Özellikle batı kaynaklı sözlüklerde yaygın olan metot mastarın
madde başı olarak ele alınması şekliyledir. Arapça sözlüklerde
ise bu durum daha farklı olarak genellikle fiilin üçüncü tekileril
şahsına göre çekimi esas alınarak veya harflerin fonetik yapıları
gözetilerek kelimenin iştikaklarından arınmış aslî harflerini
esas alarak tertip edilmiştir. Bununla birlikte Arapça sözlükler
tarihi seyri içinde genel olarak:
a- Harflerin mahreçleri esas alınan sözlükler
b- Kelimelerin son harfleri esas alınan sözlükler
c- Kelimenin ilk harfi esas alınan sözlükler
d- Kelimenin okunduğu gibi tertip edilen sözlükler olmak
üzere dört ayrı kategori altında toplanırlar.
a- Harflerin mahreçleri esas alınan sözlüklerin başlıcaları
şunlardır:
Kitâbu’l-‘Ayn, el-Bâri’ fî Garîbi’l-Lügati’l-‘Arabiyye, Tehzîbu’l-
Lüga el-Muhît fi’l-Luğa, el-Muhkem ve’l-Muhîtu’l-‘A’zam
b- Kelimelerin son harfleri esas alınan sözlüklerin
başlıcaları şunlardır:
Dîvânu’l-Edeb fî Beyâni Luğati’l-‘Arab, Tâcu’l-Luğa ve Sıhâhu’l-
‘Arabiyye, Lisânu’l-‘Arab, el-Kâmûsu’l-Muhît, Tâcu’l-‘Arûs
c- Kelimenin ilk harfi esas alınan sözlüklerin başlıcaları
şunlardır:
Bu metot günümüzde en yaygın olan metotdur.
Kitâbu’l-Cîm, el-Cemhere, Mu‘cemu Makâyîsi’l-Luğa, el-Mucmel
fi’l-Luğa, Esâsu’l-Belâğa, Muhtâru’s-Sıhâh, el-Mu‘cemu’l-Vasît
d- Kelimenin okunduğu gibi tertip edilen sözlüklerin
başlıcaları şunlardır:
el-Merca’, er-Râid, el-Muncidu’l-Ebcedî, Larous
Ali Cüneyt EREN•