SÜLASİ FİİLİNİN ALTI BABI
| SÜLASİNİN ALTI BABI | SÜLASİNİN ALTI BABI | |||||
| مُضَارِعٌ | مَاضٍ | مُضَارِعٌ | مَاضٍ | |||
| يَفْعُلُ | فَعَلَ | 1. bab | يَكْتُبُ | كَتَبَ | 1. bab | |
| يَفْعِلُ | فَعَلَ | 2. bab | يَضْرِبُ | ضَرَبَ | 2. bab | |
| يَفْعَلُ | فَعَلَ | 3. bab | يَفْتَحُ | فَتَحَ | 3. bab | |
| يَفْعَلُ | فَعِلَ | 4. bab | يَعْلَمُ | عَلِمَ | 4. bab | |
| يَفْعُلُ | فَعُلَ | 5. bab | يَحْسُنُ | حَسُنَ | 5. bab | |
| يَفْعِلُ | فَعِلَ | 6. bab | يَحْسِبُ | حَسِبَ | 6. bab | |
- Bir takım mazi malum fiiller vardır ki, فَعَلَ şekli üzere bulunduğu halde, muzari malumu يَفْعُلُ şekli üzere bulunur. كَتَبَ، يَكْتُبُ gibi. İşte bu gibi fiiller sülasinin birinci babını teşkil ederler.
- Bir takım mazi malum fiiller vardır ki, فَعَلَ şekli üzere bulunduğu halde, muzari malumu يَفْعِلُ şekli üzere bulunur. ضَرَبَ، يَضْرِبُ gibi. Bu gibi fiiller ikinci babını teşkil ederler.
- Bir takım mazi fiiller vardır ki, فَعَلَ şekli üzere bulunduğu halde, muzari malumu يَفْعَلُ şekli üzere bulunur. فَتَحَ، يَفْتَحُ gibi. Bu gibi fiiller üçüncü babını teşkil ederler.
- Bir takım mazi fiiller vardır ki, فَعِلَ şekli üzere bulunduğu halde, muzari malumu يَفْعَلُ şekli üzere bulunur. عَلِمَ، يَعْلَمُ gibi. Bu gibi fiiller dördüncü babı teşkil ederler.
- Bir takım mazi fiiller vardır ki, فَعُلَ şekli üzere bulunduğu halde, muzari malumu يَفْعَلُ şekli üzere bulunur. حَسُنَ، يَحْسُنُ gibi. Bu gibi fiiller beşinci babı teşkil ederler.
- Bir takım mazi fiiller vardır ki, فَعِلَ şekli üzere bulunduğu halde, muzari malumu يَفْعِلُ şekli üzere bulunur. حَسِبَ، يَحْسِبُ gibi. Bu gibi fiiller altıncı babı teşkil ederler.
Dikkat:
Gerek mazinin, gerek muzarinin yukarıda açıklanan şekilleri sahih ile mehmuzda aynen görülür. Diğer bir tabirle altı babın izah edilen şekiller üzere bulunması sahihler ile mehmuzlara mahsustur.
Sülasî (kök harflerinin sayısı üç olan) fiillerin mâzî ve muzârîde birinci ve üçüncü harflerinin harekesi hep aynıdır. Sadece ikinci harflerin harekeleri değişir. Bu ikinci harfin harekesine göre sülâsî fiiller bâb adı verilen altı katagoriye ayrılırlar. Bir sülâsî fiil mutlaka bu altı katagoriden (bâb) bir tanesine girer bir başka ihtimal söz konusu değildir.
Örneğin: ( (كَتَبَ يَكْتُبُ fiili ile ( نَصَرَ يَنْصُرُ ) fiili, ( عَلِمَ يَعْلَمُ ) fiili ile ( فَرِحَ – يَفْرَحُ ) fiili aynı bâbdandır. Zira dikkat edilirse mâzî ve muzârilerinde ikinci harflerin harekeleri aynıdır. Bu altı bâb birden altıya kadar numaralandırılarak (birinci bâb, ikinci bâb, ….. altıncı bâb) şeklinde isimlendirilirler. Bir fiilin kaçıncı bâbdan olduğunun söylenmesi aynı zamanda mâzî ve muzâri ikinci harflerinin harekelerinin de söylenmesi anlamına gelmektedir.
Aşağıda verilmiş olan bu bâbları, vezinlerini ve örnek fiilleri inceleyiniz. mevzûn (örnek) vezin (kalıp) bâb
الباب الأول: فَعَلَ – يفعُل كَتَبَ – يَكْتُبُ قَعَدَ – يَقْعُدُ
الباب الثاني: فَعَلَ – يفعِل ضَرَبَ – يَضْرِبُ جَلَسَ – يَجْلِسُ
الباب الثالث: فَعَلَ – يفعَل ذَهَبَ – يَذْهَبُ فَتَحَ – يَفْتَحُ
الباب الرابع: فَعِلَ – يفعَل عَلِمَ – يَعْلَمُ فَرِحَ – يَفْرَحُ
الباب الخامس: فَعُلَ – يفعُل حَسُنَ يَحْسُنُ شَرُفَ – يَشْرُفُ
الباب السادس: فَعِلَ – يفعِل حَسِبَ – يَحْسِبُ نَعِمَ – يَنْعِمُ
Sahih Fiiller ve Çekimleri
Sahih fiiller yukarıda da söylediğimiz gibi sâlim, muzâaf ve mehmûz kısımlarına ayrılmaktadırlar.
1. Sâlim: Sâlim fiiller sülâsî altı bâbdan da gelirler. Çekimleri şu şekildedir.
Sâlim Fiillerin Mâzî Çekimi
| Cemi الجَْمْع (Çoğul) | Müsennâ الْمُثَنَّى (İkil) | Müfred الْمُفْرَدُ (Tekil) | Yazdı : كَتَبَ |
| كَتبُوا | كَتَبَا | كَتَبَ | Gâib / الْغَائِبُ III. Şahıs Eril |
| كَتبْنَ | كَتَبَتَا | كَتبَتْ | Gâibe / الْغَائِبَةُ III. Şahıs Dişil |
| كَتبْتُمْ | كَتبْتُما | كَتبْتَ | Muhâtab / الْمُخَاطَبُ II. Şahıs Eril |
| كَتبْتُنَّ | كَتبْتُمَا | كَتبْتِ | Muhâtaba / الْمُخَاطَبَةُ II. Şahıs Dişil |
| كَتبْنَا | كَتبْتُ | Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ I. Şahıs Eril/Dişil | |
Mâzi fiil, başına ( ما ) getirilerek olumsuz yapılır: ( ما كَتَبَ ) “yazmadı”, ( ما جَلَسَ ) “oturmadı” gibi. Çekimlerde herhangi bir değişiklik olmaz: ( ما كَتَبَ، ما (كَتَبا، ما كَتَبوا، ما كَتَبَتْ…
Sâlim Fiillerin Muzâri Çekimi
| Cemi الجَْمْع (Çoğul) | Müsennâ الْمُثَنَّى (İkil) | Müfred الْمُفْرَدُ (Tekil) | Yazıyor : يَكْتُبُ |
| يَكْتُبُونَ | يَكْتُبَانِ | يَكْتُبُ | Gâib / الْغَائِبُ III. Şahıs Eril |
| يَكْتُبْنَ | تَكْتُبَانِ | تَكْتُبُ | Gâibe / الْغَائِبَةُ III. Şahıs Dişil |
| تَكْتُبُونَ | تَكْتُبَانِ | تَكْتُبُ | Muhâtab / الْمُخَاطَبُ II. Şahıs Eril |
| تَكْتُبْنَ | تَكْتُبَانِ | تَكْتُبِينَ | Muhâtaba / الْمُخَاطَبَةُ II. Şahıs Dişil |
| نَكْتُبُ | أكْتُبُ | Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ I. Şahıs Eril/Dişil | |
Muzâri fiil, başına ( ما ) ve ( لا) getirilerek olumsuz yapılır. Başına ( (ما gelmiş olan muzâri siygasına “nefy i hâl” denir ki Türkçedeki “Şimdiki zamanın olumsuzu”nun karşılığıdır. Başında
( لا) bulunan muzâri fiil siygasına ise “nefyi istikbâl” denir. Türkçedeki “geniş veya gelecek zamanın olumsuzu”nun karşılığıdır. ( ما يَكْتُبُ ) “yazmıyor”, ( (لا يكْتُبُ “yazmaz/yazmayacak” gibi. Çekimlerde herhangi bir değişiklik olmaz:
((