1 Fiil-i Muzari’yi Cezm eden kelimeler 4 tanedir
Birinci cezm edici kelimemiz لَمْ ‘ e gelince, misali; لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ gibidir. Bu ayette لَمْ edatı يَلِدُ olan malum muzari fiili cezm ederek لَمْ يَلِدْ “doğmadı” yapmıştır. Ayetin devamında ise bir vav-ı atıfa ile yine لَمْ edatı يُولَدً olan meçhul muzari fiili cezm ederek لَمْ يُولَدْ “doğurulmadı” yapmıştır. Görüldüğü gibi لَمْ edatı önüne gelen muzari fiili cezm eder.
İkinci cezm edici kelimemiz لَمَّا ‘ya gelince, misali; لَمَّا يَنْفَعْ عُمْرِى gibidir. لَمَّا -medi, -madı, يَنْفَعْ fayda verir (tabi amili maneviden merfu düşünelim. Misalde meczum olsada asıl hali يَنْفَعُ ‘dur), عُمْرِى benim ömrüm. “Ömrüm fayda vermedi” gibidir. Burada ise لَمَّا edatı, يَنْفَعُ olan malum muzari fiili cezm edip يَنْفَعْ haline sokmuştur. لَمَّا edatı لَمْ gibi amel eder. Farkları ise لَمْ ile kullanılan fiilin hükmü gerçekleşmiştir, tersi söz konusu değildir. “Allah doğmamıştır, doğurulmamıştır” bu hükmün aksi mümkün değildir. لَمَّا edatı ise süre gelen bir süreçte olduğunda önündeki fiile olumsuzluk katsa da “henüz -medi, -madı” haline sokar fiili. Ömrüm fayda vermedi, ama verme ihtimali vardır.
Üçüncü cezm edici kelimemiz لِ emir lâm’ına gelince, misali; لِيَعْمَلْ عَمَلاً صَالِحًا gibidir. لِيَعْمَلْ o (mz) amel etsin, عَمَلاً bir amel ki; صَالِحًا salih olanından. “Salih amel işlesin” gibidir. Görüldüğü gibi emir lâm’ı muzari fiilin başına gelip onu cezm etmiştir. Evvelinde يَعْمَلُ olan malum muzari fiil, لِ edatıyla لِيَعْمَلْ şeklini almıştır.
Dördüncü cezm edici kelimemiz لاَ nehy lâ’sına gelince, misali; لاَ تُذْنِبْ gibidir. لاَ yapma, تُذْنِبْ sen günah işliyorsun. “Günah işleme” gibidir. Görüldüğü gibi nehiy lâ’sı تُذْنِبُ muzari fiilinin başına gelmiş ve تُذْنِبُ muzari fiilini meczum yaparak لاَ تُذْنِبْ haline sokmuştur.
2 Fiil-i Muzari’yi Cezm eden kelimeler 11 tanedir. Birinci cezm olan muzari fiile “şart” ve buna bağlı olarak cezm olan ikinci muzari fiile ise “ceza” fiili denilir. (iki meczum muzarinin mantığı; bu olur ise şu olur gibidir)
Beşinci cezm edici kelimemiz 2 fiil-i muzariyi cezm eden إِنْ kelimesidir. إِنْ kelimesi eğer, şayet manalarındadır. Misale gelince; إِنْ تَتُبْ يُغْفَرْ ذُنُوبُكَ gibidir. إِنْ eğer, تَتُبْ tövbe edersen, يُغْفَرْ bağışlanır, ذُنُوبُكَ senin günahların. “Eğer tövbe edersen günahların bağışlanır” gibidir. Görüldüğü gibi إِنْ kelimesi önüne gelen 1. Muzari fiili cezm ederek onu şart fiili yapmıştır. Yani bundan sonra şart fiili olan cezm edilmiş 1. Muzari fiilinin hükmü gerçekleşmez ise, 2. Cezm olan muzari fiili gerçekleşmez demektir. 1. Cezm olan muzari fiilinin şartına uyulup, 2. Cezm olan muzari fiilinin cezası (karşılığı) alınır. تَتُبْ fiili 1. Muzari fiildir ve şart fiilidir. يُغْفَرْ fiili ise 2. Muzaridir ve ceza fiilidir.
…devam edecektir…