Ay: Ocak 2014

4- Bid’at-Bid’atu’r-ravi:

 

Adalet
bahsini incelerken yeterince açıkladığımız üzere bid’at, ravinin akide yönünden
ehl-i sünnet dışında kalan kelâmî mezheplerden birine mensûb olduğunu ifade eden
bir tabirdir. Hadîs ıstılahı olarak, raviyi amelinden ziyâde akide yönünden
cerheder. Küfrü gerektiren itikatlara saplanan ehl-i bid’a’nın rivâyetini cumhur
terketmiştir. Küfrü gerektirmeyen Fâsıku’t-te’vîl’in rivâyeti –bid’at
propogandacısı olmamak şartıyla- alınabilir, ancak rivâyet zayıf addedilir.

2- Töhmet-i Kizb-İttihamu’r-ravi bi’l-kizb:

 

Yukarıda
açıklanan kizb’ten sonra gelen ikinci mühim cerh, kizb ithâmıdır. Bunda ravinin
kizb’i açık değildir. Kizbu’r-ravi şeklinde sabit bir keyfiyet yoksa da kizb
ithamı altındadır. Bu itham, bir karîneye dayandığı için ciddî bir durum
sayılmış ve müttehem bilkizb olan ravinin de rivayeti terkedilmiştir.

Ravinin
kizb’le ithamına sebep olan iki husus vardır: Biri, dînin zarûrî olan temel
kaidelerine muhalefet eden bir rivayette bulunmasıdır. Onun böyle bir durumda
teferrüdü, vaz’ ihtimâline karîne kabûl edilmiştir. İkinci husus, insanlarla
olan münasebetlerinde yalana yer vermesidir. Yalan gibi dinin şiddetle
reddettiği bir davranışa tenezzül eden bir kimsenin dini hususlarda da yalandan
çekinmeyeceği, bu hususta gerekli hassasiyeti göstermeyeceği prensip olarak
kabul edilmiş ve bu sebeple bunlar metrûk ve matruh addedilerek rivayetleri
terkedilmiştir.[1]

Böyle
ravi, “muttehemun bi’l-kizb, metruk, metruku’l-hadis, muttefekun ala terkih”
gibi terimlerle cerh edilir.

[2]

A) Ravinin Adaletini Cerheden Sebepler
(Adalet Vasfına Yönelik Ta’n Noktaları):

 

1- Kizb-Kizbu’r-Ravi:

 

Raviyi
cerheden en ağır suçtur. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) hakkında yalan
uydurmaktır. Yani Efendimiz (aleyhissalâtu vesselâm)’in söylemediği bir sözü
veya yapmadığı bir fiili söylemiş ve yapmış göstermek. Bu işi bile bile yapmanın
küfür olduğuna kâil olanlar vardır. Bu suretle ortaya konan rivayete mevzu,
muhtelak, masnû, müfterâ, müfte’al, kizb gibi çeşitli adlar verilmiştir.
Türkçemizde umumiyetle “uydurma” diyoruz.

Kizb
deyince, öncelikle anlaşılan kizb ale’r-Rasûl ise de, kişinin insanlarla
münasebetlerinde yalana yer vermesi de hemen terkini gerektiren ciddi bir
kusurdur. Ancak kizb fi’l-lehçe denen bu ikinci çeşit kizble, kizb ale’r-Rasûl
denen birinci çeşit kizb arasında fark gözetilmiştir. Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) hakkında yalanı yakalanan artık, ebediyen metrûktur. Kendisinden hiç
bir surette hadîs alınmaz. Ahmed İbnu Hanbel, Ebu Bekr el-Humeydî, Ebu Bekr es-Sayrafî
gibi pek çoklarına göre Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) hakkında yalan
uyduranın -tevbe etse, yaptıklarına pişmanlığını izhar etse bile- artık ebediyen
hadîsi alınmaz. Halbuki dünyevî işlerinde yalanı bilinen kimse tevbekâr olsa
onun rivâyetleri alınabilir. Yalnız İmam-ı Nevevî, rivâyet ile şehâdet
arasındaki benzerlik ve paralellikten hareket ederek; yalancı şahidlik yapıp
sonradan tevbe edenin tekrar şahitliği mûteberdir prensibinden hareketle, Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) hakkında yalan söyleyen kimse bilâhare
tevbekâr olsa rivayetinin alınabileceğine hükmetmiştir. Ancak bu konuda aslolan,
-tevbekâr bile olsa- kizb fazîhasını işleyen kimsenin ebediyyen terkidir.
Tevbesi Allah’la kendi arasında bir iştir.

Mevzu
Hadîs bahsinde bu konuya daha geniş yer vereceğiz.[1]

Böyle
ravinin durumu “Kezzab”, “vadda”, “ekzebu’n-nas”, “ruknu’l-kizb”, “ileyhi
münteha fi’l-vad” gibi terimlerle durumu en ağır şekilde ortaya konulur.

[2]

3- METÂİN-İ
AŞERE-TA’N NOKTALARI

 

Bir
ravinin güvenilir (sika) olup olmadığı yukarıda belirtilen yönlerin
incelenmesiyle ortaya çıkar. Ravinin derecesini düşüren bütün vasıflar, adâlet
ve zabt’la alâkalı olarak kaydettiğimiz mezkur maddelerden biriyle ilgilidir ve
onlardaki eksikliği ve aksamayı belirtir.

İşte
raviyi kusurlayan bu vasıflara Metâin denir (mit’an’ın cemidir). Başlıca on
maddede toplandığı için metâin-i aşere de denmiştir.

Cerh ve
ta’dil bakımından raviler, metain-i aşere denilen on noktadan tenkid edilerek
ayrı ayrı lafızlarla değerlendirilirler. Bunların beşi adâlet’i yaralayan, beşi
de zabt’ı yaralayan kusurlardır.

Şimdi en
mühimlerinden başlamak üzere bunları açıklayacağız.[1]

Silsiletü’z-Zeheb:

 

İçindeki bütün râvileri güvenilirliğin (sika) en
üstün derecesinde bulunan isnâd. Asahhul-esânîd diye tabir edilen isnadın en
sahih, en mükemmel kabul edilen şeklidir.

Hadis âlimleri, isnad sistemine yalnız ilmî bir
şekil ve esas vermemişler, aynı zamanda nisbî değerlerini tesbit düşüncesiyle
hadis edebiyatında kullanılan çeşitli isnadların mukayeseli bir tetkikini de
yapmaya çalışmışlardır.[1]

Hadis usulü kitaplarında isnadların en sahihi (asahhul-esânîd)
olarak ileri sürülmüş çeşitli görüşler yer almaktadır. Meselâ bunlardan bazıları
şöyledir:

Ahmed b. Hanbel ve İshak b. Râhüye mezhebinde
olanlara göre en sahih ve en kuvvetli isnad: Zühri-Sâlim, Babası Abdullah
isnadıdır.

Ali b. Medinî ve el-Filâs mezhebinde olanlara
göre en sahih isnâd; Muhammed b. Sîrîn-Âbide es-Selmânî-Ali b. Ebi Tâlib
isnadıdır.

Bazı âlimlere göre, Süleyman el-A’meş, İbrahim
en-Nehaî, Alkame b. Kays, Abdullah b. Mesud isnâdıdır.

İmam Buharî, en sahîh isnadın Mâlik-Nafi-İbn
Ömer isnadı olduğunu söylemiş; Abdulkâhir et-Temîmî ise, bu isnadın başına
eş-Şâfii’yi ekleyerek, Şafiî-Mâlik-Nâfi-İbn Ömer isnâdını isnadların en üstünü
kabul etmiştir.[2]
Hadisçilerin ittifakıyla Mâlik’in râvileri arasında eş-Şafiî’den daha kuvvetlisi
yoktur. Müteahhir âlimlerden bazıları aynı isnada Ahmed b. Hanbel’i de eklemek
suretiyle teşekkül eden Ahmed-Şafii Mâlik isnadını silsiletü’z-zeheb (altın
zincir) olarak tasvip etmişlerdir. Fakat bu isnad zinciri hadis edebiyatında
nadir bulunur. Bu isnadla yalnız dört hadis rivâyet edilmiş ve bu hadislerden
yalnız biri, Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde yer almıştır. Bunun dışında başka
hadisin nerede rivayet edildiği bilinmemektedir.[3]

Silsile:

 

Hadis usûlü ilminde, hadisi rivâyet eden râviler
zinciri için kullanılan bir terim. Râviler zinciri veya hadisin sened kısmı,
isnâd, tarik, vech ve silsiletü’r-ruvât kelimeleriyle karşılanır.

Istılah olarak isnad; haberi söyleyene kadar
belirli metodla ulaştırmak diye tanımlanır. Her hadis metninde başında, o metni
birbirine nakleden ravi isimlerinden oluşmuş bir zincir vardır. Bu isim zinciri
en son raviden başlayarak Hazreti Peygambere kadar ulaşır ve her râvi, zincirin
bir halkasını teşkil eder. Bu halkaların birbirine bağlı olması, nasıl zincirin
sağlamlığını temin ederse; her bir halkanın da kendi başına sağlam olması, aynı
şekilde, zincirin sağlamlığını gösterir. İşte isimlerden müteşekkil böyle sağlam
bir zincir, kendisine bağlı olan hadîs metninin sıhhati için bir garanti sayılır
ve ıstılahta bu garantiye “sened” adı verilir. Her hadisin garantisi onun
senedidir. Senedi olmayan bir hadis garantiden yoksun demektir. Bu sebepten,
garantisi olmayan hadisin doğruluğuna inanılmaz.[1]

İsnad sistemi, tam bir sorumluluk duygusu ve
ilim anlayışından kaynaklanır. İsnad veya raviler silsilesi, hadisin baş
tarafında peşpeşe yer alır. Mesela bir sened zinciri şöyledir: Ravh b.
Abdülmü’min Huzelî Yezid b. Zürey’-Said b. Ebî Arübe-Katâde Enes b. Mâlik.[2]

İsnad, diğer milletlere ve dinlere nasip
olmamış, İslam ümmetine has özelliklerden biridir.[3]

İsnadın, yani hadisi rivâyet eden râviler
silsilesini zikretmenin önemi çok büyüktür. Nitekim Abdullah b. Mübârek şöyle
demiştir: “İsnad dindendir. Eğer isnad olmasaydı, her rast gelen, aklına geleni
rivâyet etmeye kalkışırdı”[4]

Süfyan es-Sevrî’de “İsnad, müminin silahıdır;
silahı olmayan ne ile ve nasıl savaşacaktır” demiştir.[5]

Bir hadis, Hz. Peygamber (s.a.s)’e kadar bir
râviler silsilesiyle vâsıl olursa; o hadîs müsned, muttasıl, adını alır. Bu
râviler silsilesine sened, an’ane ve râvilerin sırasıyla adlarını zikretmeye de
isnad denildiği ifade edilmişti. Eğer bir hadis doğrudan doğruya Rasûlüllah
(s.a.s)’dan rivâyet edilip aradaki ravilerin isimleri tamamiyle veya kısmen
zikredilmezse mürsel ve munkatı adını alır.[6]

Sika:

 

Hadis râvilerinde aranan şartlardan biri; adâlet
ve zabt sıfatlarını taşıyan güvenilir râvi.

Kelime anlamına göre, kendisine itimad olunan,
güvenilen kimse demek olan “sika” hadis ıstılahında gerek adâlet gerekse zabt
yönünden kusursuz olan hadis râvileri hakkında kullanılan bir tabirdir. Bir
râvinin hadislerinin kabul olunabilmesi ve kendisinin sika diye
vasıflandırılması için, adâlet ve zabt vasfını tam olarak taşıması
gerekmektedir. Adâlet, hadis naklinde, rivayetlerinin kabul edilebilmesi için
râvilerde bulunması gereken vasıfların en önemli olanlarından biridir.

Hadis râvisinin, din işlerinde istikamette
olması, fısk ve fücurdan selâmeti, mürüvveti ihlal eden hata ve kusurlardan uzak
olmasına râvinin adâleti (adâletü’r-râvî) denilmektedir. Bu râvi dinî farîzayı
gereği gibi ifâ eder, emrolunanı işler, nehyolunandan kaçınırsa, “adl” ile
mevsûf olur. Nitekim böyle kimseler hakkında, dininde adl ile mevsuf, hadisinde
sıdk ile ma’rûf, denir.[1]

Hadis âlimlerinin bazılarına göre adâlet, insanı
büyük günah (kebâir) işlemekten ve küçük günah (sağâir) üzerinde ısrar etmekten
alıkoyan bir melekedir. Bazılarına göre de, şehâdet ve rivâyetin kabul
edilmesini gerektirecek şekilde, insana, taât ve mürüvvetin hâkim olmasıdır.
Zira insanın işlerinde masiyet ve mürüvvetsizlik galebe çalarsa, şehâdet ve
rivâyeti reddedilir.[2]

Bir râvinin adâleti çeşitli yollarla bilinir.
Bazan, adâleti sâbit olan kimselerin o râvinin adâleti hakkında şehâdet
etmeleriyle; bazan adâletinin ilim ehli arasında şöhret kazanmasıyla ve sika
(güvenilir) olan kimselerin o râviden övgü ile bahsetmeleriyle bilinir. Bu
ikinci durumda, râvinin adâletinin tesbiti hususunda herhangi bir açıklama (beyyine)
veya şâhit aranmaz. Meselâ Mâlik b. Enes, Şu’be b. Cerrâh, Süfyan es-Sevrî,
Süfyan b. Uyeyne el-Evzaî, Abdullah b. Mübârek, Veki’ b. Cerrâh, Ahmed b. Hanbel,
Yahya b. Maîn, Ali b. Medinî ve bunların benzeri bir çok muhaddisin adâleti,
ilim ehli arasında büyük bir şöhret kazanmış ve her biri hakkında diğer
mühaddisler hayır ve senâ ile bahsetmişlerdir.

Zabt, kelime itibariyle insanın, işittiği
herhangi bir şeyi aradan uzun zaman geçmiş olsa bile, dilediği anda
hatırlayabilecek bir şekilde belleyip hıfzetme yeteneğine sahip olması demektir.
Hadis ıstılahında, rivâyetinin kabulü için bir râvide bulunması gereken iki
önemli sıfattan birini teşkil eder. Hadis usulü âlimleri zabtı; ezberdekinin
zabtı (zabtu’s-sadr) ve kitaptakinin zaptı (zaptul-kitab) diye iki kısma
ayırmaktadırlar. İnsanın işittiği bir şeyi dilediği zaman hemen hatırlayabilecek
şekilde hıfzetmesine zabtu’s-sadr denilir. Kitaptakinin zabtı (zabtul-kitab ise;
râvinin, işittiği veya tashihini yaptığı andan itibaren, içindeki hadisleri edâ
veya rivâyet edinceye kadar kitabını koruması demektir. Bir râvinin zabt
bakımından kuvvet ve kudreti, rivayet etmiş olduğu hadislere, aranılan şartları
taşıyan başka râvilerin muvafakatiyle bilinir. Eğer bir râvinin hadisleri, zabt
şartına hâiz diğer râvilerin hadîslerine muhâlif olursa; o râvi, zabt bakımından
zayıf sayılır.[3]

Bir râvide bu iki sıfat, yani adâlet ve zabt
sıfatı birleştiği zaman, o ravi sika (güvenilir) olma özelliğini kazanır.
Şüphesiz hadisteki sıhhat ve za’fiyet, her şeyden önce, hadisi nakleden ravinin
güvenilir olup olmamasına bağlı olarak ortaya çıkan sıfatlardır. Bir râvi ne
derece güvenilir ise, onun rivayet ettiği hadis de o derece sıhhat kazanmış
olur. Bir hadisin isnadını teşkil eden ravilerin hepsi güvenilir (sika)
oldukları takdirde, o hadisin sahih olduğuna hükmolunur. Ravilerden birinin veya
bir kaçının güvenilir olmaması halinde, onların bu halleri, rivayet ettikleri
hadisin sıhhati üzerinde şüphe ve tereddütlerin belirmesine ve dolayısıyla o
hadisin sahih olmadığı hükmünün verilmesine sebep olur. Bu önemli kaide
dolayısıyla, hadis ravilerinin gözönünde tutulmasına ve hallerinin araştırılıp
ortaya konmasına büyük önem verilmiştir.

Diğer taraftan “sika” tabiri, hadis ravilerin
adalet vasfını taşımış oldukları açıklanırken (tadil) kullanılır ve bazan bu
kelime tadilin en yüksek mertebesini göstermek üzere iki defa tekrarlanarak
söylenir; “sika sika” gibi, yahut da tadile delâlet eden diğer tabirlerle
birleştirilerek kullanılır; “Sika sebt, sika mutkın, sika hücce, sika hâfız”
gibi. Bazan da “evseku’n-nâs” (insanların en sika olanı) tabiri kullanıldığı
görülür.

Sika ve zayıf olan ravilerin bilinmesi, hadis
usulünün üzerinde durduğu önemli konulardan biridir. Bu nedenle hadis târihinde
sika ravilerin isimlerini ve tercemelerini bir araya getiren kitapların telifine
büyük önem verilmiştir. Muhaddislerden bazıları sadece sika ravilerin tercüme-i
hallerini anlatmak maksadıyla “Kitabu’s-sikât” adı verilen eserler yazmışlardır.
Bu şekilde “Kitabu’s-sikât” isminde eser yazan muhaddisler arasında İbn Hibban
el-Büstî, Zeynuddin Kasım b. Kutluboğa ve Halil b. Şahîn bulunmaktadır. Bazı
muhaddisler de sika râvilerle birlikte zayıf râvileri de toplayan kitaplar
yazmışlardır. Bunların pek çok misali bulunmaktadır. Mesela Buharî’nin üç
târihi, İbn Hıbban’ın Kitabul-cerh ve’t-tadîli, İbn Ebî Hatim er-Razi’nin, Ebu
İshak İbrahim b. Yaküb el-Cüzecânî’nin Kitabul-Cerh ve’t-tadili, İbn Kesir’in
Kitâbut-Tekmile fi marifeti’s-sikat ve’d-duafâ vel-mecâhîl, isimli eseri,
Zehebi’nin Mizânul-İ’tidâl’i, İbn Hacer’in Tehzibu’t-Tehzib’i, bunlardan bir
kısmıdır. Bu tür eserler arasında yer alan İbn Sa’d’ın et-Tabakatül-Kübrâ’sı,
Sahabe, Tabiün ve kendi zamanına kadar yaşamış olan kimseleri de alması
bakımından meşhûr olmuş önemli bir eserdir.

Muhaddislerin râvilerin sika olup olmadıklarını
tesbit etmek için göstermiş oldukları fevkâlâde ilmi gayretler, Hz. Peygamber
(s.a.s)’den rivâyet olunacak hadisleri sağlam ve sıhhatli bir şekilde elde etme
gayesine yöneliktir. Hiç şüphesiz adâlet ve zabt vasfını tam olarak taşıyan sika
bir râvi ancak sağlam ve sahih rivayetler nakleder. Zayıf, asılsız ve münker
rivâyetleri de ancak tanınmaları için ele alırlar. Sika olmayan râvilerin de
özel kitaplardan toplanıp tanıtılması onlar kanalıyla naklonulmuş rivâyetleri
tanımak açısından büyük bir kolaylık sebebidir. Çünkü sika olanın rivayeti kabul
olunur ve onunla amel edilir. Sika olmayan râvilerin de çok iyi tanınması
gerekmektedir. Muhaddisler rical ile ilgili yapılması gereken tüm çalışmaları en
ince teferruatına kadar açıklığa kavuşturmuşlardır.[4]

B) Zabt

 

Bir
râvide adâleti gerektiren sıfatlardan sonra aranan ikinci şart zabt’tır. Zabt,
râvinin tahammül ettiği bir rivâyeti edâ anına kadar aldığı şekilde muhâfaza
etmesidir. Kısaca bellemek demek olan bu sıfat sayesinde ravi, duyduğunu duyduğu
gibi rivayet edebilecektir.

Şu halde
bir kimsenin zâbıt olabilmesi, hıfzından (ezberinden) rivâyet ediyorsa hâfız
(ezberlemiş) olması, yazılı nüshâdan (kitaptan) rivâyet ediyorsa nüshasını
(kitabını) tebdîl ve tağyirden mahfuz bulundurması (koruması), mânâ ile rivâyet
ediyorsa kelimelerin delâlet ettiği mânâ inceliklerini, manayı bozacak unsurları
temyiz ve tefrîk edebilecek güçte ve titizlikte olması lâzımdır. Netice
îtibâriyle zâbıt’ta aranan husus, rivâyetleri -ziyâde ve noksana yer vermeden-
aldığı şekilde aslına uygun olarak edâ etmesidir.

Gerek
hâfıza yoluyla muhâfazanın ve gerekse yazı yoluyla muhafazanın kendilerine has
bir kısım ârazları vardır. Sözgelimi hâfızaya yanılma, unutma, telkîn, yaşın
ilerlemesi veya psikolojik şok ve hastalık gibi ârazların araya girmesiyle hâsıl
olan ihtilat hâli gibi şüphelerle hâfıza zabtı bozulacağı gibi, kitabın kaybı,
bazı sayfalarının düşmesi, değiştirilmesi veya bazı rivayetlerin araya
başkalarınca sokuşturulması gibi durumlar da yazı ile yapılan zabtı bozabilir.
Şu halde güvenilecek bir râvinin bu yönleriyle bilinmesi gerekir.

Bir râvi,
zâbıt olma durumunu, zabt ve itkân’iyle meşhur olmuş sika muhaddislerin
rivâyetlerine muvafık rivâyetler yapmasıyla isbatlar. Rivâyetlerinin büyük
çoğunluğunda bu muvâfakat görüldüğü takdirde o râviye zâbıt denebilir. Nâdir
muhalefetleri zabt’ına halel vermez ise de artacak olursa zabtının zayıflığına
hükmolunur. Adaleti tam bile olsa, rivâyeti ile ihticâc edilmez, belki îtibâr
edilir. Yaptığı rivayetlerin yarısından fazlasında, görülecek şekilde hatası
artacak olursa rivayeti tamamen terkedilir.[1]

Zabt
sahibi bir ravinin uyanık olması, yani rivayet etmediği bir hadis kendisine
sunulup “bunu sen rivayet ettin” denilince, kabul eden kişi gafil ve dalgın
sayılır. Böylelerinden hadis alınmaz. Gaflet ve dalgınlık zabt’a aykırıdır.



[2]

Hadis ravisinin güvenilirliğini sağlayan ve
adalatten sonra ravide bulunması gerekli görülen bir sıfattır. Bilgiyi muhafaza
etmek, iyice bellemek anlamına gelir. Zabt iki kısımda mütalaa edilmektedir:

a)
Ezberlemek suretiyle muhafaza etmek (Zabtu’s-sadr). Ravinin, hocasından
işittiğini ezberlemesi ve işittiği andan nakledeceği ana kadar onu
tekrarlayabilmesidir.

b)
Yazmak suretiyle muhafaza etmek (Zabtul-kitab).

Hadisleri yazdığı kitabı muhafaza etmesi ve onun
işittiği andan rivayet edeceği ana kadar her türlü değişiklikten korumasıdır.
Bir ravide bu şartlar tahakkuk edince rivayeti kabule şayan olur. Eğer ravi,
hadisi mana ile rivayet ediyorsa, hadis metninde değiştirdiği ve yerlerine
koyduğu kelimelerin manalarını iyi bilmesi ve bunları kullandığı zaman hadisin
manasında her hangi bir değişikliğe sebep olmaması lazımdır. Mana ile rivayet
eden ve hadisin manasını değiştiren bir ravi güvenilir (sika) olma özelliğini
kaybeder. Bütün bunlardan, muhaddislerin rivayetler hususunda son derece
ihtiyatlı davrandıkları anlaşılmaktadır.

Muhaddisler, ravilerin yaşlarını ve şeyhlerle
görüşme durumlarını dikkate alarak meydana getirdikleri her gruba tabaka adını
vermekte hemen hemen ittifak etmişlerdir.[3]
Ravilerin tabakalara ayrılması tamamiyle ıstılahî bir meseledir. Ravilerin
tabakalarını bilmek, bir çok karışıklığı önler; birbirine benzeyen isim ve
künyelerin karışmasına engel olur; araştırıcıya tedlis, inkita ve irsalin
çeşitli şekillerini öğretir.[4]

9- Lika:

 

Karşılaşma demektir. Râvînin bir kimseden yaptığı rivâyetin mûteber olması
onunla karşılaşmasına bağlıdır. Râvi, behemahal karşılaştığı, görüştüğü kimseden
hadîs rivâyet etmelidir. Bir hadîs rivâyet eden kimse bunu karşılaşmadığı
birisinden nakledecek olsa, kendisi, ne kadar sika olursa olsun rivâyeti zayıf
olur.

Hadîsin
sahih olması için rivâyetin birbirini gören şahıslar vasıtasıyla gelmiş olma
şartında bütün muhaddisler müttefiktir. Buhârî bu şartın tahakkuk etmediği
hadîsi Sahîh’ine almamıştır. Müslim ise muâsır ve görüşme şartları içerisinde
bulunan, görüşmediklerine dair açık bir bilgi mevcut olmayan bir sikanın
mu’an’an rivâyetini lika’ya hamletmiş, sahîh addetmiştir.[1]

8- Şöhret:

 

Râvinin
bilinmesi, tanınması, tamamen mâlum bir kişi olması, demektir. Böyle bir râviye
meşhûr denir. Bundan maksad örfi şöhret değil, ıstılâhî şöhrettir. Bu da iki
surette tahakkuk eder:

1)
Bir râviden en az iki kişinin hadîs rivâyet etmesi onun meşhûr sayılması için
yeterlidir. Çünkü, bu kimseden rivâyet, onun varlığı, mevcudiyeti hususunda bir
şehâdettir. İki kişinin rivâyeti, râvinin şahsiyeti hususunda iki şehâdet
olmaktadır. Malûm olduğu üzere iki şehâdetle, ilim ve sübût hâsıl olur.

2)
Râvi hakkında cerh ve tâdilin vâkî olması. Hakkında cerh veya tâdil vaki olmayan
kişinin hâli bilinmiyor demektir. Kendisinden iki kişi de hadîs almış olsa, bu
çeşit bilinmemezlikten kurtulamaz, böylelerine mestûr (kapalı,örtülü) denir.

Şunu da
belirtelim ki, adâleti muhaddisler arasında bilinen ve takdîr edilen İmam Mâlik,
Süfyâneyn, Evzâi, Şâfiî, Ahmed İbnu Hanbel, Şûbe, Vekî, İbnu’l-Mubârek, İbnu
Ma’în, İbnu’l-Medînî ve benzerleri hakkında ta’dil’e gerek yoktur. İbnu
Abdilberr ölçüyü daha da genişleterek “İlme hizmet ve alâkasıyla mâruf olan her
bir ilim sâhibi, cerhi sâbit oluncaya kadar adl kabûl edilir, (ayrıca ta’dîl
edilmesi gerekmez)” demişse de fazla kabul görmemiştir. Yukarda ismi geçenlerden
ve emsallerinden herhangi birinin ahvâli gizli kalmış bile olsa sormaya gerek
yoktur, adâlet üzere olmaları esastır denmiştir. Nitekim İshak İbnu Râhûye
hakkında Ahmed İbnu Hanbel’e sorulunca: “İshak gibisinden de sorulur mu?”
demiştir. Kezâ İbnu Ma’în’e Ebû Ubeyd hakkında sorulunca: “Ebû Ubeyd hakkında
benim gibisinden sual sorulur mu?” Ebû Ubeyd’den, başkaları hakkında sorulur”
demiştir.

Bu
prensib, ulûm-i İslamiyeye hizmeti geçen pek çok büyük hakkında -çoğu kere
beşerî zaafların sevkiyle söylenmiş olan- hissî tenkîdleri itibardan düşürmüş, o
büyüklere olan îtimat ve saygının korunmasını sağlamıştır. Bazı Hadîs Meseleleri
bölümünde Halku’l-Kur’ân meselesi’nin sonlarında hemen hemen bütün âlimlerin şu
veya bu şekilde cerhedildiğine parmak basılmıştır. Demek ki büyükler hakkında
rastgele yapılan cerhlere itibar edilmemiştir.

Yine
belirtelim ki, Hâdîs ilminde otorite olmuş Buhârî, Müslim gibi büyüklerin
herhangi bir râviden hadîs alması, o râvî hakkında Ta’dîl sayılmıştır. O râvîden
alan bir başkası olmasa bile “büyük bir muhaddisin hadîs alması onu meçhul
olmaktan çıkarır, mehşur kılar” denmiştir.[1]