Osmanlıca Sayılar
SAYILAR
| Müennesde Sayılar | Müzekkerde Sayılar | |||
| وَاحِدَةٌ – إحْدَى | وَاحِدٌ – أَحَدٌ | ۱ | 1 | |
| اِثْنَتَانِ – اثْنَتَيْنِ | اِثْنَانِ – إثْنَيْنِ | ۲ | 2 | |
| ثَلاَثٌ | ثَلاثَةٌ | ۳ | 3 | |
| أرْبَعٌ | أَربَعَةٌ | ٤ | 4 | |
| خَمْسٌ | خَمْسَةٌ | ٥ | 5 | |
| سِتُّ | سِتَّةٌ | ٦ | 6 | |
| سَبْعٌ | سَبْعَةٌ | ۷ | 7 | |
| ثَمَانٍ | ثَمَانِيَةٌ | ۸ | 8 | |
| تِسْعٌ | تِسْعَةٌ | ۹ | 9 | |
| عَشْرٌ | عَشَرَةٌ | ۱۰ | 10 | |
| صِفْرٌ | ۰ | 0 | ||
|
|
|
| ||
Bir Sayısı:
وَاحِدٌ ve وَاحِدَةٌ kelimeleri sıfat tamlaması gibi daima sayılacak olan varlığın isminden sonra gelir.
| رَجُلٌ وَاحِدٌ | bir adam | بِنْتٌ وَاحِدَةٌ | bir kız |
أَحَدٌ (Bir) çoğul halinde bulunan ismin bir tekini ayırarak gösterir. O zaman çoğul haldeki bir isimle tamlama yapar yahut (مِنْ den\dan) edatı ile gelir.
| أَحَدُ الرِّجَالِ | adamların biri, bir adam |
| أَحَدٌ مِنَ الِّرجَالِ | adamlardan biri, bir adam |
| إحْدَى النِّسَاءِ | kadınların biri, bir kadın |
| إحْدَى مِنَ النِّسَاءِ | kadınlardan biri, bir kadın |
| إحْدَاهُنَّ | onlar (kadınlar)dan birisi |
Not: Başına اَلْ takısı gelen اَلْوَاحِدُ ve اَلْأَحَدُ Allah’ın adı olup “Tekrar etmeyen eşi dengi, benzeri olmayan Bir” manasına gelir.
İki Sayısı:
اِثْنَانِ ve اِثْنَتَانِ kelimelerine gerek olmaksızın o iki şeyin isimlerinin tesniye halindeki kaidelerine uygun halini söyleriz. Ancak اِثْنَانِ ve اِثْنَتَانِ vurgulama olarak kullanılır ve aynı bir sayısında olduğu gibi sıfat şeklinde sayılacak şeyin arkasından gelir.
| يَومٌ | gün | يَوْمَانِ | iki gün (merfû durumu) |
|
| يَوْمَيْنِ | iki gün (mansûb ve mecrûr durumu) | |
| اَلسَّاعَةُ | saat | اَلسَّاعَتَانِ | iki saat (merfû durumu) |
|
| اَلسَّاعَتَيْنِ | iki saat (mansûb ve mecrûr durumu) | |
| اَلْوَلَدُ | çocuk | وَلَداَنِ اثْناَنِ | iki çocuk (merfû durumu) |
|
| وَلَدَيْنِ اثْنَيْنِ | iki çocuk (mansûb ve mecrûr durumu) | |
| اَلْبِنْتُ | kız | بِنْتاَنِ اثْنَتاَنِ | iki kız (merfû durumu) |
|
| بِنْتَيْنِ اثْنَتَيْنِ | iki kız (mansûb ve mecrûr durumu) |
3-10 ARASI SAYILAR
3-10 arası sayılar cinsiyet bakımından tam tersine müzekkerleri müennes gibi kullanılır. Yani müzekker isimlere ait sayılar müennes tâ-i merbutası alır. Eğer isim müennes ise sayılar tâ-i merbutasız olur. 3-10 arası sayılan şey, sayı ile isim tamlaması şeklinde gelir. Ancak sayılan şey (muzâfun ileyh) hep çoğul ve esre tenvinlidir.
| رَجُلٌ | adam | رِجَالُ | adamlar | ثَلاَثَةُ رِجَالٍ | üç adam |
| اِمْرَأَةٌ | kadın | نِسَاءٌ | kadınlar | ثَلاَثُ نِسَاءٍ | üç kadın |
| ثَلاَثُ بَنَاتٍ | üç kız | سَبْعُ لَيَالٍ | yedi gece | أرْبَعَةُ أيَّامٍ | dört gün |
Görüldüğü gibi sayılan isim çoğul, nekre ve esre tenvinlidir.
3 ile 10 arası sayılarda sayılan şey koyun gibi veya kavm gibi cemi bir isim olursa مِنْ takısı ile kullanılır.
| ثَلاَثٌ مِنَ الْغَنَمِ | üç koyun | أرْبَعٌ مِنَ الْقَوْمِ | kavimden dört kişi |
3 ile 9 arasındaki belli olmayan miktar بِضْعٌ (birkaç) kelimesiyle ifade edilir. بِضْعٌ kelimesi sayılanın aksi cinsinde olur:
| بِضْعَةُ رِجَاَلٍ | birkaç adam | بِضْعُ سِنيِنَ | birkaç sene |
| بِضْعَةُ أَيَّامٍ | birkaç gün | بِضْعُ لَياَلٍ | birkaç gece |
3 ile 10 arasındaki kesirli sayılar فُعُلٌ vezninde yapılır:
| ثُلُثٌ | خُمُسٌ | سُبُعٌ | تُسُعٌ | |||
| üçte bir 1/3 | 1/5 | 1/7 | 1/9 | |||
| رُبُعٌ | سُدُسٌ | ثُمُنٌ | عُشُرٌ |
| ||
| ١/٤ | ١/٦ | ١/٨ | ١/.١ |
| ||
| dörtte bir 1/4 | 1/6 | 1/8 | onda bir 1/10 |
| ||
|
|
|
|
| |||
Üleştirme sayıları “üçer üçer”den “onar onar”a kadar فُعاَلُ veya (مَفْعَلُ) kalıblarında yapılır. Bu kalıplarda gelen üleştirme sayıları gayr-i münsariftir (esre vetenvin almaz):
| مَوْحَدُ | birer birer | أُحاَدُ | |
| مَثْنَى | ikişer ikişer | ثُناَءُ | |
| مَثْلَثُ | üçer üçer | ثُلاَثُ | |
| مَسْبَعُ | yedişer yedişer | سُباَعُ | |
| مَعْشَرُ | onar onar | عُشاَرُ | |
| فَدَخَلُوا مَثْنَى وَ ثُلاَثَ وَ رُباَعَ | İkişer, üçer ve dörder girdiler. | ||
F Asıl sayıların tekrarlanmasıyla da üleştirme sayıları elde edilir
| Müennes |
| Müzekker |
| واَحِدَةً واَحِدَةً | birer birer | واَحِداً واَحِداً |
| اِثْنَتَيْنِ اثْنَتَيْنِ | ikişer ikişer | إِثْنَيْنِ اثْنَيْنِ |
| ثَلاَثَةً ثَلاَثَةً | üçer üçer | ثَلاَثاً ثَلاَثاً |
| عَشْرَةً عَشْرَةً | onar onar | عَشْراً عَشْراً |
| عِشْريِنَ عِشْريِنَ | yirmişer yirmişer | عِشْريِنَ عِشْريِنَ |
Önemli not: a) Sayı normalde kullandığımızın dışında belirli bir kelimeden sonra gelirse sıfat olur:
| اَلْأَسْماَءُ الْخَمْسَةُ | خَمْسَةُ أَسْماَءٍ | (beş isim) |
| اَلْمُدُنُ الْأَرْبَعُ | أَرْبَعُ مُدُنٍ | (dört şehir) |
| يَخْلُقُكُمْ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ خَلْقًا مِن بَعْدِ خَلْقٍ فِي ظُلُمَاتٍ ثَلاثٍ Sizi annelerinizin karınlarında, üç karanlık içinde yaratıyor (Zümer 6). | ||
| وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا Üstünüzde yedi sağlam (göğü) bina ettik (Nebe 12).
| ||
b) كَمْ soru edatı olarak “kaç …” anlamındadır. Adedini öğrenmek istediğimiz isim bu edattan sonra müfred, mansûb ve nekre olarak gelir.
*(كَمْ) in başına ( بِكَمْ kaça) gibi harf-i cer gelirse; öğrenilmek istenen miktar mansûb da okunabilir, mecrûr da okunabilir[1]. Bu kurallarla ilgili olarak aşağıdaki örnekleri inceleyiniz.
Cümle Örnekleri:
Bir ve İki Sayısı Örnekleri:
1-كَمْ مُدِيراً فِي الْمَدْرَسَةِ ؟ فِي الْمَدْرَسَةِ مُدِيرٌ واَحِدٌ .
2- كَمْ حَقِيبَةً اشْتَرَيْتَ ؟ إِشْتَرَيْتُ حَقِيبَةً واَحِدَةً .
3- لِلْمُسْلِمِينَ تاَرِيخٌ واَحِدٌ – يَرْتَبِطُ[2] الْمُسْلِمُونَ بِعَقِيدَةٍ واَحِدَةٍ.
4- تَناَوَلَ الْأَوْلاَدُ وَجْبَةً واَحِدَةً – كاَنَ[3] عاَدِلٌ يَدْرُسُ فِي أَحَدِ الْبِلاَدِ الأَجْنَبِيَّةِ[4].
5- أَيْنَ الصَّدِيقاَنِ؟ هُماَ فِي الصَّفِّ. ماَذاَ يَفْعَلاَنِ ؟ أَحَدُهُماَ يَكْتُبُ وَ الْآخَرُ يَقْرَأُ.
6- أَقاَمَ[5] أَبُو بَكْرٍ فِي مَكَّةَ يَوْماً واَحِداً – أَناَ أَكْتُبُ فيِ الشَّهْرِ رِساَلَةً واَحِدَةً وَ أَسْتَلِمُ[6] فيِ الشَّهْرِ رِساَلَتَيْنِ.
7- كَمْ بِنْتاً فِي الْمَكْتَبَةِ ؟ فِي الْمَكْتَبَةِ بِنْتاَنِ اثْنَتاَنِ.
8- قَرَأْتُ كِتاَبَيْنِ اثْنَيْنِ عَنِ الْإسْلاَمِ – يَتَحَدَّثُ[7] الناَّسُ فِي بَلَدِي لُغَتَيْنِ اثْنَتَيْنِ .
Tercüme:
1- Okulda kaç müdür var ? Okulda bir müdür var.
2- Kaç çanta satın aldın? Bir çanta satın aldım.
3- Müslümanların bir tarihi vardır. Müslümanlar tek bir akide ile (birbirine) bağlantılıdır.
4- Çocuklar tek bir öğün yedi. Adil yabancı ülkelerin birinde okuyor idi.
5- İki arkadaş nerede? O ikisi sınıftadır. Ne yapıyorlar? Birisi yazıyor diğeri okuyor.
6- Ebûbekir Mekke’de bir gün ikamet etti. Ben ayda bir mektup yazıyorum ve ayda iki mektup (teslim) alıyorum.
7- Kütüphanede kaç kız var? Kütüphanede iki kız var.
8- İslâm hakkında iki kitap okudum. Benim ülkemde insanlar iki dil konuşuyor.
Üç- On Arası Sayı Örnekleri:
1- كَسَرَ خاَلِدٌ فِي تِلْكَ الْمَعْرَكَةِ نَحْوَ[8] سَبْعَةِ سُيُوفٍ – وُلِدَ خاَلِدٌ قَبْلَ الْإِسْلاَمِ بِنَحْوِ ثَماَنِي سَنَواَتٍ.
2- فيِ حُجْرَةِ الْجُلوُسِ ثَلاَثَةُ كَراَسِيٍّ وَ طاَوِلَةٌ واَحِدَةٌ – قاَلَ الْمُدَرِّسُ : ” اَللُّغَةُ الْعَرَبِيَّةُ أَرْبَعُ حِصَصٍ[9] فيِ الْأُسْبوُعِ.
3- ساَفَرَ مُحَمَّدٌ إِلَى السُّعوُدِيَّةِ قَبْلَ ثَلاثِ سَنَواَتٍ – بِكَمِ الْقَلَمُ ؟ الْقَلَمُ بِعَشْرَةِ قُروُشٍ – الْكُرَةُ بِتِسْعَةِ قُروُشٍ
4- كَمْ صوُرَةً أَحْضَرْتِ؟ أَحْضَرْتُ ثَلاَثَ صُوَرٍ – كَمْ طاَلِباً وَجَدْتَ ؟ وَجَدْتُ سَبْعَةَ طُلاَّبٍ – كَمْ تِلْميِذاً عَرَفْتِ ؟ عَرَفْتُ خَمْسَةَ تَلاَميِذٍ – قَرَأْناَ خَمْسَ قِصَصٍ.
5- كَمْ وَجْبَةً تَأْكُليِنَ فيِ الْيَوْمِ ؟ آكُلُ فيِ الْيَوْمِ ثَلاَثَ وَجَباَتٍ – تَاْكُلُ فاَطِمَةُ فيِ الْيَوْمِ ثَلاَثَ وَجَباَتٍ.
6- كَمْ يَوْماً تَدْرُسُ فيِ الْأُسْبوُعِ ؟ أَدْرُسُ فيِ الأُسْبوُعِ سِتَّةَ أَياَّمٍ – كَمْ حِصَّةً تَدْرُسُ فيِ الْيَوْمِ ؟ أَدْرُسُ فيِ الْيَوْمِ خَمْسَ حِصَصٍ – أَكْتُبُ فيِ الْيَوْمِ خَمْسَ ساَعاَتٍ.
7- أَقْرَأُ فيِ الْيَوْمِ أَرْبَعَ ساَعاَتٍ – أَقْرَأُ فيِ الْيَوْمِ أَرْبَعَ مَجَلاَّتٍ – أَقْرَأُ فيِ الْيَوْمِ ثَلاَثَ صُحُفٍ . أَكْتُبُ فيِ الْأُسْبوُعِ سِتَّةَ دُروُسٍ.
8- أُقاَبِلُ فيِ الْأُسْبوُعِ سِتَّةَ مُدَرِّسيِنَ -كَمْ قَلَماً تَشْتَريِ فيِ الْأُسْبوُعِ ؟– أَشْتَريِ فيِ الْأُسْبوُعِ سِتَّةَ أَقْلاَمٍ –كَمْ كِتاَباً تَقْرَأُ فيِ الْأُسْبوُعِ؟ – أَقْرَأُ فيِ الْأُسْبوُعِ ثَلاَثَةَ كُتُبٍ.
9- أُوَدِّعُ[10] فيِ الْأُسْبوُعِ سِتَّةَ مُساَفِريِنَ – كَمْ سُؤاَلاً تَسْأَلُ فيِ الْأُسْبوُعِ ؟ أَسْأَلُ فيِ الْأُسْبوُعِ ثَلاَثَةَ أَسْئِلَةٍ – كَمْ صَلاَةً تُصَليِّ[11] فيِ الْيَوْمِ ؟ أُصَليِّ فيِ الْيَوْمِ خَمْسَ صَلَواَتٍ.
10-كَمْ رِساَلَةً يَكْتُبُ إِبْراَهيِمُ فيِ الْأُسْبوُعِ ؟ يَكْتُبُ إِبْراَهيِمُ فيِ الْأُسْبوُعِ أَحْياَناً خَمْسَ رَساَئِلَ وَ أَحْياَناً سِتَّ رَساَئِلَ – كَمْ رِساَلَةً يَسْتَلِمُ إِبْراَهيِمُ فيِ الْأُسْبوُعِ ؟ يَسْتَلِمُ إِبْراَهيِمُ فيِ الْأُسْبوُعِ سَبْعَ رَساَئِلَ وَ أَحْياَناً أَقَلَّ[12] وَ أَحْياَناً أَكْثَرَ.
11- تَتَكَوَّنُ[13] عاَئِلَةُ عَبْدِ اللَّهِ مِنْ تِسْعَةِ أَشْخاَصٍ[14]- اِنْتَظَرَ الْحاَفِلَةَ خَمْسَ دَقاَئِقَ تَقْريِباً – يَقْضيِ[15] بَعْضُ الْمُسْلِمِينَ عِدَّةَ ساَعاَتٍ فِي تِلاَوَةِ الْقُرْآنِ .
12- يَقْضِي بَعْضُ الساَّئِقِينَ[16] تِسْعَ ساَعاَتٍ فِي قِياَدَةِ السَّياَّرَةِ – يَقْضِي بَعْضُ الطُّلاَبِ سَبْعَ سَنَواَتٍ فِي دِراَسَةِ الطِّبِّ.
Tercüme:
1- Hâlit o savaşta yaklaşık yedi kılıç kırdı. Hâlit İslâm’dan yaklaşık sekiz sene önce doğdu.
2- Oturma odasında 3 sandalye ve bir masa var. Öğretmen (şöyle) dedi: “Arapça dil (dersi) haftada dört saattir.”
3- Muhammed üç sene önce Suud(i (Arabistan)’a gitti. Kalem kaça ? Kalem on kuruştur. Top dokuz kuruştur.
4- Kaç resim getirdin? Üç resim getirdim. Kaç öğrenci buldun? Yedi öğrenci buldum. Kaç öğrenci tanıdın? Beş öğrenci tanıdım. Beş hikâye okuduk.
5- Günde kaç öğün yersin? Günde üç öğün yerim. Fâtıma günde üç öğün yer.
6- Haftada kaç gün eğitim görüyorsun? Haftada altı gün eğitim görüyorum. Günde kaç saat ders yapıyorsun? Günde beş saat ders yapıyorum. Günde beş saat yazıyorum.
7- Günde dört saat okuyorum. Günde dört dergi okuyorum. Günde üç gazete okuyorum. Haftada altı ders yazıyorum.
8- Haftada altı öğretmenle karşılaşıyorum. Haftada kaç kalem satın alıyorsun? Haftada altı kalem satın alıyorum. Haftada kaç kitap okuyorsun? Haftada üç kitap okuyorum.
9- Haftada altı yolcu uğurluyorum. Haftada kaç soru soruyorsun? Haftada üç soru soruyorum. Günde kaç (vakit) namaz kılıyorsun? Günde 5 (vakit) namaz kılıyorum.
10-İbrahim haftada kaç mektup yazıyor? İbrâhim haftada bazen beş mektup bazen altı mektup yazıyor. İbrahim haftada kaç mektup (teslim) alıyor? İbrâhimhaftada yedi mektup bazen daha az bazen daha çok (mektup) (teslim) alıyor.
11- Abdullah’ın ailesi dokuz şahıstan oluşuyor. Otobüsü yaklaşık beş dakika bekledi. Bazı müslümanlar Kur’ân tilâvetinde birkaç saat geçiriyor.
12- Bazı şöförler araba sürümünde dokuz saat geçiriyor. Bazı öğrenciler tıp tahsilinde yedi sene geçiriyor.
11-20 ARASI SAYILAR
| Müennesde | Müzekkerde |
| |
| إحْدَى عَشَرَةَ | أحَدَ عَشَرَ | ١١ | 11 |
| اِثْنَتَا عَشَرَةَ | اِثْناَ عَشَرَ | ١٢ | 12 |
| ثَلاَثَ عَشَرَةَ | ثَلاَثَةَ عَشَرَ | ١٣ | 13 |
| أرْبَعَ عَشَرَةَ | أرْبَعَةَ عَشَرَ | ١٤ | 14 |
| خَمْسَ عَشَرَةَ | خَمْسَةَ عَشَرَ | ١٥ | 15 |
| سِتَّ عَشَرَةَ | سِتَّةَ عَشَرَ | ١٦ | 16 |
| سَبْعَ عَشَرَةَ | سَبْعَةَ عَشَرَ | ١٧ | 17 |
| ثَمَانِيَ عَشَرَةَ | ثَمَانِيةَ عَشَرَ | ١٨ | 18 |
| تِسْعَ عَشَرَةَ | تِسْعَةَ عَشَرَ | ١٩ | 19 |
| عِشْرُونَ | عِشْرُونَ | ٢٠ | 20 |
Dikkat: a) 11 sayısında (أَحَدٌ) kelimesinin müennesi (إِحْدَى) dır.
| إِحْدَى عَشرَةَ | أَحَدَ عَشَرَ |
b) 12’nin müzekkerinde her iki sayıda tâ’sız, müennesinde her iki sayı da tâ’lıdır:
| اِثْنَتاَ عَشَرَةَ | اِثْناَ عَشَرَ |
11-20 arası ma’dûd (sayılan şeyler) nekre ve fetha tenvinli olarak gelir. Sayılan şey müzekkerse sayıda müzekker, müennes ise sayıda müennes olur.
11-19 arası rakamlar 12 nin nasb ve cer hali dışında fetha üzere mebnidir:
| أَحَدَ عَشَرَ بَيْتاً | 11 ev | إِحْدَى عَشَرَةَ مَدِينَةً | 11 şehir | ||
| إِنَّ أَحَدَ عَشَرَ بَيْتاً | gerçekten 11 ev (nasb edatıyla) | إِنَّ إِحْدَى عَشَرَةَ مَدِينَةً | gerçekten 11 şehir(nasb edatıyla) | ||
| مِنْ أَحَدَ عَشَرَ بَيْتاً | 11 evden (câr-mecrûr) | مِنْ إِحْدَى عَشَرَةَ مَدِينَةً | 11 şehirden (câr-mecrûr) | ||
| اِثْناَ عَشَرَ بَيْتاً | 12 ev | اِثْنَتاَ عَشَرَةَ مَدِينَةً | 12 şehir | ||
| إِنَّ اثْنَيْ عَشَرَ بَيْتاً | gerçekten 12 ev (nasb edatıyla) | إِنَّ اثْنَتَيْ عَشَرَةَ مَدِينَةً | gerçekten 12 şehir (nasb edatıyla) | ||
| مِنْ اثْنَيْ عَشَرَ بَيْتاً | 12 evden (câr mecrûr) | مِنْ اثْنَتَيْ عَشَرَةَ مَدِينَةً | 12 şehirden (câr mecrûr) | ||
|
|
|
|
| ||
| ثَلاَثَةَ عَشَرَ بَيْتاً | 13 ev | ثَلاَثَ عَشَرَةَ مَدِينَةً | 13 şehir | ||
| إِنَّ ثَلاَثَةَ عَشَرَ بَيْتاً | gerçekten 13 ev (nasb edatıyla) | إِنَّ ثَلاَثَ عَشَرَةَ مَدِينَةً | gerçekten 13 şehir (nasb edatıyla) | ||
| مِنْ ثَلاَثَةَ عَشَرَ بَيْتاً | 13 evden (câr-mecrûr) | مِنْ ثَلاَثَ عَشَرَةَ مَدِينَةً | 13 şehirden (câr-mecrûr) | ||
|
|
|
|
|
|
|
| إشْتَرَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ قَلَماً | Onbir kalem satın aldım. |
| جَاءَتْ إحْدَى عَشَرَةَ تِلْمِيْذَةً | Onbir kız öğrenci geldi. |
| إشْتَرَى عَمِّي أَرْبَعَةَ عَشَرَ كِتاَباً لِلْمَدْرَسَةِ | Amcam okul için ondört kitap aldı. |
Not: (عَشَرَ) kelimesi tek olduğu zaman (ش) harf-i cezimli okunur:
| عَشْرُ بَناَتٍ | On kız | عَشْرَةُ أَوْلاَدٍ | On çocuk |
Fakat 11-19 arası sayılarda (ش) harf-i fethalı okunur:
| أَرْبَعَةَ عَشَرَ يَوْماً | Ondört gün | خَمْسَ عَشَرَةَ لَيْلَةً | Onbeş gece |
Cümle Örnekleri
1- كَمْ ناَفِذَةً لِلْمَنْزِلِ ؟ لِلْمَنْزِلِ سِتَّ عَشَرَةَ ناَفِذَةً.
2- كَمْ سَنَةً عُمْرُكَ ؟ عُمْريِ خَمسَ عَشَرَةَ سَنَةً.
3- الْكِتاَبُ بِخَمْسَةَ عَشَرَ قِرْشاً – تَتَكَوَّنُ الْعِماَرَةُ مِنْ أَحَدَ عَشَرَ دَوْراً.
4- يَتَكَوَّنُ[17] الْفَريِقُ مِنْ أَحَدَ عَشَرَ لاَعِباً – يَتَكَوَّنُ الْكِتاَبُ مِنْ احْدَى عَشَرَةَ قِصَّةً.
5- تَتَكَوَّنُ مَكْتَبَتيِ مِنْ أَحَدَ عَشَرَ كِتاَباً – فِي الْمَكْتَبَةِ أَحَدَ عَشَرَ كِتاَباً فِي الطِّبِّ.
6- دَرَسَ ابْنُ سِيناَ أَكْثَرَ مِنْ اثْنَيْ عَشَرَ عِلْماً – زاَرَ ابْنُ سِيناَ أَكْثَرَ مِن اثْنَتَيْ عَشَرَةَ مَدِينَةً.
7- يَتَكَوَّنُ كِتاَبُ الشِّفاَءِ مِنْ ثَماَنِيَةَ عَشَرَ مُجَلَّداً – فِي الْمُسْتَشْفَى خَمْسَةَ عَشَرَ طَبِيباً.
8- حَفِظْتُ إِحْدَى عَشَرَةَ سُورَةً مِنَ الْقُرْآنِ – وَصَلَ اثْناَ عَشَرَ تِلْمِيذاً.
9- كتَبْتُ اثْنَتَيْ عَشَرَةَ رِساَلَةً – فَحَصَ الطَّبِيبُ سَبْعَةَ عَشَرَ مَرِيضاً.
10- فِي الْحُكُومَةِ أَحَدَ عَشَرَ وَزِيراً – كَمْ شَهْراً فِي السَّنَةِ ؟ فِي السَّنَةِ اثْناَ عَشَرَ شَهْراً.
11- لِي اثْناَ عَشَرَ صَدِيقاً – قَضَيْتُ فِي الْخاَرِجِ سَبْعَةَ عَشَرَ يَوْماً
12- وَصَلَتْ ثَلاَثَ عَشَرَةَ مُدَرِّسَةً جَدِيدَةً .
Tercüme:
1- Evin kaç penceresi var? Evin 16 penceresi var.
2- Kaç yaşındasın? 15 yaşındayım. (Ömrün kaç sene? Ömrüm 15 senedir.)
3- Kitap 15 kuruştur. Apartman 11 kattan oluşur.
4- Takım 11 oyuncudan oluşuyor.Kitap 11 kıssadan oluşuyor.
5- Kütüphanem 11 kitaptan oluşuyor. Kütüphanede tıp sahasında 11 kitap var.
6- İbn Sînâ 12 den daha çok ilim (sahası) tahsil etti. İbn Sinâ 12’den daha fazla şehir ziyaret etti.
7- (İbn Sînâ’nın) Şifâ (adlı) kitabı 18 ciltten oluşur. Hastanede 15 doktor vardır.
8- Kur’ân’dan 11 sure ezberledim. 12 öğrenci geldi (ulaştı).
9- 12 mektup yazdım. Doktor 17 hasta muayene etti.
10- Devlette 11 bakan vardır. Senede kaç ay vardır? Senede 12 ay vardır.
11- Benim 12 arkadaşım var. Dışarda 17 gün geçirdim.
12- 13 yeni öğretmen geldi.
¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
Arapçada sayılar “adet” olarak, sayılan şeyler ise “madud” olarak anılır. Arapçada sayılar ve kullanıldıkları isimler belli kurallara göre gelirler. Örneğin “1 öğrenci” demekle, “11 öğrenci” “21 öğrenci” demek birbirinden farklıdır. Sayıları kolayca öğrenebilmek için şu dört grupta inceleyeceğiz:
1- Müfred sayılar (1-10 arası olan sayılar)
2- Mürekkeb sayılar (11-19 arası olan sayılar)
3- Ukud sayılar (10’un katları olan sayılar)
4- Matuf sayılar (20’den sonra gelen ara sayılar)
1- MÜFRED SAYILAR: 1’den itibaren 10’a kadar olan sayılar, -burada 10 dâhildir- tek başına bir kelime oldukları için müfred sayılar ismini alırlar. Müfred sayıların irabı şu şekildedir: “İki” sayısı müsenna bir isim gibi irab edilir. Diğerleri ise müfred bir isim gibi irab edilir. Sonları cümledeki yerine göre değişir.
Şimdi sayıları teker teker görelim:
1 ve 2 sayısında önce madud sonra adet gelir. Adet, madudun sıfatı olur. İsimlerin müfredleri “bir tane” olduklarını, müsennaları da “iki tane” olduklarını gösterdiği için 1 ve 2 sayısı kullanılmasa da olur. Sadece anlamı kuvvetlendirmek için gelirler. Buna göreوَاحِدٌ bir demektir. Müennes olarak وَاحِدَةٌ şeklinde söyleriz. إِثْنَانِ İki demektir. Müennes olarak إِثْنَتَانِ şeklinde söyleriz.
Müfred sayılara ait kaideleri şöylece maddeleyebiliriz:
1- Müfred sayıların irabı şu şekildedir: “İki” sayısı müsenna bir isim gibi irab edilir. Diğerleri ise müfred bir isim gibi irab edilir. Sonları cümledeki yerine göre değişir.
2- 1 ve 2 sayısında önce madud, sonra adet gelir. Adet, madudun sıfatı olur.
3- İsimlerin müfredleri “bir tane” olduklarını, müsennaları da “iki tane” olduklarını gösterdiği için “bir” ve “iki” sayısı kullanılmasa da olur. Sadece anlamı kuvvetlendirmek için gelirler.
4- وَاحِدٌ kelimesinin müennesi وَاحِدَةٌ ; إِثْنَانِ kelimesinin müennesi de إِثْنَتَانِ şeklindedir.
Şimdi 3 ve 10 arası sayıların özelliklerini öğrenelim:
3 ve 10 arası sayılarda şu kaideler geçerlidir:
1- Önce adet, sonra madud gelir.
2- Adet, madudun cinsiyet bakımından zıddı olur.
3- Madud “cemi ve cer” durumunda gelir.
4- Adet ile madud izafet oluştururlar.
2- MÜREKKEB SAYILAR:
Mürekkep sayılar, 11’den itibaren 19’un sonuna kadar olan sayılardır. Mürekkep sayılara ait kuralları şöylece maddeleyebiliriz:
1- Bu sayılarda önce birler basamağı, sonra onlar basamağı gelir.
2- “On iki” nin “ikisi” hariç, diğer sayılar fetha üzere mebnidirler. Yani cümledeki yerlerine göre sonları hiç değişmez. Sadece “on iki” sayısının birler basamağı olan “iki” sayısı, müsenna bir isim gibi irab edilir.
3- Bu sayıların madudları, müfred-mensub ve nekre olarak gelir.
4- 11 ve 12 sayıları hariç, mürekkep sayıların birler basamağı madudun cinsiyet bakımından zıddı; 10 sayısı ise madudun cinsiyet bakımından aynısı olur. 11 ve 12’nin her iki basamağı da madud ile aynı cinsten gelir.
3- UKUD SAYILAR:
Ukud sayılar, 10 sayısının katları olan sayılardır. Bu sayılar için geçerli olan kaideleri şöylece maddelememiz mümkündür:
1- 3-9 arası sayıların sonuna “vav” ve fethalı nun (ونَ) getirilerek ukud sayılar yapılır.
2- Cemi müzekker salim kalıbında geldikleri için ref durumunda “vav”, nasb ve cer durumunda “ye” alırlar.
3- Müzekker ve müennes isimler için aynı sayı kullanılır.
4- Ukud sayıların madudları, 11-20 arası sayılar gibi, müfred-mensub ve nekre olarak gelir.
4- MA’TUF SAYILAR:
Birler basamağı, onlar basamağına “vav” atıf harfi ile bağlanarak yapıldıkları için 20’den sonraki ara sayılara matuf sayılar denir. Matuf sayıların irabı da şu şekildedir: Birler basamağı müfred sayıların irabını ve kurallarını; onlar basamağı da ukud sayıların irabını ve kurallarını taşır. Madudları ise müfred-mensub ve nekre gelir. Bu kural 11’den 99’un sonuna kadar geçerlidir.
100 ve katları için ise şu kuralları sayabiliriz:
1- Yüzün katlarını ifade ederken yüz sayısı, 3-10 arası müzekker sayılarla izafet oluşturur. Yüz sayısı katlarıyla izafet oluşturduğu gibi madudlarıyla da izafet oluşturur.
2- Madudu, müfred-mecrur olarak gelir.
3- Müzekker ve müennes isimler için aynı sayı kullanılır.
1000 ve katları için şu kurallar geçerlidir:
1- 1000 ve katları, hem madudlarıyla hem de katlarıyla izafet oluştururlar.
2- Müzekker ve müennes isimler için aynı rakamlar kullanılır.
Şu kurala da dikkat edelim: Yüzden sonraki sayıların hepsi en büyük basamaktan en küçük basamağa doğru okunur. En sona kalan sayının kuralına göre de madud şekillenir.