine olsun- halifeliği döneminde hadisin kaybolacağından korktu. Medine’deki
Kadısı Ebu Bekir b. Muhammed b. Amr b. Hazm’e şunu yazdı: Bir bak! Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem hadisinden neler varsa onları yaz. Çünkü ben
ilmin kaybolacağından, alimlerin çekip gideceklerinden korkuyorum. Rasûlullah
Sallallahu aleyhi vesellem‘in hadisi olmadıkça da kabul etme. İlmi yayınız
ve bilen bilmeyene öğretsin diye ilim meclislerinde otursunlar. Çünkü ilim gizli
saklı tutulmadıkça kaybolup gitmez.

Aynı emirleri İslam dünyasının diğer bölgelerine
de yazdı. Sonra Muhammed b. Şihâb ez-Zührî’ye bunları tedvin etmesi emrini
verdi.

Böylelikle hadise dair ilk eser tasnif eden kişi
mü’minlerin emiri Ömer b. Abdu’l-Aziz’in emriyle Muhammed b. Şihâb ez-Zührî
olmuştur. Allah ikisine de rahmet eylesin. Bu da hicri 100. yılın başlarında
olmuştu. Daha sonra insanlar peşpeşe hadis eserleri derlediler ve hadis
tasnifinde çeşitli yollar izlediler.