Ay: Ocak 2014

c) Takriri:

 

Sarahaten Hz. Peygamber’e izafe edilen “takriri
hadis”, hadis kitaplarımızda şu ifade kalıplarıyla yer almaktadır:

“Rasûl-ü Ekrem’in huzurunda şöyle yaptım
(yaptık).”

“Falanca Rasûlullah’ın huzurunda şunu yaptı”[1]

Bu ifadelerin sonunda da bu yapılanların Hz.
Peygamber tarafından reddedilmediği yer alır.[2]

b) Fili:

 

Sarahaten Hz. Peygamber’e izafe edilen “fiili
hadis”, hadis kitaplarımızda şu ifade kalıplarıyla yer almaktadır:

“Rasûlullah’ın şöyle yaptığını gördüm”

“Rasûlullah şöyle şöyle yapardı”[1]

“İbn Ömer’den rivayet olunmuştur: “Ben Hz.
Peygamber’i (s.a.v.) (Veda Haccı için) Kabe’yi ilk tavaf ettiğinde Hacer-i
Esved’i selamladığını; tavafın yedi şavtından (ilk) üçünde hızlıca yürüdüğünü
gördüm.” demiştir.

“İbn Ömer’den rivayet edildiğine göre Hz.
Peygamber (s.a.v.) namaza başlarken ellerini omuzları hizasına kadar kaldırır
(tekbirini öyle alır)dı.”

1) Sarahaten (Açık) Merfu Hadis:

 

Açık bir şekilde Hz. Peygamber’e izafe edilen
hadistir. Yani hadis içinde Rasulullah’a ait bir söz, bir fiil, bir takrir veya
bir vasıftan söz ediliyorsa bu açıkça merfu bir hadistir. Ayrıca “Şunu yapmakla
emrolunduk” ve “Şunları yapmaktan alıkonduk” şeklinde sahabiler tarafından
verilen bilgiler de açık merfu olarak değerlendirilmektedir.[1] 

a) Kavli:

 

Sarahaten Hz. Peygamber’e izafe edilen “kavli
hadis”, hadis kitaplarımızda şu ifade kalıplarıyla yer almaktadır:

“Rasûlullah’ın şöyle buyurduğunu işittim”

“Rasulullah şöyle buyurdu.”

“Rivayet edildiğine göre Rasûlullah şöyle
buyurmuştur”

“Rasulullah bize şunları haber verdi.”

[1]

 

Merfu Hadisin Kısımları:

 

Merfu hadis iki kısma
ayrılmaktadır:

[1]

B) Merfu Hadîs:

 

Merfû lügatta, yükseltilmiş
demektir. Hadis ıstılahında, söz, fiil, takrir, fıtri veya ahlaki vasıf olarak,
-senedi muttasıl veya munkat’ olsun- açıkça veya dolaylı bir şekilde (hükmen) Hz.
Peygambere nisbet olunan hadise “merfû hadis” denir. Merfû hadisin senedi
muttasıl veya munkatı’ olabilir. İsnattan sahabî düşerse mürsel olur. Sahabeden
başka bir ravi düşer veya müphem bir râvî zikredilirse o hadise munkatı’ denir.
Peşipeşine iki ravi atlanmışsa mu’dal ismini alır. Her üç halde de isnad
munkatıdır ama hadis yine merfûdur. Zira bir hadisin merfû oluşu, isnadının
kesintisiz olarak Hz. Peygambere ulaşması yönünden değil, metnin ona izafe
edilmesi bakımındandır.

[1]

Aslında bu izafeyi yapanın
bir sahabi, bir tabii veya daha sonraki nesillerden biri olması arasında hiç
fark yoktur. Sadece hükmen merfu sayılacak rivayetlerde izafeyi yapanın sahabi
olması şarttır.

A) Kudsi-Nebevi Hadis:

 

Mânâsı Allah’a, lâfızları Hz. Peygamber’e âit
olan hadislere kudsi hadis; mânâ ve lâfzı Hz. Peygamber’e âit olan hadislere de
nebevî hadis denir. “İlâhî hadis” ve “Rabbânî hadis” diye de adlandırılan kudsî
hadis: Hz. Peygamber’in, anlam bakımından Allah’a dayandırdığı, başka bir
deyişle O’ndan nakiller yaparak söylediği sözdür. Kur’ân ile nebevî hadis
arasında yeralan bu tür hadislerin “kutsal”lığı, mânâsının Allah’a âit
olmasından; “hadis” diye adlandırılması ise, Hz. Peygamber tarafından dile
getirilmiş olmasından kaynaklanmaktadır.

Hz. Peygamber’in istediği ibare ile ifade etmek
üzere bazen Cibril (a.s) vasıtasıyla ve bazen de vahiy, ilham ve rüya suretiyle
Allah Teâlâ’dan rivâyet ettiği hadistir. “Kudsi hadislerin, bir taraftan ilk
kaynak olarak Allah Teâlâ’ya izafe edilmesi, diğer taraftan Hz. Peygamber’in
hadisleri arasında ve hadis lafzıyla zikredilmesi, bunların bazı yönlerinden Hz.
Peygamber’in hadislerine benzerliğini ortaya koymaktadır. Zira Kur’ân-ı Kerim
Allah kelâmı olup Hz. Peygambere vahyolunmuştur; kudsî hadislerin de ilk kaynağı
Allah Teâlâ olduğuna ve Hz. Peygamber tarafından ondan rivayet edildiğine göre,
bunlar da vahiydir. Binaenaleyh, vahiy olmak bakımından Kur’ân-ı Kerim’le
hadis-i kudsî arasında herhangi bir fark mevcut değildir. Bununla beraber Kudsî
hadisler Kur’an’dan sayılmazlar; “her ikisinin de kendilerine has özellikleri
vardır ve bu özellikler ikisinin aynı şey olmalarına engel teşkil ederler”[1]

Allah tarafından gelen vahiy olmaları
bakımından, Kur’ân âyetleriyle kutsî hadisler arasında bir fark yoktur. Fakat
Kur’ân hem anlamı, hem de lâfızları yönünden Allah’a âit iken, kutsî hadis,
sadece mânâ açısından Allah’a âittir. Kur’ân ile kutsî hadis arasındaki diğer
farklar şunlardır:

a)
Kutsî hadis, namazda okunmaz.

b)
Abdestsiz olarak dokunulması câizdir.

c)
Lâfzı Allah’a âit olmadığı için Kur’ân gibi mu’ciz değildir.

d)
Lafzî rivâyeti şart olmayıp, sadece anlam olarak rivâyet edilmesi câizdir.

Kutsî hadîsin ilk kaynağı Allah olduğu ve esasen
hitap O’ndan geldiği için, rivâyet edilirken başına, “Hz. Peygamber’in rivâyet
ettiğine göre Allahu Teâlâ şöyle buyurdu:…” veya “Rasûlullah (s.a.s),
Rabbinden rivâyet ettiği hadiste şöyle buyurdu:…” şeklinde bir rivâyet lafzı
getirilir.

Diğer hadislere göre kutsî hadislerin sayısı çok
azdır.

[2]

Kudsî hadislerle Kur’an-ı Kerîm arasındaki fark
konusunda İslâm âlimleri iki görüş beyan etmişlerdir:

A-
Kudsî hadislerin manâsı ve sözleri Allah’tandır.

1. Bu
hadisler Allah’a nisbet edilmiş ve “Kudsî”, “ilâhî” ve “Rabbani” diye tavsif
edilmiştir.

2.
“Ey kullarım” gibi Allah’ı ifade eden birinci şahıs zamirleri kullanılmıştır.

3.
Kudsî hadislerin ilk kaynağı Allah Teâlâ’dır, hitap O’nundur, Hz. Peygamber râvî
durumundadır. Nitekim bu tür hadislerin başında genellikle şu ibareler görülür:
“Rasûlüllah Rabbinden rivâyet ettiği hadiste şöyle buyurdu…” veya “Rasûlüllah’ın
rivayet ettiği hadiste Allah Teâlâ şöyle buyurdu… “

Bununla beraber Kur’an-ı Kerîm’in özelliklerine
sahip değillerdir. Zira; manâ ve lafız yönünden Kur’an-ı Kerîm’deki i’caz kudsî
hadislerde yoktur. Kur’an tevâtür yoluyla, kudsî hadisler âhâd yolla
nakledilmişlerdir. Kur’an âyetlerinin manâ ile rivayeti câiz değildir. Kur’an
âyetleri namazda okunur, cünüp iken okunmaz ve abdestsiz dokunulmaz. Kudsî
hadisler böyle değildir.[3]

B-
Âlimlerin çoğuna göre kudsî hadislerin manâsı Allah’a, lafzı Hz. Peygambere
aittir. Allah’ın, vahiy, ilham ve rüyâ yoluyla kendisine bildirdiği ilâhî
mesajları manâlarına uygun ifadelerle nakletmiştir.

Kudsî hadisler, Allah’ın kudret ve azametinden,
rahmetinin genişliğinden, ihsanının bolluğundan (kısacası Allah’ın
sıfatlarından) söz ederler. Helâl, haram şeklinde ahkâma taalluk etmezler. Bu
hadisler yüz adedi bulur. Bazı âlimler kudsî hadisleri ayrı eserlerde
toplamışlardır. Bunlardan Abdurraûf el-Münâvî[4]
“el-İthâfâtü’s-Seniyye bi’l-Ehâdîsi’l Kudsiyye” isimli eserinde alfabetik
sırayla tasnif etmiştir.[5]

Bazı kudsî hadisler: Ebû Hureyre Rasûlüllah’ın
(s.a.s) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir:

“Allah Teâlâ buyurdu ki; Adem oğlunun her ameli
kendisi içindir, ancak oruç böyle değildir. Çünkü o, sırf benim rızam için
yapılan bir ibadettir. Onun mükâfatını bizzat ben vereceğim.”[6]

Yine Ebû Hureyre’nin Rasûl-ü Ekrem’den
rivayetine göre, Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:

“Kulum bir iyilik yapmaya azmeder takat bir
engelden dolayı onu yapamazsa, onun için bir hasene sevabı yazarım. Azmettiği
iyiliği yaparsa on haseneden yediyüz misline kadar sevap yazarım. Bir kötülük
yapmaya teşebbüs eder de vazgeçerse, ona hiçbir günah yazmam. Eğer niyetlendiği
kötü işi yaparsa yalnız bu günah yazarım.”[7]

“Sâlih kullarım için Cennet’te, hiçbir gözün
görmediği hiçbir kulağın işitmediği ve hiçbir insanın düşünemediği birtakım
nimetler hazırladım.”[8]

2- SENEDİN
MÜNTEHASI (HADİSİN SÖYLEYENİ-İLK KAYNAĞI) AÇISINDAN HADÎS ÇEŞİTLERİ

 

Şurası muhakkak ki hadîs deyince hatıra gelen ve
öncelikle kastedilen ilk şey, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)’in söz,
fiil ve takrirleridir. Bilhassa hadîs kelimesi mutlak olarak kullanılınca
anlaşılan budur. Ancak, gerek mütekaddim ve gerekse müteahhir olsun, bütün
muhaddisler, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)’den başka, onu takibeden ilk
üç neslin söz fiil ve takrirlerine de hadîs veya sünnet demekte müttefiktirler.
Alimlerimizin, bu davranışta, yine hadîslere dayandığını ve husûsen -bir kısım
âlimlerce mütevâtir olduğu kabul edilmiş olan- “Ümmetimin en hayırlı nesli
benim asrımdakilerdir, sonra bunu takip eden nesil, sonrada onu tâkip eden
nesildir” hadîsinin esas alındığını belirtmiştik.

Bu duruma göre, Sahâbe, Tâbiîn ve
Etbaûttâbiîn’in söz, fiil ve takrirleri de sünnet’tir.

Ancak şu kadar varki, bu sünnetler’in hepsi aynı
değerde değildir. Muhaddîsler, hem aradaki hiyerarşiyi belirtmek hem de
iltibasları önlemek için bu nesillerin sünnetlerini ayrı ayrı tabirlerle ifâde
etmişlerdir:

[1]

Hadis metninin kendisine izafe edildiği zat, bir
başka ifade ile senedin müntehası, yani varıp dayandığı zat farklı olabilir.
Buna göre de hadisler başka başka isimlerle anılırlar.

Hadis, Allah Teala’ya izafe edilmişse, Kudsi;
Hz. Peygamber’e izafe edilmişse, Merfu; herhangi bir sahabiye izafe
edilmişse, Mevkuf; bir tabii veya daha sonraki nesilden birine izafe
edilmişse, Maktu’ adını alır.[2]

 

B) Merdud:

 

Ravisinin doğruluğu kabul edilmeyen ve
kendisiyle amel etmek gerekmeyen hadistir. Hükmüyle amel edilip edilmemesi
konusunda karar verilemeyen (“tevakkuf edilen”) hadisler de merdud gibidirler.

Aslında bu taksim, “netice itibariyle” ve
“önemli pratik sonuçları olan” bir genel taksimdir.

Zayıf hadisleri Merdud Hadisler olarak
gösterdik. Çünkü bu, genel bir sınıflandırmadır. Yoksa, zayıf hadisler arasında
ma’lumun bih olan yani makbul kabul edilebilen hadisler bulunabilir. Konu “Zayıf
Hadisle Amel” bahsinde detaylı olarak incelenmiştir.[1]    

Ayrıca burada “hadis diye uydurulmuş sözler”
(mevzu hadisler)den hiç sözetmemek daha doğru olurdu. Çünkü bu kabil uydurma
sözlerin “hadis” diye isimlendirilmesi, “hadis diye uydurulmuş” olmalarından
ileri gelmektedir. Yoksa onlar asla “hadis” değildirler. Sırf taksimatta
göstermiş olmak için onlara işaret ettik.[2]

A) Makbul:
 

Ravisinin doğruluğu kabul edilen ve kendisiyle
amel edilmesi gereken hadislerdir. “Ma’mulun bih” veya “me’huzun bih” de denir.