Ay: Ocak 2014

1. Mütevatir
Sünnet:

 

Yalan üzerinde birleşmeleri aklen mümkün
olmayacak sayıda bir sahabe topluluğunun Hz. Peygamber’den rivayet ettiği, daha
sonra bu topluluktan Tâbiün ve Etbâu’t-Tâbiîn devirlerinde de aynı özellikteki
toplulukların naklettiği haberlere “mütevatir sünnet” denir. Bu üç nesilden
sonraki devirlerde yalan üzerinde birleşmenin aklen mümkün olmaması şartı
aranmaz. Çünkü sünnet bu dönemden sonra tedvin ve tasnif edilerek yazılı
eserlere intikal etmiş, daha önce tek râviler aracılığı ile gelen haberlerin pek
çoğu da tevâtür ve şöhret derecesinde nakledilmiştir.

Tevatür de Lafzî ve Mânevi olmak üzere ikiye
ayırılır.

Sünnetin Rivâyet Bakımından Çeşitleri:

 

Senedinde kopukluk bulunmayan hadisler rivâyet
bakımından üçe ayrılır. Mütevatir, meşhur ve âhad sünnet.

Peygamberin Sünnetinin İşlevi: 

 

Peygamberimizin sünneti; 

1-
Kur’an’ın âyetlerini açıklar. (Namazın kılınışı gibi),

2-
Kur’an’da hükmü olmayan konular hakkında tıpkı Kur’an gibi hüküm koyar,

3-
Allah’a daha çok yaklaşmak, daha takva olmak için ‘müstehab’ davranışları,
ibadetleri ortaya koyar,

4-
Kur’an’da bulunan bir hükmün aynısı benzer bir konu hakkında getirir ve
Kur’an’ın hükmünü destekler.

5-
Peygamberimizin kendi yüce makamına uygun olarak yaptığı bazı ibadetleri  O’nun
ümmeti yapmaz. (Dörtten fazla evlilik gibi)

6-
Peygamberimizin bir insan olarak yaptığı işler hüküm kaynağı olmaz, bütün ümmet
için bağlayıcı değildir.

Sünnetten aynı zamanda, Peygamberimizin farz
ibadetlerin dışında yapmayı âdet edindiği ve ümmetin de yapmasını emrettiği
ibadetler anlaşılır. Namazların sünnetleri, günlük hayattaki sünnetleri gibi.

Türkiye’de halk arasında ‘sünnet’ diye bilinen
erkek çocuklarına uygulanan ameliyat aslında ‘hıtan sünneti’dir. Yani
Peygamberimiz erkek çocuklarının cinsiyet organındaki fazlalığın kesilmesini
emretmiştir. Dolaysıyla onu kesmek sünnet’tir.

Kısaca sünnet, İslâm toplumunun üzerinde olması
gereken yoldur, gidişattır, yaşama anlayışıdır. Bu sünnet, Allah tarafïndan
çerçevesi çizilmiş ve Hz. Muhammed’in uygulamasıyla, yaşayıp ortaya koymasıyla
belirginleşmiştir. Mü’minlere düşen, ‘bid’at’ yollarını, modernizm ile ortaya
çıkan günümüzdeki yanlış gidişatı, güzel ahlâka uymayan tavırları değil, Sünnet
üzere bir yolu seçmektir.[1]

Sünnetin Kitab’a Göre Yeri ve Fonksiyonu:

 

Kitap ve sünnette yer alan hükümler
karşılaştırıldıkları zaman şu dört şekil ile karşılaşılır:

1.
Sünnet, Kur’ân’daki hükmün aynısını getirir, böylece onu destekler ve
güçlendirir. Bununla aynı konuda iki delil oluşur. Biri hükmü tespit eden esas
delil, diğeri ise teyit edici sünnet delilidir. Örnek: Kur’ân’da; “Ey iman
edenler! Mallarınızı aranızda haksız sebeplerle yemeyin. Karşılıklı rızaya
dayanan ticaret yoluyla olması bunun dışındadır.” (en-Nisâ: 4/29) buyurulur.
Aynı konuda ki şu hadis yukarıdaki âyeti teyit etmektedir: “Müslüman bir
kimsenin malı, (başkasına) onun gönül hoşnutluğu olmadıkça helâl değildir.”[1]

Aşağıdaki âyette hadis arasında da benzer teyit
ilişkisini görmek mümkündür. Âyette; “Îşte, Rabbin zulmeden beldelerin
halkını yakaladığı zaman böyle yakalar. Çünkü onun yakalaması çok acı ve
çetindir.” (Hûd: 11/102) buyurulur. Şu hadis aynı anlamı destekler:
“Allah zâlime mühlet verir, sonunda onu cezalandırınca da artık iflah olmaz”[2]

2.
Sünnet, açıklanmaya muhtaç Kur’ân âyetlerine açıklayıcı hükümler getirir:

Sünnet, Kur’ân’ın mücmel veya müşkil olan yani
kapalı ve anlaşılması güç olan lafızlarını açıklar. Meselâ; “Namazı kılın,
zekâtı verin” emrinde namaz ve zekâtın neden ibaret olduğu, şartları, miktar ve
ifa şekilleri yer almaz. İşte mücmel olan bu terimler sünnet tarafından
açıklanır. Yine; “Ramazanda sabahın beyaz ipliği siyah iplikten ayrılıncaya
kadar yeyin, için” (el-Bakara: 2/187). Hz. Peygamber buradaki beyaz iplikten
sabahın aydınlığının, siyah iplikten gecenin karanlığının kastedildiğini
bildirmiştir.

Sünnet, âmm (genel anlam ifade eden) lafızların
hükmünü tahsis eder. Âyette; “Bunların dışında kalanlar size helal kılındı”
(en-Nisâ: 4/24) buyurulur. Şu hadis, yukarıdaki âyeti tahsis etmiştir;
“Kadın, halası, teyzesi, erkek veya kız kardeşinin kızı üzerine nikâhlanamaz.
Bunu yaparsanız, hısımlık bağlarını koparmış olursunuz.”[3]

Mutlak lafzı tahsis eder: Âyette şöyle buyurulur:
“Hırsızlık yapan erkek ve hırsızlık yapan kadının ellerini kesin” (el-Mâide:
5/38). Burada sağ elin mi sol elin mi kesileceği belirtilmemiştir. İşte sünnet
bunu “sağ eli ve bilekten kesme” şeklinde kayıtlamıştır.

3.
Sünnet, Kur’ân’da yer alan bazı hükümleri nesheder, meselâ; “Birinize ölüm
gelince, eğer bir hayır bırakacaksa, anaya, babaya, yakınlara münasip şekilde
vasiyette bulunmak, Allah’tan korkanlar üzerine bir borçtur.” (el-Bakara:
2/180). Bu âyetin hükmü; “Varise vasiyet yoktur”[4]
hadisi ile neshedilmiştir.

4.
Sünnet, Kur’ân’da bulunmayan meseleler hakkında hükümler getirir. Ninenin miras
hakkına sahip oluşu, fıtır sadakası ile vitir namazının vacip oluşu, “muhsan”
olarak zina edenin recm edilmesi, “âkile”nin diyete katılmakla yükümlü tutulması
gibi hükümler Kur’ân’da olmayan, fakat sünnetle getirilen hükümlerdendir.[5]
Yine bir kadını hala veya teyzesi ile bir nikâh altında birleştirmenin
yasaklanması, azı dişli yırtıcı hayvanların ve pençeli kuşların etlerinin haram
kılınması, erkeklere altın takmanın ve ipekli giymenin yasaklanması sünnetle
sabit olmuştur. Kur’ân’da yalnız süt ana ve süt kardeş için konulan evlenme
yasağının kapsamı[6],
“Nesep ile haram olan süt ile de haram olur” hadisi ile[7]
genişletilmiştir.

İmam Şâfiî[8]
er-Risâle adlı usûle dair eserinde, sünnetin üç türlü olduğuna karşı çıkan bir
ilim adamı bilmiyorum, dedikten sonra bu üç hususu şöyle belirtir.

1)
Allah Teâlâ bir konu hakkında âyet indirir. Hz. Peygamber de Kur’ân’ın
bildirdiğini olduğu gibi açıklamıştır.

2)
Allah’ın indirdiği mücmel olur ve Allah elçisi bundan Yüce Allah’ın kasdettiği
anlamı açıklar.

3)
Kitapta yer almayan bir konuda Allah’ın elçisi hüküm koyar. Çünkü bu konuda
Cenab-ı Hak kendisine yetki vermiştir. Bazı bilginler, Hz. Peygamber’in koyduğu
sünnetin Kur’ân’da mutlaka bir aslı olduğunu söylemiştir. Nitekim, namazın aslı
Kur’ân’la emredilmiş, ayrıntı sünnete bırakılmıştır. Yine alış-veriş ve diğer
konularda da sünnetler koydu. Çünkü Allah Teâlâ; “Mallarınızı aranızda bâtıl
yollarla yemeyin” (en-Nisâ: 4/29), “Âllah alış-verişi helal, ribayı haram
kılmıştır” (el-Bakara: 2/275) buyurmuştur. Hz. Peygamber, namazı açıklaması
gibi diğer konuları da Allah Teâlâ adına açıklamıştır. Kimisi de, sünnet, Allah
tarafından Rasûlünün kalbine atılan hikmettir. Bu şekilde kalbe atılan onun
sünneti olmuştur.[9]

Sünnetin Hüküm Kaynağı Olduğunu Gösteren
Deliller:

 

Sünnetin, Kur’ân-ı Kerim’den sonra, ikinci asli
delil olduğunda görüş birliği vardır. Bu yüzden Hz. Peygamber’e nispeti sabit ve
sahih olan sünnetin gereğine göre amel etmenin vücubu üzerinde bütün bilginler
ittifak etmiştir.

Onlar bu konuda Rasûlüllah (s.a.s)’a itaatı
emreden, onu sevmenin Cenab-ı Hakkı sevmek olduğunu bildiren, ona karşı
gelenlere şiddetli tehditler bildiren âyetlere dayanırlar. Bu âyetlerden bir
kaçı şunlardır:

“Âllah’a itaat edin, Rasûle itaat edin ve
kötülüklerden sakının” (el-Mâide:
5/92).

“Kim Rasûle itaat ederse, Allah’a itaat etmiş
olur” (en-Nisâ’: 4/80).

“Peygamber size ne verdiyse onu alın ve size
neyi yasakladıysa ondan da sakının. Allah’tan korkun. Çünkü Allah’ın azabı
çetindir” (el-Haşr: 59/7).

“De ki: Eğer Allah’ı seviyorsanız bana uyun ki
Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah çok bağışlayıcı ve
esirgeyicidir.” (Âlu İmrân: 3/31).

Anlaşmazlıklarda Hz. Peygamber’in hakem yapılıp,
vereceği karara uyulması gerektiği şöyle belirlenir:

“Hayır, Rabbine yemin olsun ki, onlar aralarında
çıkan anlaşmazlıklarda seni hakem yapıp, sonra da senin verdiğin hükme karşı
içlerinde bir burukluk duymadan tam anlamıyla teslim olmadıkça iman etmiş
olmazlar.” (en-Nisâ: 4/65).

Allah’ın hükmü gibi, Hz. Peygamber’in sünnetinin
de bağlayıcı olduğu ve bunlara dayanan bir hükme karşı gelmenin sapıklık
sayıldığı şöyle tespit edilir:

“Allah ve Rasûlü bir işte hüküm verdiği zaman,
artık mü’min bir erkek ve kadının, o işi kendi isteklerine göre seçme hakkı
yoktur. Kim Allah’a ve Rasûlüne karşı gelirse, apaçık bir sapıklığa düşmüş olur”
(el-Ahzâb: 33/36).

Rasûlüllah (s.a.s)’in emrine aykırı davranmanın
sonuçlarına bir âyette şöyle yer verilir:

“Bu yüzden onun (Allah Rasûlünün) emrine aykırı
davrananlar, başlarına bir belâ gelmesinden veya kendilerine çok acı bir ozap
isabet etmesinden sakınsınlar”
(en-Nûr: 24/63).

Hz. Peygamber’in hayatında ve vefatından sonra
ashab-ı kiram onun sünnetine uymak gerektiğinde birleşmişlerdir. Sahabe, Allah
elçisinin emir ve yasaklarına uyuyor, helal dediğini helal, haram dediğini haram
olarak kabul ediyordu. Nitekim Muaz b. Cebel (r.a) Yemen’e vali olarak giderken,
orada; Allah’ın kitabı ile hüküm vereceğini, bunda bulamazsa Rasûlünün sünnetine
başvuracağını belirtmiştir. Bunu işiten Hz. Peygamber’in rızasını açıkladığı
nakledilir.[1]
Diğer sahabiler de, herhangi bir mesele hakkında Kur’ân’da bir hüküm
bulamadıkları zaman Hz. Peygamber’in sünnetine başvuruyordu. Hz. Ebû Bekir, bir
olay hakkında bildiği bir hadis yoksa, bunu sahabe topluluğuna arz eder, o
konuda bir hadis bilenin olup olmadığını öğrenmeye çalışırdı. Hz. Ömer’in,
tabiîlerin ve bunları izleyen Tebe-i tâbiîn’in metodu da böyledir.

Kur’ân-ı Kerîm’de, Peygamber (s.a.s)’in
Allah’tan vahiy alarak konuştuğu belirtilir.

“O, kendiliğinden konuşmamaktadır. O’nun
konuşması ancak indirilen bir vahiy iledir”
(en-Necm: 53/3, 4).

“Sana Allah’ın bol nimet ve rahmeti olmasaydı,
onlardan bir takımı seni saptırmaya çalışırdı. Halbuki onlar, kendilerinden
başkasını saptıramazlar, sana da bir zarar veremezler. Allah sana Kitap ve
Hikmeti indirmiş ve bilmediğini öğretmiştir. Allah’ın sana olan nimeti
büyüktür.” (en-Nisâ’: 4/113).

Diğer yandan Kur’ân âyetleri, Hz. Peygamber’e
iman edilmesini açıkça bildirir. Şu âyette Allah’a ve Rasûlüne imanın yan yana
zikredildiği görülür:

“Âllah’a ve okuyup yazması olmayan (ümmî)
Peygamber’e iman edin; o Peygamber de Allah’a ve O’nun sözlerine iman etmiştir
ve ona uyun ki hidayete eresiniz.”
(el-A’râf: 7/158).

Başka bir âyette de şöyle buyurulur:

“Âllah ve peygamberine iman eden mü’minler
peygamberlerle birlikte bir işe karar vermek için toplandıklarında, ondan izin
almaksızın gitmezler.” (en-Nûr:
24/62).[2]

 

b) Hulki (Yaratılışla İlgili) Sıfat:

 

Hz. Peygamber’in şemailine dair bilgileri ihtiva
eden hadislerdir. Misali şu hadistir:

“Rasulullah (s.a.v.) sima olarak insanların en
güzeli, yaratılış olarak da en mükemmeli, en mütenasibi idi. O (s.a.v.), ne
aşırı uzun ne de çok kısa idi.”

[1]

a) Hılki (Ahlaki) Sıfat:

 

Rasulullah’ın herhangi bir huyunu tanıtan
hadislerdir. Misali şu hadistir:

“Rasulullah (s.a.v.), insanların en cömerdi idi.
O (s.a.v.), Ramazan’da daha çok cömertti.”[1]

4) Vasıf (Vasfi) Sünnet:

 

İki kısımdır.

A) Hılki (Ahlaki) Sıfat:

B) Hulki (Yaratılışla İlgili) Sıfat:

 

b) Zımni Takrir:

 

Muttali olduğu herhangi bir olay karşısında Hz.
Peygamber’in sükut buyurmasıdır. Misali; Hendek harbi sırasında Beni Kureyza
üzerine giderken ashabın bir kısmının ikindi namazını yolda kılması, bir
kısmının da “Beni Kureyza yurduna varmadan kılmayın” buyurdu diyerek
vakit geçmesine rağmen namazı kılmamış olması olayı karşısında Rasulullah’ın
(s.a.v.) sükut buyurarak her iki grubun hareketini de zımnen tasdik ve tasvib
etmiş olmalarıdır.[1]

Sünnetin bu üç türüne (kavli, fiili, takriri)
birden misal olmak üzere şu hadisi zikredebiliriz:

-Allah kendisinden ve babasından razı olsun-
Abdullah b. Ömer demiştir ki: Nebi (s.a.v.) altın yüzük taktı, ashab da altın
yüzük taktılar, (Bir gün) Nebi (s.a.v.):

“Ben bir altın yüzük edinmiştim”
dedi ve yüzüğünü çıkardı sonra da:

“Bundan böyle onu asla takmayacağım”
buyurdu.

Bunun üzerine ashab da (altın) yüzüklerini (bir
daha takmamak üzere) çıkardılar.[2]

Burada Hz. Peygamber’in yüzük edinmesi ve sonra
çıkarıp atması fiil; “onu bir daha takmayacağım” buyurması söz; ashabın
önce altın yüzük takmalarına, sonra da kendisini takiben bundan vazgeçmelerine
müdahale etmemesi de takrir olmaktadır.

[3]
 

a) Sarih (açık) Takrir:

 

Rasulullah’ın muttali olduğu herhangi bir olay
ya da sahabilere ait uygulamayı tasvib ve tasdik ettiğini açıkça belirtmesidir.
Misali, yılanın zehirlediği bir kabile reisini Fatiha Suresi’ni okuyarak tedavi
eden ve bunun karşılığında bir miktar koyun alan sahabinin, bu koyunların
yenilip yenilemeyeceği hususunu Rasulullah’a sorması, Hz. Peygamber’in de:
“Fatiha’nın şifa vereceğini nereden biliyordun? İyi etmişsin. Koyunları bölüşün,
bir pay da bana ayırın.” buyurmasıdır.[1]
Rasulullah bu olayda Kur’an’la tedavi karşılığında ücret almayı sarih olarak
tasvip etmiş bulunmaktadır.[2]