الثانى مفعول له
اذا كان فعلا لفاعل الفعل المعلل و مقارنا له فى الوجود. نحو؛ ضَرَبْتُ زَيْدًا تَأْدِيبًا له، بخلاف اَكْرَمْتُكَ لِاِكْرِمِكُ و جِئْتُكَ اليَوْمَ لِوَعْدِى اَمْسِ و فى هذين الموضعين اذا حذف الجار ينتصب المجرور إن لم يكون نائب الفاعل و يرفع . إن كان نائبه بالاتفاق
2. MEFULUN LEH (LİECLİH) مفعول له او لأجله
Harf-i cerrlerin kıyasen hazf edildiği yerlerin 2. si mefulun leh’tir. Mefulun leh, Muallel fiilin faili için bir hades (oluş-eylem-ffil-iş) olduğu zaman ve vücuda gelmekte muallel fiile yakın olduğu zaman “lam’ın hazfi” caizdir. 3 şart ile bu hazif gerçekleşebilir (lamın hazfi caizdir, kesinlikle hazf edilmelidir denilemez, lam ile de zikredilmesi mümkündür, buradaki hazif tahfif içindir).
| تَأْدِيبًا له | عَمْرًا | زَيْدٌ | ضَرَبَ |
| تَأْدِيبًا lafzi bir fetha ile mensubtur. ضَرَبَ fiilinin mefulun bih sarihidir. له lafzındaki lam kelimesi lam-ı takviyedir. Yani müteallakı olan تَأْدِيبًا masdarının amelini takviye için zikredilen bir harf-i cerrdir. له lafzındaki ه kelimesi müfred müzekker gaib için olan muttasıl bir zamirdir. Zamme üzere mebnidir. Lam harf-i cerrinin cerr ettiği sarih bir isimdir.تَأْدِيبًا lafzından lam harfi ceri kıyasen hazf edilmiştir. | Mefulun bih sarih ve mensub | fail | Fiil+müteallak |
| تَأْدِيبًا masdardır تَأْدِيبًا ve ضَرَبَ nin faili aynıdır تَأْدِيبًا ve ضَرَبَ fiili eş zamanlıdır | |||
| Zeyd, Amr’ı edeblendirmek için dövdü. | |||
Misalde görüldüğü gibi, lamın hazfi için 3 şart şöyle sıralanabilir;
1. madde; Mefulun leh masdar olacak (örnekte تَأْدِيبًا mefulun leh ve masdardır)
2. madde; Mefulun lehin faili ile, muallel fiilin faili aynı olacak (mefulun lehin faili yani edeplendirme işini yapan ve döven kişi زَيْدْ dir)
3. madde; Mefulun leh ve muallel fiil eş zamanlı olacak (edeplendirme işi ile dövme işi eş zamanlıdır)
Yukarda bahsedilenlerin hilafına; اَكْرَمْتُكَ لِاِكْرَمِكَ (sen ikram ettiğin için, ben sana ikram ettim). Bu terkibte bulunan لِاِكْرَمِ lafzından lam harfi cerrinin hazf edilmesi caiz değildir. Çünkü amil olan اَكْرَمْتُ fiilinin faili mütekellimdir. Mefulun leh olan اِكْرَمْ masdarının fili ise muhatabtır. Bu durumda mefulun lehin faili ile, amilinin faili bir değildir. (2. Maddeye aykırıdır). Ve جِئْتُكً اليَوْمَ لِوَعْدِى أَمْسِ (dünkü vaadim için bu gün sana geldim). Bu terkibteki لِوَعْدِى lafzındaki lam hazf edilemez. Çünkü mefulun lehin amili olan جِئْتُ fiilinin zamanı bu gündür. وَعَدْ masdarının zamanı dünkü gündür. Mefulun leh olan masdarın zamanı ile amilin zamanı farklıdır. (3. Maddeye aykırıdır).
MEFULUN FİYH VE MEFULUN LEH’İN, HARF-İ CERR HAZF EDİLDİKTEN SONRAKİ İRAB DURUMU
Şu ikisinde (mefulun leh ve mefulun fiyh) her ne zaman carr (harf-i cerr) hazf edildiğinde, mecrur naib-ül fail değilse mansub olur. Eğer mecrur naib-ül fail ise o zaman merfu olur. Bu da ittifak ile gerçekleşir. Yani, mefulun fiyh ve mefulun leh, naib-ül fail olmazlarsa, kendilerinden harf-i cerr hazf edildiğinde, amil kendilerine vasıtasız olarak tealluk eder ve böylece mansub olurlar. (daha evvelinde harf-i cerr vasıtası ile lafzi kesraydı) Mefuln leh harf-i cerrsiz iken naib-ül fail olamaz. Eğer herhangi bir sebebpen naib-ül fail olursa kendisinden lam harfi hazfedilemez. –Misalleri inceleyiniz..
| ضُرِبَ يَوْمَ الجُمُعَةِ | Cuma günü dövüldü |
| يَوْمَ الجُمُعَةِ mefulun fiyhtir. Harf-i cerr hazf edilmiştir. Naib-ül fail konumundadır. Mahallen merfufur. | |
| ضُرِبَ لِلتَّأْدِيبِ | Terbiye için dövüldü. |
| لِلتَّأْدِيبِ lafzından lam hazf edilemez. Çünkü naib-ül fail konumundadır. Mahallen merfudur. | |