Huruf-u Mahza İrab-ı Nakıs

وَ إِمَّا نَاقِصُ الْاِعْرَابِ وَ هُوَ عَلَى قِسْمَيْنِ، قِسْمٌ {اَلْأَوَّلُ} رَفُعُهُ بِالْوَاوِ وَ نَصْبُهُ وَ جَرُّهُ بِالْيَاءِ. وَ ذَلِكَ جَمْعُ الْمُذَكَّرِ السَّالِمِ وَ أُولُو وَ عِشْرُونَ وَ أَخَوَاتُهَا، نَحْوُ؛ جَاءَنَا الْمُرْسَلُونَ عَلَيْهِمُ السَّلاَمُ وَ صَدَّقْنَا الْمُرْسَلِينَ عَلَيْهِمُ السَّلاَمُ وَ آمَنَّا بِالْمُرْسَلِينَ عَلَيْهِمُ السَّلاَمُ. وَ قِسْمٌ {اَلثَّانِى} رَفْعُهُ بِالْاَلِفِ وَ نَصْبُهُ وَ جَرُّهُ  بِالْيَاءِ. وَ ذَلِكَ التَّثْنِيَةُ وَ اِثْنَانِ وَ كِلاَ مُضَافًا إِلَى مُضْمَرٍ، نَحْوُ؛ جَاءَنَا الْاِثْنَانِ كِلاَهُمَا أَيِ الْكِتَابُ وَ السُّنَّةُ وَ اتَّبَعْنَا الْاِثْنَيْنِ كِلَيْهِمَا وَ عَمِلْنَا بِالْاِثْنَيْنِ وَ كِلَيْهِمَا

وَ إِمَّا نَاقِصُ الْاِعْرَابِ Huruf-u mahza irab-ı nakıs’a gelince; وَ هُوَ عَلَى قِسْمَيْنِ iki kısımdır. قِسْمٌ kısımlardan {اَلْأَوَّلُ} ilkinin; رَفُعُهُ بِالْوَاوِ ref hali vav iledir, وَ نَصْبُهُ وَ جَرُّهُ بِالْيَاءِ nasb ve cerr halleri ise ya iledir.  وَ ذَلِكَ irab halleri, جَمْعُ الْمُذَكَّرِ السَّالِمِ Cemi Müzekker salim, وَ أُولُو ve Ülü (sahip manasında), وَ عِشْرُونَ وَ أَخَوَاتُهَا ve Işrune (20 sayısı) ve Kardeşleri için geçerlidir. نَحْوُ Cemi Müzekker Salim’e misal; جَاءَنَا الْمُرْسَلُونَ عَلَيْهِمُ السَّلاَمُ “Bize Mürseller (elçiler, nebiler) geldi. Onlara selam olsun” terkibinde الْمُرْسَلُونَ lafzı Cemi müzekker salimdir. Müfredi مُرْسَلٌ ve tesniyesi مُرْسَلاَنِ ve Cemisi مُرْسَلُونَ şeklindedir. Cemi müzekker salimlerin ref hallerindeki irabı vav iledir dedik ve مُرْسَلُونَ şeklinde irablandı. Ve aynı şekilde وَ صَدَّقْنَا الْمُرْسَلِينَ عَلَيْهِمُ السَّلاَمُ “Biz Mürselleri (elçileri, nebileri) tasdik ettik. Onlara selam olsun” terkibinde Cemi müzekker salim olan مُرْسَلُونَ lafzı meful konumdadır ve nasb halindedir ve nasb hali ise ya iledir. Ve الْمُرْسَلِينَ şeklinde gelmiştir. Cerr hali de aynı şekilde الْمُرْسَلِينَ şeklinde gelir; وَ آمَنَّا بِالْمُرْسَلِينَ عَلَيْهِمُ السَّلاَمُ “Biz Mürsellere (elçilere, nebilere) iman ettik. Onlara selam olsun” terkibinde بِ harf-i cerri مُرْسَلُونَ lafzını cerr eder ve مُرْسَلُونَ olan cemi müzekker salim olan isimin cerr hali ya iledir. وَ قِسْمٌ Kısımların {اَلثَّانِى} ikincisinin; رَفْعُهُ بِالْاَلِفِ ref hali elif ile, وَ نَصْبُهُ وَ جَرُّهُ  بِالْيَاءِ nasb ve cerr hali ise ya iledir. وَ ذَلِكَ işte bu irablar; التَّثْنِيَةُ tesniye, وَ اِثْنَانِ ve isnani lafzı, وَ كِلاَ ve kila lafzı içindir. كِلاَ lafzının hususiyeti; مُضَافًا izafe edilmesidir, إِلَى مُضْمَرٍ bir zamire izafe edilmesi gerekir. نَحْوُ İsnani ve Kila lafızlarına misal; جَاءَنَا الْاِثْنَانِ كِلاَهُمَا أَيِ الْكِتَابُ وَ السُّنَّةُ “Bize her ikisi yani kitap ve sünnet geldi” ve وَ اتَّبَعْنَا الْاِثْنَيْنِ كِلَيْهِمَا “Ve biz her ikisine tabi olduk” ve وَ عَمِلْنَا بِالْاِثْنَيْنِ وَ كِلَيْهِمَا “Ve biz her ikisiyle amel ettik” gibidir.

Metnin Toplu Manası; Huruf-u Mahza İrab-ı Nakıs’a gelince; Bu irab şekli iki kısımdır. Kısımlardan ilkinde bahsedilen Cemi Müzekker Salim, Ülü, Işrune ve Kardeşleri olan isimlerdir ve bu isimlerin Ref hali vav ile, Nasb ve cerr halleri ise ya iledir. Bunların içinden Cemi müzekker salim’in ref haline misal; جَاءَنَا الْمُرْسَلُونَ terkibinde مُرْسَلُونَ lafzı cemi müzekker salimdir, faildir ve ref hali vav iledir. Nasb haline misal; صَدَّقْنَا الْمُرْسَلِينَ terkibinde مُرْسَلِينَ lafzı cemi müzekker salimdir, mefuldür ve nasb hali ya iledir. Cerr haline misal; آمَنَّا بِالْمُرْسَلِينَ terkibinde مُرْسَلِينَ lafzı cemi müzekker salimdir, mecrurdur ve cerr hali ya iledir. Kısımlardan ikincisinde bahsedilen Tesniye, İsnani ve Kila olan isimlerdir ve bu isimlerin ref hali elif ile, nasb ve cerr halleri ise ya iledir. İsnani ve Kila’ya misal; جَاءَنَا الْاِثْنَانِ كِلاَهُمَا أَيِ الْكِتَابُ وَ السُّنَّةُ terkibinde اِثْنَانِ lafzı fail konumdadır ve ref alameti elif iledir, كِلاَهُمَا fail konumdadır ve zamire izafe edilmiştir, ref alameti elif iledir. وَ اتَّبَعْنَا الْاِثْنَيْنِ كِلَيْهِمَا terkibinde اِثْنَانِ lafzı meful konumda olduğundan nasb alameti ya iledir ve اِثْنَيْنِ olmuştur. كِلاَهُمَا lafzı meful konumdadır ve nasb alameti ya iledir كِلَيْهِمَا olmuştur. وَ عَمِلْنَا بِالْاِثْنَيْنِ وَ كِلَيْهِمَا terkibinde ise اِثْنَانِ ve كِلاَهُمَا lafızlar harfi cerr ile mecrurdur ve cerr alametleri ya iledir, الْاِثْنَيْنِ ve كِلَيْهِمَا olmuşlardır.