İkinci Mefulu Birinci Mefulune Zıd Olan Fiiller

القِسْمُ الأوَّلُ؛ ما كانَ مَفْعُولُهُ الثَّانِى مُبَايِنًا لِلْأَوَّلِ، نحو؛ أَعْطَيْتُ زَيْدًا دِرْهَمًا. و يَجُوزُ حَذْفُهُمَا و حَذْفُ أَحْدِهِمَا مع قَرِينَةٍ و بِدُونِهَا

القِسْمُ الأوَّلُ (iki mefule müteaddi olan fiillerin) Birinci kısım; ما iki mefule müteaddi olan fiiller öyle fiillerdir ki; كانَ oldu, مَفْعُولُهُ onun (bahsedilen fiillerin), الثَّانِى ikinci mefulü, مُبَايِنًا mübayin, zıd, لِلْأَوَّلِ evvel ki mefule. نحو Misal; أَعْطَيْتُ زَيْدًا دِرْهَمًا “Zeyd’e bir dirhem verdim” gibidir. و يَجُوزُ ve caizdir, حَذْفُهُمَا böyle bir müteaddi fiilin iki mefulununde hazf edilmesi (misalde zeyd ve dirhem lafızları), و حَذْفُ ve hazfedilmesi, أَحْدِهِمَا bu iki mefulden birinin, مع قَرِينَةٍ hazf edilecek mefule delalet eden karine ile birlikte, و بِدُونِهَا veya onsuz, yani hazf edilecek mefule delalet eden karine olmaksızın hazf edilmesi.

Metnin Toplu Manası; İki mefule müteaddi olan fiiller 3 kısımdır. Bunlardan evveli; “İkinci mefulü, Birinci mefulüne zıd olan fiiller”dir. Misal; أَعْطَيْتُ زَيْدًا دِرْهَمًا “Zeyd’e bir dirhem verdim”

دِرْهَمًا	زَيْدًا	أَعْطَيْتُ
2. meful	1. Meful	Müteaddi fiil+fail

Misalde görüldüğü gibi, müteaddi olan عَطَى fiilinin ikinci mefulü olan دِرْهَمْ lafzı, birinci mefulü olan زَيْدْ lafzından başka bir şeydir. Burada ikinci meful olan دِرْهَمْ lafzı, birinci meful olan زَيْدْ lafzına tahmil olunamaz. دِرْهَمْ lafzı ile زَيْدْ lafzının bir bağlantısı yoktur. İşte عَطَى fiili, tadiyet özelliği ile iki mefule müteaddi oldu ve ikinci aldığı meful, birinci almış olduğu mefulden bağımsız oldu. İşte bu filler, iki meful alan müteaddi fiillerin birinci kısmıdır. İki meful alan müteaddi fiillerin, iki mefulununde birden hazf edilmesi caizdir. Yahud, iki mefulünden hazf edilecek bir tanesinin, hazf edilince mefule delalet eden bir karine ile beraber hazfi cazdir veya mahzuf mefule delalet edecek karine olmaksızın yine de iki mefulden birinin hazf edilmesi caizdir. Her iki durumda muteberdir. Kısacası; İki mefule müteaddi olan fiillerin mefullerinin her ikisinin veya sadece bir tanesinin hazf edilmesi, karine veya karinesiz durumda dahi geçerliliği vardır ve hazf edilebilir.

*İki mefule müteaddi olan fiillerin, iki mefulünün de karine ile hazf edilmesine misal; هَلْ أَعَطَيْتَ زَيْدًا دِرَهَمًا “Zeyd’e dirhem verdin mi?” terkibinde, cevap olarak; نَعَمْ أَعْطَيْتُ زَيْدًا دِرْهَمًا “evet, Zeyd’e dirhem verdim” yerine, iki meful olan دِرْهَمْ lafzı ile زَيْدْ lafzını hazf ederiz ve cevabı şöyle veririz; أَعْطَيْتُ “verdim” gibi. Gördüğümüz gibi, iki mefule müteaddi olan fiillerin iki mefulü de hazf edildi.

*İki mefule müteaddi olan fiillerin, iki mefulünün de karinesiz olarak hazf edilmesine misal; فُلَانُ يُعْطِى “Filan kişi verir” gibi. Bunun aslı فُلَانُ يُعْطِى زَيْدًا دِرْهَمًا ‘dir. “Filan kişi Zeyd’e dirhem verir” iki meful olan دِرْهَمْ lafzı ile زَيْدْ lafzını karinesiz hazf ettik.

*İki mefule müteaddi olan fiillerin, bir mefulünün (ikisinden birinin) karine ile hazf edilmesine misal; مَا أَعْطَيْتَ زَيْدًا” Zeyd’e ne verdin” gibi. Bu soruya cevap verilince, أَعْطَيْتُ زَيْدًا دِرْهَمًا yerine, bir meful hazf ederekأَعْطَيْتُ دِرْهَمًا “bir dirhem verdim” diyebiliriz.

*İki mefule müteaddi olan fiillerin, bir mefulünün (ikisinden birinin) karinesiz olarak hazf edilmesine misal;السَّائِلَ فُلَانُ يُعْطِى “Filan kişi sorana (sail olana, dilenciye) verir” gibi. Burada ise karinesiz olarak دِرْهَمْ lafzı hazfedilmiştir.

İlgili Makaleler