Hareke-i Mahza İrab-ı Nakıs

وَ إِمَّا نَاقِصُ الْاِعْرَابِ وَ هَوَ عَلَى قِسْمَيْنِ. قِسْمٌ رَفْعُهُ بِالضَّمَّةِ وَ نَصْبُهُ وَ جَرُّهُ بِالْفَتْحَةِ. وَ ذَلِكَ غَيْرُ الْمُنْصَرِفِ، نَحْوُ؛ جَاءَنَا اَحْمَدُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ صَدَّقْنَا اَحْمَدَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ آمَنَّا بِاَحْمَدَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ. وَ قِسْمٌ رَفْعُهُ بِالضَّمَّةِ وَ نَصْبُهُ وَ جَرُّهُ بِالْكَسْرَةِ. وَ ذَلِكَ الْجَمِعُ الْمُؤَنَّثِ السَّالِمِ، نَحْوُ؛ جَاءَنَا مُعْجِزَاتٌ وَ صَدَّقْنَا مُعْجِزَاتٍ وَ آمَنَّا بِمُعْجِزَاتٍ

وَ إِمَّا نَاقِصُ الْاِعْرَابِ ve Nakıs İrab Yani Hareke-i Mahza İrab-ı Nakıs (Sadece harekeyle nakıs irab; وَ هَوَ ve o nakıs irab, عَلَى قِسْمَيْنِ iki kısımdır. قِسْمٌ kısımlardan biri; رَفْعُهُ بِالضَّمَّةِ ref hali damme iledir, وَ نَصْبُهُ وَ جَرُّهُ nasb ve cerr hali ise  بِالْفَتْحَةِ fetha iledir. وَ ذَلِكَ bu haller, غَيْرُ الْمُنْصَرِفِ gayru munsarif (çekimi olmayan ve cerr ve tenvin almayan isimler) isimler içindir. نَحْوُ gayru munsarifin ref haline misal; جَاءَنَا اَحْمَدُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ “Bize Ahmed Aleyhisselam geldi” gibidir. Nasb haline misal; وَ صَدَّقْنَا اَحْمَدَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ “Ahmed Aleyhisselamı tasdik ettik” gibidir. Cerr haline misal; وَ آمَنَّا بِاَحْمَدَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ “Ahmed Aleyhisselama inandık” gibidir. قِسْمٌ diğer bir kısım ise; رَفْعُهُ بِالضَّمَّةِ ref hali damme iledir, وَ نَصْبُهُ وَ جَرُّهُ nasb ve cerr hali ise; بِالْكَسْرَةِ kesre iledir. وَ ذَلِكَ bu irab halleri, الْجَمِعُ الْمُؤَنَّثِ السَّالِمِ Cemi Müennes Salim içindir. نَحْوُ؛ Cemi müennes salimin ref haline misal; جَاءَنَا مُعْجِزَاتٌ “Bize mucizeler geldi” gibidir. Nasb haline misal; وَ صَدَّقْنَا مُعْجِزَاتٍ “Mucizeleri tasdik ettik” gibidir. Cerr haline misal; وَ آمَنَّا بِمُعْجِزَاتٍ “Mucizelere iman ettik” gibidir.

Metnin Toplu Manası; Nakıs iraba gelince, nakıs irab iki kısımdır. Kısımlardan birincisinin ref hali damme, nasb ve cerr halleri ise fetha ile irablanır. Bu hal gayrı munsarifler için geçerlidir. Gayrı munsariflerin ref haline misal; جَاءَنَا اَحْمَدُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ “Bize Ahmed Aleyhisselam geldi” terkibinde اَحْمَدُ lafzı hakiki faildir ve ref alameti damme ile olmuştur. وَ صَدَّقْنَا اَحْمَدَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ “Ahmed Aleyhisselamı tasdik ettik” terkibinde اَحْمَدَ gayrı munsarif ismi meful konumdadır ve nasb hali fetha ile olmuştur. وَ آمَنَّا بِاَحْمَدَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ “Ahmed Aleyhisselama inandık” terkibinde ise اَحْمَدْ gayrı munsarif ismi harfi cerr ile mecrur olmuştur ama gayrı munsarif olduğundan cerr hali yine fetha iledir. Kısımların İkincisinin ref hali damme, nasb ve cerr hali ise kesre iledir. Bu hal Cemi müennes Salim isimler içindir. Cemi müennes Salim isimlerin ref haline misal; جَاءَنَا مُعْجِزَاتٌ “Bize mucizeler geldi” terkibinde مُعْجِزَاتٌ lafzı cemi müennes salim bir isimdir, faildir ve ref alameti damme iledir. Nasb haline misal; وَ صَدَّقْنَا مُعْجِزَاتٍ “Mucizeleri tasdik ettik” terkibinde tasdik işi مُعْجِزَاتٍ isimine geçtiğinden mefuldür ve nasb alameti kesre ile olmuştur. Cerr haline misal; وَ آمَنَّا بِمُعْجِزَاتٍ “Mucizelere iman ettik” terkibinde cemi müennes salim olan مُعْجِزَاتْ isimi harfi cerr ile mecrur olmuştur. Bu isimlerin cerr hali kesre iledir.