Müslim
Ebu’l-Huseyn Muslim b. el-Haccac b. Muslim el-Kuşeyrî
en-Neysaburî’dir. Neysabur’da 204 yılında dünyaya gelmiş, hadis öğrenmek
maksadıyla pekçok bölgeleri dolaşmıştır. Hicaz’a, Şam’a, Irak’a, Mısır’a
gitmiştir. Buhârî Neysabur’a geldiğinde onun yanından ayrılmamış ve onun ilmini
inceleyip, onun izinden gitmiştir. Hadis ehlinden ve onların dışındaki
alimlerden pekçok kimse ondan övgüyle sözetmiştir.
Neysabur’da 261 yılında 57 yaşında vefat
etmiştir.
Yaptığı teliflerinde geriye pek büyük çapta ilim
bırakmıştır. Allah ona rahmetini ihsan eylesin ve müslümanlar adına ona hayır
mükâfatlar versin.
İki önemli husus
1-
Sahihayn diye bilinen Buhârî ve Muslim, Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem‘den
sahih olarak nakledilmiş bütün hadisleri ihtiva etmezler. Aksine onların rivayet
etmediği ve başka eserlerde bulunan pekçok sahih hadis daha vardır. Nevevi dedi
ki: Buhârî ve Muslim’in maksadı sahih hadislerden birtakım demetler biraraya
getirmekten ibarettir. Tıpkı fıkha dair eser tasnif eden bir kimsenin fıkıh
meselelerinin bir kısmını biraraya getirmek istediği gibi. Yoksa o fıkhın bütün
meselelerini birarada toplamak maksadıyla eser tasnif etmemiştir. Fakat eğer bir
hadisi her ikisi yahut onlardan birisi zahiren, senedi sahih ve ilgili bahiste
esas bir dayanak olduğu halde ve benzeri bir başka hadisi ya da onun yerini
tutacak bir diğer hadisi rivayet etmemişlerse, açıkça anlaşıldığına göre onlar,
eğer rivayet etmemişlerse bu hadiste bir illete muttali olmuş olmalıdırlar.
Bununla birlikte o hadisi unutmuş oldukları için yahut fazla uzatmamayı tercih
ettiklerinden ya da zikrettikleri başka bir hadis onun yerini tuttuğu görüşüne
sahip olduklarından ya da bir başka sebep dolayısıyla zikretmemiş olabilirler.
2-
İlim adamları ittifakla şunu kabul etmişlerdir. Buhârî ve Muslim’in Sahih’leri
muttasıl senedle zikrettikleri hadisler bakımından hadise dair tasnif edilmiş
kitapların en sahihleridir. Şeyhu’l-İslam İbn Teymiye -Allah’ın rahmeti üzerine
olsun- şöyle demiştir: “Onlar bir hadis üzerinde ittifak etmişlerse o mutlaka
sahihtir, onda hiçbir şüphe yoktur.” Yine o şöyle demektedir: “Hadis alimleri
kesin olarak şunu bilirler ki, onların metinlerinin büyük çoğunluğunu Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem söylemiştir.”
Durum böyle olmakla birlikte bazı hafızlar,
Buhârî ve Muslim hakkında, benimsedikleri şartların mertebesinden daha aşağıda
olan birtakım hadislerin bulunduğunu söyleyerek tenkitlerde bulunmuşlardır.
Sözkonusu bu tür hadisler 210 kadardır. 32’sini müştereken rivayet etmişlerdir,
78’ini tek başına Buhârî, 100’ünü de tek başına Muslim rivayet etmiştir.
Şeyhu’l-İslam İbn Teymiye der ki: “Buhârî’nin
sahih kabul edip de ona karşı tenkitlerde bulunanların çoğunluğunda Buhârî’nin
görüşü, onunla aynı kanaati paylaşmayanların görüşüne tercih edilir. Muslim’de
durum böyle değildir. Onun rivayet ettiği ve itiraz varid olan hadisler hakkında
karşı görüşü savunanların görüşleri isabetlidir.” Şeyhu’l-İslam İbn Teymiye buna
“Allah toprağı cumartesi günü yarattı” hadisi ile küsuf namazının üç ve dört
rükû’ ile kılındığını belirten hadisi örnek vermektedir.
Buhârî ve Muslim’e yapılan tenkitlere biri
toplu, diğeri teferruatlı olmak üzere iki şekilde cevap verilmiştir:
1-
Toplu cevabı İbn Hacer el-Askalanî, Fethu’l-Bârî mukaddimesinde vermektedir:
Önce Buhârî’nin, sonra da Muslim’in sahih ve illetli hadisi bilmekte bu dalın
önderi olan kendi çağdaşlarından da, çağlarından sonra gelenlerden de önde
olduklarında şüphe yoktur. Onlara tenkidlerde bulunanların sözleri bir şekilde
açıklamaya çalışılacak olsa dahi o sözler Buhârî ve Muslim’in hadisleri sahih
kabul etmeleri ile çatışır. Bu hususta ikisinin sözlerinin diğerlerinin
sözlerinden daha öncelikli kabul edilmesi gerektiğinde ise şüphe yoktur.
Böylelikle genel çerçevesiyle onlara yapılan itiraz bertaraf edilmiş olur.
2-
Tafsilatlı cevaba gelince, yine İbn Hacer Mukaddimesinde (el-Hedyu’s-Sârî’de)
Sahih-i Buhârî’de herbir hadisle ilgili teker teker genişçe cevap vermiştir. er-Reşid
el-Attar da bu hususta Muslim’e yöneltilen tenkidlere herbir hadisi ayrı ayrı
ele alarak cevap vermiştir. el-Iraki hadis ıstılahına dair Elfiye’sinin şerhinde
belirttiğine göre: Buhârî ve Muslim’in hadislerinden zayıf kabul edilen
hadisleri ve bunlara verilen cevabı ihtiva eden bağımsız bir kitap yazmıştır. Bu
hususta daha fazla bilgi edinmek isteyen o kitabı incelemelidir. Orada pek çok
faydalı ve önemli bilgi bulacaktır.