İSMİN ÖZELLİKLERİ – MÜZEKKERLİK MÜENNESLİK – MARİFELİK NEKRALIK – TEKİLLİK ÇOĞULLUK

1-İSİMLERDE ERKEKLİK-DİŞİLİK (Müzekker-Müennes)

     Arapçada, bir cinsteki varlığın erkeğine ve dişisine ayrı isimler verildiği olur:

     Anaام                                     Babaاب           

     Dişi deveناقة                            Erkek deveجمل   

     Tavukدجاجة                             Horozديك         

     Fakat, yaygın olarak, bir cinsteki hem erkek, hem de dişi varlıklara aynı isim verilir, yalnız, dişiliği göstermek için, isimde bir dişilik alameti bulunur.

     Kız öğrenci kitabı okuyorتقرأ الطالبة الكتاب    Cümlesindekiالطالبة     kelimesinin sonundakiة     dişilik alametlerinden biridir. Kelimenin aslıالطالب     dır, yuvarlakة   dişiliği göstermek için eklenmiştir.

     Dişilik alametleri üçtür:

     1-Yuvarlak te: Dişi (müennes) sayılan varlıklarla bunların sıfatlarının sonunda bulunur.

                       Müennes için           Müzekker için

Yazıcı           كاتب               كاتبة   

Öğretmen    معلم               معلمة   

     2-Uzun dişilik elifi: Bu alamet, en çok, renk ve sakatlığı gösterenافعل   veznindeki kelimelerin müennesinde bulunur.

                    فعلاء  (Müennes için)          افعل(Müzekker için)

1. ازرق                         زرقاء         

Kırmızı    احمر                         حمراء        

Yeşil       اخضر                        خضراء       

1. ابيض                          بيضاء        
2. اسود                          سوداء         
3.          اخرس                        خرساء    
4. اعرج                         عرجاء         

     3-Kısa dişilik elifi: Bu alamet, en çok, افعل  veznindeki sıfatı müşebbehe’ler  فعلىvezninde müennes yapılınca, müennes kelimenin sonunda bulunur.

                        فعلى  (Müennes için)            افعل(Müzekker için)

Daha büyük                 اكبر                      كبرى

Daha küçük               اصغر                    صغرى

Daha güzel        احسن                     حسنى     

     NOT: Bazı müennes kelimelerde de te’nis alameti bulunmaz. Bu çeşit müennes, ancak işitilerek bilindiği için semai müennes adını alır.

Yerارض                       balta فأس                    güneş الشمس                     ateş نار                      nefis نفس

rüzgar ريح                   kulak اذن                       göz عين                           kaş حاجب                 cehennemجهنم

1. رجل                     el يد    

2-MARİFE VE NEKRE

     Marife (Belirli): Belirli bir şey için konulmuş isimdir.

     Nekre (Belirsiz): Belirsiz bir şey için konulmuş isimdir.

     İsim ve sıfatların belirli olduğunu göstermek için, başlarına ال  takısı getirilir. Bu takıya, belirlilik takısı veya belirtme takısı denir. Bu belirlilik takısına Arapça da “harf’ut-tarif” denir.

     قلم  Kelimesi nekre olup herhangi bir kalem demektir. Halbuki, bu kelimenin başına ال  getirirsek durum şöyle olur: القلمartık bu, bildiğimiz, bizce belli bir kalem demektir. Böyle, bilinen belirli varlıkları gösteren kelimelere marife denir.

     Başında belirlilik takısı  ال  Bulunmayan, sonu tenvinli olup belirsiz bir varlığı gösteren بيت  كتاب  gibi kelimelere de nekre denir.

     Nekre kelimeler, başında ال getirilerek marife yapılırken, sonlarındaki tenvin yani çift harekeden biri düşer, tek hareke kalır.

     Marife 6 çeşittir:

     1-Zamirler:  هى  هو  gibi

     2-Alem: yani özel isim  زيد  gibi

     3-İşaret isimleri:  هذه  هذا  gibi

     4-İsmi mevsul: الى  الذىgibi

     5-Elif-Lam ile belirlenmiş isim:  الرجل  gibi

     Nida harfi ile belirli bir isim kastedilirse, bununla da isim belirli olur  يا رجل  gibi. Burada  رجل    kelimesi her ne kadar nekre (belirsiz) ise de, çağıran kimse tarafından bilindiği için marifedir. Yani belli bir kişidir.

     6-Saydığımız bu beş çeşit marifeden birine muzaf olan kelimedir:

     Zeydin uşağı    غلام زيد

     زيد  özel isim olduğu için marifedir ve cümlede muzafun ileyh’ dir.

     غلام  ise, nekredir. Fakat belirli bir kelime olan زيدde muzaf olduğu için belirlilik kazanmıştır. Yani marife olmuştur.    

3-İSİMLERDE TEKLİK, İKİLİK, ÇOKLUK (Müfret-Tesniye-Cemi)

     A-Teklik isim (Müfret): Tek bir varlığı gösterir:

     Çocuk طفل                   adam رجل                ev بيت

     B-İkilik isim (Müsenna): İki varlığı gösterir. Müfret ismin sonuna ا ن eklenerek yapılır.

     İki kalem   قلمان                 ß bir kalem   قلم

     İki mektep  مدرستان          ß bir mektep   مدرسة

     C-Çokluk ismi (Cemi): Aynı cinsten birçok varlığı gösterir. Üç bölümde incelenir.

     1-Cemi Müzekker Salim: Erkek olan veya sayılan varlıkların isimleri, sonlarına  ون  eklenerek çoğul yapılır.

     Öğretmenler   معلمون               ß  Öğretmenمعلم  

     2-Cemi Müennes Salim: Dişi olan veya sayılan bir varlığı gösteren ismin sonuna ات eklenerek çoğul yapılır.

     Hanım öğretmenlerمعلمات               ß Hanım öğretmen معلمة 

     3-Cemi Mükesser: Tekil kelimenin yapısı, biçimi değiştirilerek elde edilen çokluktur.

     Kalemler  قلم    ->      قلمان     ->    اقلام    

     Bazı cemi isimlerin kendi cinsinden müfredi yoktur. Bu çeşit isimlere “Cemi isim” denir.

     Ordu جيش                       Kavim قوم

4-TESNİYE VE İRABI (ref=ötre , nasb=üstün ve cer=esre hali)

     Tek varlığı gösteren isme müfret, iki varlığı gösteren isme de tensiye denir. isimleri tensiye yapmak için sonlarına ref halinde (ان  ), nasb ve cer halinde (ين  ) getirilir.

    Tensiye isimlerin sonundaki ن harfi her zaman esreli, nasb ve cer halinde ى harfi de cezimli ve öncesi üstün olur.  Cemi müzekker salim’le karıştırılmaması için buna dikkat etmek gerekir.

     ولد      ->            ولدان (ولدين)

     يوم      ->           يومان (يومين)

مدرسة     ->     مدرستان (مدرستين)   

     Bir isim tensiye yapılırken şunlara dikkat edilir:

     1-Sonundaki elif harfi vav harfinden çevrilmiş olan bir isim tensiye yapılırken, elif tekrar vav harfine dönüşür.                                     

      عصا  ->             عصوان (عصوين)

     2-Sonundaki elifin aslı ya ise, yahut ismin harfleri 3’ten fazla ise, elif ya harfine dönüşür.

      فتى  ->                 فتيان ( فتيين )

     مستشفى  ->        مستشفيان ( مستشفيين )

     3-Sonu uzun elif (Elif-i Memdude) ile biten müennes isimler tensiye yapılırken, sonundaki hemze vav harfine dönüşür.

     صحراء  ->      صحراوان ( صحراوين )

     4– أب ve  اخ  İsimleri tensiye yapılırken mahzuf olan vav harfleri geri gelir.

      أب   ->                ابوان ( ابوين )

      اخ   ->              اخوان ( اخوين )    

5-CEMİ: Cemiler üçe ayrılır:

     1-CEM-İ MÜZEKKER SALİM VE İRABI: Müfredinin sonuna, ref halinde, bir öncesi ötreli vav-nun (ون  ), nasb ve cer halinde, bir öncesi esreli ya-nun (ين ) getirilerek yapılır. Her iki durumda da sonundaki nun harfi üstündür.

                                                            مسلمين )(  مسلمون              ß   مسلم

     Öğretmenler okula gitti                    ذهب المعلمون الى المدرسة      Ref hali

     Öğretmenleri okulda gördüm              راية المعلمين فى المدرسة      nasb hali

     Öğretmenlere selam verdim          سلمت على المعلمين                cer hali

     İzafet durumunda bu nun harfi düşer.    

     Mektebin öğretmenleri                     معلموا  المدرسة        

     2-CEM-İ MÜENNES SALİM VE İRABI: Müennes (dişi) isimlerin çoğuludur. Müfret müennes isimlerin sonuna ( ات) harfleri getirilerek yapılır.

     Müslüman kadınlar       مسلمات    ß   مسلمة         

     Müfret müennes isimlerde değişiklik yapılmadan sonuna bu ek eklenerek çoğul yapıldığı için buna da salim müennes cemi denilmiştir.

     Cemi müennes salim yapılırken şunlara dikkat edilmeli:

     1-Sonunda yuvarlak te ( ة  ) bulunan isimler müennes cemi yapılırken bu te harfi atılır.

     Öğretmen kadınlar        معلمات    ß    معلمة

     2-Müenneslik alameti olarak sonunda elif-i maksure veya elif-i memdude bulunan isimler cemi müennes yapılırken, tesniyelerde izlenen kurallar uygulanır.

     a) Sonu Elif-i Maksure ile biten müfret müennes isimler cemi müennes yapılırken Sonundaki elifin aslı ya ise, elif ya harfine dönüşür. Sonundaki elifin aslı vav ise, elif vav harfine dönüşür.

     Faziletli kadınlar   فضليات    ß    فضلى                                   

     b) Sonu Elif-i Memdude ile biten müfret müennes isimler cemi müennes  yapılırken, sonundaki hemze vav harfine dönüşür.

     Gökler    سماوات    ß     سماء 

     3-Sonunda yuvarlak te ( ة ) bulunmayıp kadın ismi olanlar da cemi müennes şeklinde cemi yapılır.

       زينبات    ß     زينب

       4-Erkek ismi olduğu halde sonunda yuvarlak te ( ة ) bulunanlar da bu şekilde cemi yapılır.

      طلحات    ß     طلحة 

     5-Sonunda yuvarlak te ( ة ) olup müennes ismi olduğu halde cemi müennes salim şeklinde cemi olmayan bazı kelimelerde vardır.

      Dinler   ملل  ß  ملة                    Ümmetler     امم  ß  امة                      Kadınlar  نساء  ß   امراة 

     3-CEMİ MÜKESSER: Müfret ismin harekesinin değişmesiyle veya harflerinden birisinin hazfedilmesiyle yahut harf ilavesiyle yahut da bu üç durumun beraberce bulunmasıyla yapılan cemidir.

     Ağaçlar اشجار     ß  شجرة             Kitaplar     كتب    ß  كتاب