Ay: Ocak 2014

3. Takriri Sünnet:

 

Hz. Peygamber’in görüp işittiği bir işe karşı
çıkmaması ve onu kabul etmesidir. Çünkü Allah’ın Rasûlü bir işin yapıldığını
gördüğü veya işittiği halde onu reddetmemiş ve susmuşsa, bu durum onun bu işi
tasvip ve kabul ettiği anlamına gelir.

Meselâ; Bir gün Hz. Peygamber. kabir başında
ağlayan bir kadına rastlar. Ona; “Allah’tan kork ve sabret” der. Kadın
Rasûlüllah (s.a.s)’ı tanımadan; “Benim başıma gelen, senin başına gelmediği için
beni anlayamazsın” diye cevap verir. Daha sonra onun Allah elçisi olduğunu
öğrenince de, evine giderek özür diler. Bunun üzerine Hz. Peygamber şöyle
buyurur: “Asıl sabır, olayla ilk karşılaşmada gösteren sabırdır”[1]

Burada Allah’ın Rasûlünün kadının kabir
ziyaretine ses çıkarmadığı görülmektedir. Bu, erkekler gibi kadınlar için de
kabir ziyaretinin caiz olduğunu gösteren bir takrirdir.

Yine Amr b. el-Âs (r.a), Zâtü’s-Selâsil gazvesi
sırasında, çok soğuk bir gecede ihtilam olmuş, su ile yıkanırsa canının
tehlikeye düşeceğini anlayınca da teyemmümle topluluğa sabah namazını kıldırdı.
Gazve dönüşü durum Hz. Peygamber’e anlatılınca, Amr’a; “Cünüp olduğun halde
arkadaşlarına imam oldun öyle mi?” diye sordu. Amr; “Kendinizi
öldürmeyin. Şüphesiz Allah size karşı çok merhametlidir” (en-Nisâ: 4/29)
âyetini hatırlayarak teyemmüm yaptığını ve namazı kıldırdığını bildirdi. Bunun
üzerine Hz. Peygamber tebessüm etmiş ve susmuştur. İşte bu tebessüm ve susma, su
bulunsa bile çok soğuk havada teyemmümle namaz kılınabileceğini gösterir.[2]

Takriri Sünnet iki türlüdür.

Hz. Peygamber’in Fiilleri:

 

Rasûlüllah (s.a.s)’ın fiilleri üçe ayrılır:

1. Hz.
Peygamber’in bir beşer, bir insan olarak yaptığı fiillerdir. Yeme, içme,
giyinme, uyuma, yatıp kalkma gibi. (Örneğin sağ elle yemek yemesi, saçını
ortadan ayırması) Bu fiiller genel olarak ümmeti bağlamaz. Çünkü bunlar Allah
elçisinden bir peygamber sıfatıyla değil bir insan olması sıfatıyla meydana
gelmiştir.

Bununla birlikte, ashab-ı kiramdan, Allah
elçisini bu gibi fiillerinde de izleyenler vardı. Abdullah b. Ömer bunlardandır.

Hz. Peygamber’in ticaret, ziraat, savaş
tedbirleri, hastalık tedavisi gibi dünyevî işlerde kendi görgü ve tecrübesine
dayanarak yaptığı davranışlar da bu kısma girer. Çünkü bunlar şahsi tecrübeyle
ilgilidir. Buna şu olayı örnek verebiliriz: Hz. Peygamber, Medinelilerin
hurmaları aşıladıklarını görünce, aşılamamalarını bildirdi. Ancak ertesi yıl iyi
ürün alınmadığını görünce; hurma bahçesi sahiplerine “Siz dünyanıza ait
işleri daha iyi bilirsiniz”[1]
buyurdu.

Bedir Savaşı sırasında da savaş tecrübesine
dayalı şöyle bir olay yaşanmıştı. Hz. Peygamber, orduyu bir yere konaklatmak
istedi. Hubâb b. Münzir bu yerleştirmenin vahye mi, yoksa savaş taktiğine mi
dayandığını sordu. Allah elçisinin, bunun bir savaş taktiği olduğunu söyleyince,
Hubab b. Münzir bu konaklama yerinin uygun olmadığını söyledi ve daha uygun yeri
göstererek, gerekçelerini açıkladı. Bunun üzerine, ordu Hubâb’ın belirlediği
yere yerleştirildi.[2]

2. Hz.
Peygamber’in sırf kendisine mahsus olduğu şer’i bir delille belirtilmiş olan
fiilleri. Gece teheccüd namazı kılması[3]
Ramazan’da “visal orucu” tutması, dörtten fazla kadınla evlenmesi buna örnek
olarak zikredilebilir. Diğer müslümanlar, Hz. Peygamber’in bu fiillerini kıyas
yoluyla delil olarak alamazlar. Çünkü bunların Hz. Peygamber’e ait oluşunda
şer’i deliller vardır.

3. Hz.
Peygamber’in teşrîi nitelikli fiilleri. Namaz kılışı, oruç tutuşu, haccedişi,
ziraat ortaklığı kuruşu, borç alıp vermesi gibi. Bu tür fiilleri sünnet olup
bunlara uymak gerekir. Bu fiilleri de ikiye ayırmak mümkündür.

a.
Kur’ân’ın mücmellerini açıklamak için yaptığı fiiller. Bunlar Kur’ân’ın
tamamlayıcısı sayılırlar ve hangi mücmeli açıklamışlarsa onun hükmünü alırlar.
Mücmel ifadenin hükmü vacibse; onu açıklayan sünnetin hükmü de vacib, mücmelin
hükmü mendupsa, açıklayıcı sünnetin hükmü de mendup olur.

b. Hz.
Peygamber’in bağımsız olarak ve bir işin mübah oluşunu göstermek üzere yaptığı
fiiller. Bu çeşit fiillerin vücub, nedb veya mübahlık gibi şer’î niteliği
bilinir. Bunlara ümmetin de uyması gerekir ve fiil yukarıdaki hükümlerden
birisine uyar. Çünkü Kur’ân-ı Kerîm’de şöyle buyurulmuştur: “Şüphesiz
Allah’ın Rasûlünde, sizin için Allah’a ve âhiret gününe kavuşmayı umanlar ve
Allah’ı çok ananlar için mükemmel bir örnek vardır.” (el-Ahzâb: 33/21).

Sonuç olarak sünnet, Kur’ân’dan sonra ikinci
asıl kaynak olup, İslâm’ın pek çok hükmü ve belki İslâmî müessese ve esasların
bütünlüğü sünnetle tamamlanmıştır.[4]

 

2) Fiilî Sünnet (Fiili Hadis):

 

Rasulullah’ın davranış ve fiili uygulamalarının
anlatımıdır. Hz. Peygamber’in namaz kılışını ve haccedişini örnek verebiliriz.
Allah elçisi şöyle buyurmuştur

“Ben namazı nasıl kılıyorsam, siz de öyle
kılın.”[1]

“Hac ile ilgili ibadetlerinizi benden alın.”[2]

Aişe (r.a.) demiştir ki: “Rasulullah (s.a.v.)
bir iş yaptığı zaman sağlam yapardı.”[3]

Yine Hz. Peygamber’in savaşlarda yapmış olduğu
işler de fiili sünnete girer.

[4]

Hz. Peygamber’in sözle veya fiille açıktan
gördüğü ya da duyduğu olayları susarak onaylamak suretiyle zımnen yaptığı
açıklamaların tümü diye tarif edilen sünnet; kavlı, fiilî ve takrirî olmak üzere
üç bölümde mütâla edilir.

Resulullah’ın bütün fiil ve hareket tarzları,
sözünü ettiğimiz bu üç ana esastan biri olan fiilî sünneti oluşturur. Bu çeşit
sünnetlerde ifade Hz. Peygamber’e değil de sahâbeden birine ait olur: “Kâne’n-Nebiyyü
sallallahu aleyhi ve sellem…” (Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle idi, şöyle şöyle
yapardı…); “Raeytü’n-Nebiyye sallallahu aleyhi ve sellem…” (Resulullah
(s.a.s.)’i şöyle şöyle yaparken gördüm…) şeklindeki ifade tarzları fiilî
sünnetin rivâyet usul ve kavramlarıdır.

Hz. Âişe’nin Resulullah’ın Şaban ayındaki nâfile
orucu ile ilgili açıklaması fiilî sünnete güzel bir örnektir:

O şöyle nakleder: “Rasulullah (s.a.s.) öylesine
oruç tutardı ki biz, daha artık iftar etmez derdik. Bir kere de iftar etti mi
biz artık daha oruca niyet etmez derdik”[5]

Fiilî sünnetler de diğer sünnetler gibi kısmen
yazılarak ama büyük bir kısmı hâfızadan hâfızaya ezberle nakledilerek tevâtür,
meşhur, âhâd tarikleriyle bize kadar ulaşan, hadis adı verilen sözlü ifadelerle
belgelenmiş ve bunlar hadis kitaplarında toplanmıştır. Fıkıhta Hanefilerden
Serahsi; Şâfiîlerden Ebû İshâk Şirâzî; Mâlikîlerden Kadı Abdulvehhâb;
Hanbelilerden Ebû Ya’lâ ve bütün Ehli Hadîs, şöyle der: Buhâri ve Müslim’in veya
ikisinden birinin Sahîh’lerine aldıkları hadisler şüphesiz Hz. Peygamber’e
aittir yani sübûtu kat’îdir. Sözü ve manası mütevâtir olan hadisin Sübûtu kesin;
meşhur ve âhâd olanların sübûtu ise zannîdir. Ayrıca delâlette açıklık ve
kapalılık, nakledenlerin cerh ve ta’dili çok önemli ikinci meseledir. Usulcüler
hadisleri senet ve metin yönleriyle tenkid ederler. Hadisleri, Hz. Peygamber’den
bize kadar bütün râvîleri zikredilenlere müsned; bir veya birkaç râvîsi eksik
olanları da mürsel diye nitelendirmişlerdir. Muhaddisler ise mürsel hadis
tabirinden tabiînin sahâbiyi atlayarak Hz. Peygamber’den rivâyet ettikleri
hadisi anlarlar.

Bir hadis müsned muttasıl olur, ravîleri de
gerekli şartları taşırsa o hadisle amel edilir. Zâhirîler ve Şâfiîler mürsel
hadislerle amel etmezler. Ancak Şâfiîler, İmam Şâfiî’nin belirttiği şartları
taşıyan mürsellerle amel ederler. Hanefi, Mâlikî ve Hanbeli hukukçuları ise
mürselle amel etmiş onu kıyasa tercih etmişlerdir. Hadisle amel edilen konunun
içeriği hakkında da haber-i vâhidin hüccet olduğu yerin yalnız fiil ve amelle
ilgili olan şer’î hükümler olduğu belirtilmiştir. Sahih hadisle amel etmek için
onun ayet ve mütevâtir sünnete muhalif olmaması, akla aykırı olmaması, ilk
râvînin fakih olması şartlan aranır. Bu son şart Hanefilere göredir.[6]

 

Kavlî Sünnet (Sözlü Hadis):

 

Hz. Peygamber’in çeşitli vesilelerle söylemiş
olduğu sözlerdir. Meselâ;

“Âmeller ancak niyetlere göredir ve herkese
niyetinin karşılığı vardır. Kim Allah ve Rasûlü için hicret etmişse, onun
hicreti Allah ve Rasûlüne’dir. Kim elde edeceği bir dünyalık veya evlenmek
istediği bir kadın için hicret ederse, onun hicreti de, kendisi için hicret
ettiği kimseyedir.”[1]

“Ramazan hilalini görünce orucu tutun, Şevval
hilalini görünce orucu yeyin”

[2]

Size, sıkı sarıldığınız sürece sapıtmayacağınız
iki şey bıraktım. Allah’ın kitabı, Rasulü’nün Sünneti.”

[3]
 

“Köleleriniz ve hizmetçileriniz sizin
kardeşlerinizdir. Allah Teâlâ onları sizin idarenize ve emrinize vermiştir.
Kimin idaresi altında kardeşi olursa ona yediğinden yedirsin, giydiğinden
giydirsin…”[4]

Peygamber (s.a.s)’in günlük yaşayışı sünnetin
tümünü kapsamaktadır. Zira sünnet kelimesi “övülmüş veya kınanmış yol”
anlamındadır. Nitekim Kur’ân-ı Kerim’de şöyle buyurulmuştur:

“Kendilerine hidayet geldiğinde insanları
inanmaktan ve Rablerinden mağfiret dilemekten alıkoyan, sadece öncekilerin
sünnetinin (gidişatının) kendilerine gelmesini beklemelidir.”
(el-Kehf: 18/55)

Hz. Peygamber sünnet kelimesini lugat anlamı
olan, yol manasında kullanmıştır:

“Kim iyi bir sünnet (yol) edinirse, onun ve
onunla amel edeceklerin sevabı o kimseye aittir…”[5]

Hadisçiler sünneti; Hz. Peygamber’in söz, fiil
ve takrirleri şeklinde tarif etmişlerdir. Keza onun ahlâk sıfatları, sîreti ve
yaşayışı sünnettir. Rasûlüllah’ın yaşayışı, fiilî sünnet olarak müteala
edilirse, sünneti üç kısına ayırmak mümkün olur.

Birinci kısım; Kavlî sünnet yani Hz.
Peygamber’in sözleri. İkinci kısım: Fiilî sünnet; Hz. Peygamber’in davranışları
ve tavırları. Üçüncü kısım: Takrirî sünnet; Hz. Peygamber’in haberdar olduğu söz
ve hadiseler karşısında susması veya ikrarı. Buna göre kavlî sünnet. Hz.
Peygamber’in çeşitli vesilelerle söylemiş olduğu mübarek sözlerdir. Bu anlamıyla
hadis ve sünnet eşanlamlıdır. Fıkıh usûlü âlimlerinin ıstılahında kavlî sünnet;
Hz. Peygamber’in sadece hüküm bildiren sözleridir. Şer’î bir hüküm kaynağı
olmayan ve muhtelif konularda malumat veren diğer sözleri ise yalnızca hadis
olarak mütalaa edilmektedir.[6]

Hadislerin bütünü içerisinde büyük bir yekûn
tutan kavlî sünnet, özel çalışmalara da konu olmuştur. Celâleddin es-Suyûtî,[7]
el-Câmiu’s-Sağir min Ehadisi’l-Beşîr Ve’n-Nezir isimli eserinde kavlî sünnetleri
toplamıştır. Fiilî sünnetleri eserin son kısmında “kâne” ile almıştır. Bunlar Hz.
Peygamber’in şemâiline, sîretine ve ahlâkına dair olan hadislerdir.

Hukukî açıdan da kavlî sünnetin önemi büyüktür.
Çünkü fiilî sünnetin Hz. Peygamber’e ait özel bir hal olma ihtimali vardır.
Takriri sünnette de bir şahsa ve olaya ait özel bir hüküm veya izin olma
ihtimali mevcuttur. Halbuki kavlî sünnetin delâleti lafziyesi daha net daha
belirgindir. Bu açıdan şer’î hükümlerin istinbatında kavlî sünnet, daha
kuvvetlidir.[8]

 

Sünnetin Çeşitleri:

 

Meydana Gelişi Açısından Sünnetin Çeşitleri: 

 

“Hz. Peygamber’den bize intikal eden her şey”
demek olan sünnet ya da hadis, değişik nitelikli bazı unsurlar ihtiva
etmektedirler.

[1] 
 

Sünnet, Kur’ân-ı Kerim’den sonra ikînci ana
kaynaktır. Fıkıh usulünde delil olarak kullanılan sünnet, Hz. Peygamber’den
geliş şekline göre; söz, fiil veya tasvip (takrir) olmak üzere üçe ayrılır.

[2]
Bazı alimler vasıf (vasfi) sünneti ilave ederek dörde ayırırlar.

[3]  

Terim Anlamıyla Sünnet:

 

İslâm’da ‘Sünnet’ kavramının bunun dışında özel
bir anlamı vardır. Zaten sünnet deyince de bu özel mana anlaşılmaktadır.
Bilindiği gibi ‘Şeriatın Delilleri’ (edille-i şer’iyye) arasında ‘Sünnet’ ikinci
sırada sayılmaktadır.

Hadis ilminin konusu da ‘sünnet’, onun asıl
kaynaklarından tesbit edilmesi, korunması ve sağlam bir yolla sonraki nesillere
aktarılmasıdır. Bu açıdan bakınca ‘sünnet’in bir kaç tanımını görmek mümkündür:
‘Sünnet’, yalnızca Peygamberimizden rivayet edilen, Peygamberimizin Kur’an
dışında beyan ettiği, açıkladığı şeylerdir.

Bir başka deyişle ‘sünnet’, bid’atın
karşılığıdır.[1]
Bir kimse Peygamberimizin davranışlarına uygun hareket ettiği zaman ‘o kişi
sünnet üzerindedir’ denir. Peygamberimizin davranışına uygun değilse ‘bid’at
üzerindedir’ denir.

Sünnet aynı zamanda, sahabelerin Peygamberimize
nisbet ederek rivayet ettikleri haberleri de kapsamaktadır. Kısaca ‘Sünnet’,
Peygamberimize ait sözlere, fiillere ve O’na ait olaylara verilen genel isimdir
Peygamberimize ait olduğu kesinleşen ‘Sünnet’ dinin kaynağıdır, müslümanları
bağlar. Bunun böyle olduğu hem Kur’an’da, hem de hadislerde belirtilmistir.

“Kim Rasul’e itaat ederse, Allah’a itaat etmiş
olur.”  (Nisa: 4/80) 

“Peygamber size neyi verdiyse alın ve size neyi
yasakladıysa ondan sakının. Allah’tan hakkıyla ittika edin (çekinin), çünkü
Allah’ın azabı çetindir.” (Haşr:
59/7)

Bu ve benzeri âyetler bunu göstermektedir.[2]

Dinin Kaynağı Sünnet:

 

‘Sünnet’, Kur’an’dan sonra dinin ikinci
kaynağıdır. Kur’an’ın nasıl anlaşılması gerektiğini ve nasıl uygulanacağını,
vahyin hedeflerini ve örnek insanlık kurumunu ancak Sünnet’le öğrenebiliriz.
Kur’an, bir çok konuyu gayet kısa, özlü ve mücmel (kapalı ve özet) bir şekilde
ortaya koymuştur. Sünnet, bütün bunları açıklar.

Sünnetin en önemli özelliği örneklik
oluşturmasıdır. Peygamberin görevi, insanlara indirilen vahyi açıklamaktır, daha
doğrusu vahyin ne olduğunu ortaya koymaktır.[1]
O Peygamberde Allah’a inanan ve ahireti uman bütün insanlar için en güzel
örnekler vardır.[2]
Sünnet, işte bu örneklik kurumudur. Peygamber ahlâkıyla, İslâmı uygulamasıyla,
gidişatı ve tavrıyla insanlar için örnek oluşturmuştur. Peygamberimizin sünneti,
vahyin istediği, Allah’ın razı olduğu insan tipinin, yaşama şeklinin
göstergesidir.

Sünnet üzerine yapılan uzun münakaşalar,
tartışmalar bizim konumuz değil. Ancak şunu söylemek gerekir ki, müslümanların
uymakla yükümlü oldukları sünnet, dinen hüküm bildiren, ahlâk ve davranış
ilkeleri gösteren, emir ve tavsiye içeren sünnetlerdir. Peygamberimizin bir
insan olarak ve içinde yaşadığı toplumun bir âdeti olarak yapageldiği şeyler bu
kapsama girmez. Örneğin, bugün hiç kimse sünnet deyince Peygamberimizin
kullandığı aletleri veya teknikleri kasdetmiyor. Sünnet, O’nun kullandığı
elbise, kap-kaçak, teknik şeyler değil; hüküm bildiren, ahlâkí ilkeler ortaya
koyan, emirleri ve tavsiyeleridir. Yani sünnet, onun elbisesinin şekli değil, o
elbiseyi dolduran ahlâktır, kulluktur, davranıştır, imandır, takvadır,
zihniyettir.

Sünnet konusunda ikinci önemli nokta da,
sünnetin sağlam bir yolla bize ulaşmasıdır. Bilindiği gibi Peygamber adına
uydurulan bir çok şey, reddedilmesi gereken şeylerdir. Bu gibi şeyleri
Peygamberimizin söylediği veya yaptığı kesin olmadığı gibi, onun söylemesi veya
yapması da mümkün değildir.[3]

Peygamberin Tavrı Olarak Sünnet:

 

İnsanlar ilahí vahyi tebliğ eden bütün
peygamberler gibi son peygamber Hz. Muhammed (sav) de bir uyarıcı ve
korkutucudur. O, kendisine gelen vahyi açıklar, sözüyle ve hayatıyla insanlara
yol gösterir. Peygamberin insanlara gösterdiği bu tavır, O’nun sünnetidir. O’nun
sünneti, vahyin tefsiridir ve uygulamasıdır. Vahye inanan mü’minler, Peygamberin
‘sünnetine’ uyarlar. Çünkü Peygambere uymak aynı zamanda Allah’a itaat etmektir.[1]

Kanun (Hüküm) Anlamı Olarak Sünnet:

 

Aynı tavrı gösteren kişi ve topluluklara aynı
‘sünnet’, yani aynı geçerli hüküm yine uygulanır. Kur’an’da ayrıca sekiz yerde
‘sünnetullah-Allah’ın sünneti’ ‘sünnetüna-bizim sünnetimiz’ şeklinde geçmektedir.

Sünnet kelimesinin sözlük anlamına baktığımız
zaman onun Kur’an ve hadislerde sosyolojik bir içeriğinin olduğunu, sosyal
olayları Tevhid açısından değerlendirmekte kullanıldığını görürüz. İnsan
topluluklarının yaşama biçimleri, hayat anlayışları kültür ve medeniyetleri
‘sünnet’ kelimesiyle ifade edilmektedir. Kâinatın sahibi, hem genel anlamda
bütün evrene, hem de canlı cansız bütün varlıklara ‘bir yol’ çizmiştir. Bütün
varlıklar Allah’ın takdirinin doğrultusunda işlevlerini yerine getirirler.
İnsan, ve onun içinde yaşadığı toplum da bu durumun dışında değildir. İnsanın da
yolu çizilmiştir. Ancak insan ‘irade’ sahibi olduğu için bu yolda dilediği gibi
ilerler ve hareketlerinden sorumlu olur. Allah (cc) elçileriyle yolun doğrusunu
ve yanlışını gösterir. Nasıl hareket ederlerse, nelerle karşılaşacaklarını
kendilerine haber verir. Onlar durumlarını değiştirmezlerse Allah da onların iyi
ve kötü durumlarını değiştirmez.[1]

İşte insanların ve toplulukların amellerine
karşılık görecekleri şey, onlar hakkında konulan ‘sünnettir’. Onlar kendi
sünnetlerini değiştirirler ve Tevhidí bir yolu seçerlerse, batılın peşine gidip
azanlara gönderilen ‘sünnetten-ceza hükmünden’ uzak kalırlar.[2]

SÜNNET:

 

Sözlük Anlamı:

 

Yol, hal, tavır, gidiş, gidişat, çığır, hüküm,
yaşayış modeli, tabiat, şeriat, yüz, yüzün görünen yeri, alışılmış yol. Hz.
Peygamber’in söz, fiil ve takrirlerinin bütününü ifade eden terimdir. Bir başka
deyişle ‘sünnet’, takip edilmesi adet olan yol, gidişat demektir. Kur’an’da
genellikle değişmez kanunlar ve hükümlere ‘sünnet’ denilmektedir. Sünnetin
çoğulu “sünen”dir.

Istılah olarak, ulema tarafından hadîs’in
müterâdifi olarak, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)’in söz, fiil, takrir,
şemâil, ahvâl vs. her şeyini ifâde için kullanılmıştır. Bir kısım mütekaddim
hadîsçiler, sünnet’le hadîs’i ayrı mütâlaa etmiş ve sünnet deyince Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)’ın sadece fiillerini kastetmiştir.

Kur’ân-ı Kerim’de dört âyette “Sünnetü’l-evvelin:
öncekilerin sünneti” ifadesi “önceki ümmetlerin izlediği yol, örf, adet, yaşayış
tarzları” veya “önceki ümmetlere uygulanan hüküm” anlamında kullanılmıştır.[1]
İki âyette çoğul olarak kullanılmıştır. Şu âyette şeriat anlamı görülür:

“Şüphesiz sizden önce bir çok şeriatlar gelip
geçmiştir” (Âlu İmrân: 3/137).

Burada sünnet kelimesi çoğul olarak;
‘sünen-sünnetler’ şeklinde geçmektedir. Sünnet, sürekli değişmeye rağmen her
zaman aynı kalan bir hayat tarzını ifade eder. Bu âyetteki sünnet kelimesi,
hayat tarzı, yaşama biçimi şeklinde tefsir edildiği gibi, geçmişlerin şeriatı
veya geçmiş ümmetlerin iyi ve kötü gidişatı diye de tefsir edilmiştir.

‘Sünnet’ aynı zamanda önceden gelen ama Tevhid
dini üzerinde bir yasayışları olan ‘muvahhidlerin’ yollarını ifade etmek üzere
de kullanılmıştır.

“Allah size bilmediklerinizi tam olarak
açıklamak, sizi öncekilerin yollarına iletmek ve sizin tevbelerinizi kabul etmek
ister” (en-Nisâ: 4/26)[2].

Sekiz âyette de “Sünnetullah: Âllah’ın sünneti”
ifadesi geçer. Bu, Allah’ın evreni, canlıları ve toplumu yaratırken veya daha
sonra yönetirken izlediği yolu, metodu, kanun ve prensipleri ifade eder. Bu
prensiplerin değişmeden devam edeceği bildirilir: “Allah’ın öteden beri gelen
sünneti (âdeti) budur. Allah’ın sünnetinde kesinlikle bir değişme bulamazsın.”
(el-Feth: 48/23)[3]

Sünnet sözcüğü bir kişiye nisbet edilince, onun
iyi veya kötü, sürekli olarak yapa geldiği, alışkanlık haline getirdiği
davranışlarını kapsar, Hz. Peygamber’in şu hadisinde bu iki zıt anlamı (iyi veya
kötü yol) bir arada görmek mümkündür:

“Güzel bir yol alana onun sevabı ve kıyamete bu
yoldan gidenlerin sevabı vardır. Kim de kötü bir yol açarsa, bu yolun
sorumluluğu ve kıyamete kadar bu yoldan gidenlerin sorumluluğu ona aittir.”[4]

Peygamberimiz (sav) ümmetine şu tavsiyede
bulunuyor:  

“Benden sonra size sünnetimi ve reşid, hidayete
ermiş halifelerimin sünnetini (benim ve onların yolunu) tavsiye ederim.”[5]

Bir başka hadiste Allah’ın nefret ettiği üç
sınıf insandan birisi, müslüman olduktan sonra tekrar ‘cahiliyye sünnetine’
dönen kimse olduğu söylenmektedir.[6]

Peygamberimiz (sav) müslümanların gelecekte
‘öncekilerin sünnetini-öncekilerin adetlerini veya gidişatlarını’ adım adım
takip edeceklerini söyleyip onları sakındırmıştır.[7]

“Size benim sünnetim gerekir”
hadisinde de sünnet Hz. Peygamberin yaşayış modeli, gidişatı anlamındadır.

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) sünnet
kelimesini de ıstılahî manada mükerrer seferler kullanmıştır: “Benim
sünnetimi beğenmeyen benden değildir.” Veya: “Size sünnetime uymanızı
tavsiye ederim” hadislerinde olduğu gibi.

[8]

Görüldüğü gibi gerek âyetlerde gerekse
hadislerde ‘sünnet’ sözlük anlamıyla, yol, âdet, gidişat, çığır veya hüküm
olarak kullanılmıştır. ‘Sünnet’, bir anlamda devamlı yapmayı, adet haline
getirmeyi de ifade eder. Öyleki ister olumlu isterse olumsuz olsun, kişilerin
veya toplumların yapmaya devam ettikleri gidişattır. Demek ki sünnet, orijinal,
sürekli ve belli ki ölçüye oturmuş (iyi-kötü) davranış biçimidir. Bu durum Allah
(cc) hakkında düşünüldüğü zaman, Allah’ın hükmü, Allah’ın kanunu demek olur.
Geçmiş ümmetlere uygulanan sünnet; olumlu anlamda Peygamberlere itaat edenlerin
yolunun dogruluğu ve onlara nimet verilmesi, olumsuz anlamda peygamberlere itaat
etmeyen topluluklar hakkında gerçekleştirilen ceza hükmüdür.

Sünnet kelimesi başlangıçta “Hz. Peygamber’in
fiili” anlamında, hadis de “Hz. Peygamber’in sözü” anlamında kullanılmışsa da
sonraları sünnet, Hz. Peygamber’in sözle veya fiille açıktan gördüğü ya da
duyduğu olayları susarak onaylamak suretiyle zımnen yaptığı açıklamaların
tamamını anlatan terim olmuştur. Sünnetin bu anlamı usulcülere göre sünnetin
tarifini vermektedir.

Hadisçiler, hadisin tarifinde olduğu gibi
sünnetin tanımında da Hz. Peygamber’in evsafı, ahlakı, peygamberlikten önceki ve
sonraki her türlü yaşayışına yer verirler. Tabii bu takdirde hadis ile sünnet eş
anlamlı ya da ‘aynı muhteva için kullanılan iki ayrı terim’ olmaktadırlar.

Kısaca sünneti “Hzb Peygamber’in ihtiyar ettiği
ve Allah’ın ahkamıyla amil olarak güttüğü yol” diye tarif edebiliriz. Ona Hz.
Peygamber tarafından öğretilmiş ve vazedilmiş kaidelerin bütünü anlamını vermek
de mümkün gözükmektedir. Hadis ise, bu anlamdaki sünnet malzemesinin yazı ile
tesbit edilmiş metinleri demektir.[9]