Sözlükler

Arapçada Kelimenin Okunduğu Şekliyle Tertip Edilen Sözlükler:

 

Bu kategoride yer alan sözlüklerde kelimeler, klasik Arapça

sözlüklerde olduğu gibi kök tertibi esasına göre değil okunduğu

gibi alfabetik sıraya göre tertip edilmiştir. Kahire’deki Arap Dili

Konseyi Genel Sekreteri Dr. İbrahim Medkûr bu tertibin okuyucu

için aslında klasik tasrif metoduna göre hazırlanmış sözlüklerden

daha kolay bir metod olduğunu ifade etmektedir45.

Şimdi bu sözlük türlerini inceleyim:

el-Merca’ ( ( المرجع

Bu sözlük Abdullah el-Alaylî el-Merca’ tarafından hazırlanmıştır.

Yukarıda yer alan sözlük örneklerinden tamamen farklı

olarak kelimenin okunduğu gibi tertip edilen sözlüktür. Bu sisteme

terim olarak kısaca et-Tertîbu’n-Nutkî denilmiştir. Dolayısıyla

örneğin ( الْمَجْهول) kelimesini ( ج) harfi grubunda, kelimenin iştikaklarından

arınmış aslî harfleri olan ( جَهَلَ) kelimesinden değil

kelimelerin kendi içinde alfabetik okunuş sıraları esas alınarak

م) ) harfi grubunda doğrudan ( مَجْهول) maddesinde aranır.

Abdullah el-Alaylî kaleme aldığı bu eserle sistem olarak kelimenin

okunduğu gibi tertip edilen sözlükler kategorisine öncülük

etmiştir.

er-Râid ( ( الرائد

Cübran Mes’ud tarafından hazırlanmıştır. İlk defa 1964 senesinde

neşredilmiştir. el-Merca’ gibi kelimenin okunduğu üzere

tertip edilen sözlüktür. Diğer bir tabirle idgam açılmamış, örneğin

( تِكَّةٌ) kelimesi ( ت ك ك ) bölümünde değil ( ت ك ت ) bölümünde yer

almıştır. Dolayısıyla kelimenin mastarı araştırılmadan doğrudan

alfabetik harf sıralaması gözetilmiştir. Ancak mezîd ve illetli fiillerin

masdarlarına da o kelimenin başında parantez içerisinde işaret

edilmiştir. Müellif mukaddimede sözlüğünün metodu hakkında

yaptığı izahatta bunun araştırmacıya kolaylık sağladığınız

söyler 46.

Kelimelerin manaları önem sırasına göre verilmiştir. Ayrıca

sözlüğe felsefe, sosyoloji, psikoloji, eğitim, ekonomi, hukuk, matematik

ve diğer pozitif bilimlere ait yüzlerce kelime eklenmiştir.

45 Bkz. el-Bustânî Fuad Efram, el-Muncidu’l-Ebcedî, s. 1., I. Bsk., Dâru’l-

Meşrık, Beyrut, 1967.

46 Mesud Cübran, er-Râid, II. Bsk. s. 13., Beyrut, 1967.

Arapça Alfabetik Sözlüklerin Tanıtımı

Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, IX (2009), sayı:1

Kelimelerin anlamları verilirken klasik sözlüklerde yer alan bilgiler

muhafaza edilmiş, yer yer detaylara girilerek örneklendirilmiştir.

Sözlükte yeni olarak Luis Ma’luf’in el-Muncid adlı sözlüğünde

olduğu gibi yabancı sözlüklerde kullanılan rumuzlara benzer işaretler

yer almıştır. Örneğin ( ج) rumuzunu cem’i için, ( جج) rumuzunu

cem’i cem’ için, ( م) rumuzunu müennes için, ( مث) rumuzunu

müsennâ için, ( مص) rumuzunu masdar için, ( فا) rumuzunu ism-i

fâil için, ( مف) rumuzunu ism-i mef’ul için, ( ر) rumuzunu karşılaştırma

için kullanmıştır.

Sözlüğün ikinci baskısı 1967 senesinde Beyrut’ta tek bir cilt

halinde, üçüncü baskısı da 1978 senesinde iki cilt olarak yapılmıştır.

el-Muncidu’l-Ebcedî ( ( المنجد الأبجدي

Fuad Efram el-Bustânî tarafından hazırlanmıştır. Kısaca el-

Muncid adıyla anılagelmiştir. 1964 senesinde neşredilmiştir. Yine

el-Merca’ ve er-Râid gibi kelimenin okunduğu üzere tertip edilen

sözlüktür.

Sözlükte yabancı sözlüklerde kullanılan rumuzlara benzer

işaretler bulunmaktadır. Bunlardan bazıları ( فا) rumuzunu ism-i

fâil için, ( مف) rumuzunu ism-i mef’ul için, ( ج) rumuzunu cem’i

için, ( جج) rumuzunu cem’i cem’ için, ( م) rumuzunu müennes için,

مث) ) rumuzunu müsennâ için, ( مص) rumuzunu masdar için, ( (ز

ziraatla ile ilgili terimleri belirtmek için, ( فك) astronomi ile ilgili

terimleri belirtmek için, ( ك) kimya ile ilgili terimleri belirtmek için,

ر) ) rumuzunu karşılaştırma için kullanmıştır. Sözlüğün ilk sayfalarında

10 sayfa kadar Arap Dili gramerine ait özet bilgiler verilmiştir47.

Dikkat çeken bir diğer husus da sözlükteki hecâ harfleri okuyucu

tarafından pratik olarak kolayca bulunabilmesi için içe doğru

gözeneklerle ayrılmıştır.

Rahip Luis Ma’luf el-Yesûî’nin el-Müncid fi’l Lüğa vel ‘Alam,

adlı eserinin bir çeşit özeti mahiyetindedir.

47 Bkz. el-Bustânî Fuad Efram, el-Muncidu’l-Ebcedî, önsöz.

Ali Cüneyt EREN

Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, IX (2009), sayı: 1

Larous ( (لاروس المعجم العربى الحديث

Halîl el-Cer tarafından hazırlanmıştır. Lügat bölümüne Muhammed

Halil Paşa ve Hâni Ebû Muslih’in da katkıları olmuştur.

Muhammed eş-Şâyib de redaktesini yapmıştır. 1973 senesinde

neşredilmiştir.

Bu sözlük de el-Merca’, er-Râid ve el-Muncidu’l-Ebcedî gibi kelimenin

okunduğu üzere tertip edilen sözlüktür.

Kelimelerin izahları şevahid ve örneklerle zenginleştirilmiştir.

Özellikle Kur’ân-ı Kerîm’den sıkça şevahid olabilecek türden

ayetler getirilmiştir. İzahları yapılan alet, edavat, insan, hayvan

ve bitkilerin resimleri eklenmiştir. Meşhur yazar ve şairlerin kullandıkları

kelimeler dışında kullanımı kalkmış kelimeler özellikle

alınmamıştır Sözlükte ayrıca pozitif bilimlere ait yüzlerce kelime

bulunmaktadır. Bu arada yabancı dillerden Arapça’ya girmiş ve

günlük hayatta yaygın olarak kullanılmakta olan radyo, televizyon,

sinema gibi kelimeler kullanıldıkları şekliyle alınmıştır.

Marife kelimeler ve masdarları diğerlerinden ayırmak için bold

yapılmıştır 48.

 

Ali Cüneyt EREN

 

 

İlgili Makaleler