Ay: Ocak 2014

f) İyilik ve Kötülüğün Karşılığının Abartılı
Oluşu:

 

Küçük bir iyiliğe karşılık pek çok mükafat
vadetmek, yahut küçük bir günah için çok büyük çok büyük ve çok ağır cezalar
göstermek, uydurma hadislerin özelliklerinden biridir. Mesela böyle bir hadiste
şöyle denilmiştir: “Kim la ilahe illallah derse, Allah, bu söz için bir kuş
yaratır.

e) Tarihi Olaylara Aykırı Düşmesi-Ravinin Hali:

 

Bir hadiste anlatılan olaylar tarihi gerçeklere
uymuyorsa, o hadis uydurmadır.

“Soğuktan sakının; çünkü kardeşiniz Ebu’d-Derda’yı
soğuk öldürdü.” sözü gibi. Hz. Peygamber’in böyle bir söz söylemesi mümkün
değildir; çünkü Ebu’d-Derda Hz. Peygamber’in vefatından 22 yıl sonra hicretin
32. yılında ölmüştür. Soğuktan öldüğü de belli değildir.

Nakledildiğine göre Yahudilerden bir grup bir
mektup getirerek bunun Hayber Yahudilerinden cizye alınmamasını emreden Hz.
Peygamber’in (s.a.v.) mektubu olduğunu, Hz. Muaviye ile Sa’d b. Muaz’ın bu
mektuba şahit olduklarını ileri sürerler. Meşhur Muhaddis el-Hatibu’l-Bağdadi
mektuba bir göz atarak şöyle der: “Bu mektup uydurmadır; çünkü Muaviye ve Sa’d
b. Muaz’ın şahitliğinden söz etmektedir. Oysa Muaviye Fetih yılı olan 8. hicri
yılda müslüman olmuştur. Sa’d b. Muaz ise Hendek savaşında ölmüştür. Bu itibarla
her ikisi de Hayber gazasında bulunmamışlardır. Dolayısıyla Hz. Peygamber’in
mektubuna şahit olmaları mümkün değildir.”

[1] 

Bazan hadîs uyduranlar muasır olmadıkları
kimselerden hadîs rivâyet edince yalancı oldukları derhal yüzlerine vurulmuştur.
İrakî şöyle açıklar: Birisi birinden hadîs rivâyet edince doğum tarihi sorulur,
rivâyet ettiği şahsın kendisi doğmazdan önce öldüğünü söyleyince, onun doğumunu
söylemesi, yalanını itiraf yerine geçer. Verilen örneğe göre, üçüncü asır
yalancılarından Me’mun İbnu Ahmed, Hişâm İbnu Ammâr’dan hadis rivayet edermiş.
İbnu Hibban kendisine: “Sen Şam’a ne zaman geldin?” diye sorar. Memun: “İkiyüz
elli senesinde!” deyince İbnu Hibbân taşı gediğine koyar: “Kendisinden hadîs
rivâyet ettiğin Hişâm ikiyüzkırkbeş yılında vefat etmiştir…”

[2]

Ömer b. Musa isimli birisi
Humus Camiinde Halid b. Ma’dan’a isnad ederek hadis uyduruyordu. Cemaat içinde
bulunan Ufeyr b. Ma’dan,

-“Halid b. Ma’dan’la nerede ve ne zaman
görüştünüz?” diye sordu. Ömer b. Mu’a,

-108 yılında Ermeniye gazasında görüştük,
deyince Ufeyr:

-Allah’dan kork! Halid b. Ma’dan 104 yılında
vefat etti. Sen ise onunla ölümünden dört sene sonra görüştüğünüzü iddia
ediyorsun. Üstelik o hiç bir zaman Ermeniyye’de savaşmamıştır.[3]

 

d) Akla, His Ve Müşahedeye Aykırı Olması:

 

Bazı uydurmalar Kur’ân’ın, mütevatir ve sahîh
sünnetin, icmâ-ı ümmetin veya akıl ve sağduyunun hükümlerine tevîl kâbil
olmayacak şekilde zıtlık arzeder (cem ve te’vîli kâbil zıtlıklar için hemen vaz
hükmüne gidilmez). Meselâ:

*
Mütevatir rivâyetin râvilerince tekzîb edilen bir rivâyet.

*
Büyük bir cemaati ilgilendiren ciddî bir meselenin sadece bir kişi tarafından
rivâyeti.

*
Küçük bir hataya büyük bir tehdîd veya basît bir amele büyük bir mükafat va’di
(ki kıssacıların hikâyelerinde rastlanan bu durumlar mânâdaki rekaket denen
şeydir).

*
Râvi’nin râfızî, rivâyetinde Ehl-i Beyt’in fazîleti veya muhaliflerinin
rezîletiyle ilgili olması.

*
Dinde bir asıl mahiyetindedir, ama bir kişi rivâyet etmektedir. Râfizîlerin,
İmamet’in Hz. Ali (radıyallahu anh)’ye ait olduğu iddiaları gibi.

İbnu’l- Cevzî şöyle der: “Bir hadîsin ma’kûl’a
mugayir, menkûl’e muhâlif, usul’e (sünen, müsned, sahîh, câmi… gibi
kaynaklara) aykırı olduğunu görürsen bil ki bu hadîs mevzudur”. Burada ma’kûl
meselesinde dikkat gerekir, herkes kendi aklına göre hareket edecek olursa pek
çok şeyi gayr-ı ma’kûl bulabilir. Usul kitaplarında ma’kûl’a aykırının misâli,
merfu olarak rivâyet edilen şu sözdür: “Tufan sırasında Hz. Nuh (aleyhisselâm)’un
gemisi, Beytullah’ın etrafında yedi kere tavaf etti. Sonra Makam-ı İbrahîm’de
iki rek’ât namaz kıldı”.

Yine akla muhalif sınıfa verilen ikinci bir
örnek de şudur: “Allah atı yarattı. Sonra koşturdu. At koşunca terledi. Atın
terinden de kendisini yarattı”. Suyutî, “Böyle bir rivâyeti değil müslüman, aklı
olan bir kimse bile uydurmaz” der.

Bunu uyduran Ebu’l-Mühezzim hakkında Şu’be şöyle
der: “Ben onu gördüm, kendisine tek kuruş (dirhem) verilse elli hadîs
uyduruverecek birisiydi”. Bunu rivâyet eden Muhammed İbnu Şüca’ın da dinde sapık
olduğu belirtilir.

[1]

“Hicri 600 tarihinden sonra
doğacaklara Allah’ın hiçbir ihtiyacı yoktur” düzmesi, hem akla, mantığa hem de
tarihi gerçeklere aykırıdır. Zira o tarihten sonra yaşayanlar arasında İslam’a
ve insanlığa gerçekten değerli hizmetler vermiş olanların haddi hesabı yoktur.

“Patlıcanın her derde deva
olduğuna” dair uydurma, tecrübe ve ilmi bulgulara aykırıdır.

[2]

“Ana babasına iyilik etmek
isteyenler şairlere para versin”

“İnsanoğlunun kalbi kışın
yumuşar. Bunun sebebi Allah’ın Adem’i çamurdan yaratmış olmasıdır; çünkü çamur
kışın yumuşak olur.” uydurmaları gibi.

[3]

c) Kur’an’a Ve Sahih Sünnete Aykırı Olması:

 

Cenabı Hak: “Kıyametin ne zaman kopacağım
bilmek Allah’a mahsustur” (Lokman: 21/34) buyurduğu halde, Rasulullah
(s.a.s)’in “Dünyanın ömrü yedi bin senedir. Biz yedinci binin içinde
bulunmaktayız” dediğini ileri sürmek gibi; ki, Kur’an’a ve Rasulullah’ın
kıyametin ne zaman kopacağım bilmediğini ifade eden sahih sünnetine aykırı
olduğu için uydurma olduğu ortadadır.

[1]

Hz. Peygamber Allah kelamı olan Kur’an-ı Kerim’i
müslümanlara tebliğ etmekle kalmamış; aynı zamanda onu açıklamış hükümlerini
uygulamıştır. Onun her sözü ve davranışı Kur’an-ı Kerim’e uygundur. Buna göre,
eğer bir rivayet Kur’an-ı Kerim’e ve sahih hadislere aykırı ise onun uydurma
olduğuna hükmedilir. Mesela “Kötü ahlaklı olmak affedilmeyecek bir günahtır.”
uydurması Kur’an-ı Kerim’in “Allah kendisine şirk koşulmasını asla affetmez.
Bunun dışındakileri dilediği için affeder.” (Nisa: 4/48, 116) mealindeki
ayete aykırıdır. 

“Allah, adı Ahmed veya Muhammed olanları
Cehenneme koymayacaktır.”

“Allah, güzel yüzlü ve siyah gözlülere azab
etmeyecektir.”

Bu hadisler mevzudur. Çünkü “Allah, sizin
vücutlarınıza ve yüzlerinize değil, kalplerinize bakar.” sahih hadisine
aykırıdır.

[2]

b) Bir Çok İnsanın Görmesi Gereken Bir Olayı Bir
Kişinin Rivayet Etmesi:

 

Hadis diye nakledilen sözler arasında öyleleri
vardır ki, birçok sahabi huzurunda söylendiği iddia edilmektedir. Bu durum
karşısında o hadisin söylendiği an orada bulunanlardan hiç değilse büyük bir
kısmının onu rivayet etmesi beklenir. Aksi halde iddianın bir yalandan ibaret
olduğu anlaşılır. Veda Haccı dönüşünde Hz. Peygamber’in Gadiru Hum denilen yerde
mola vererek kendisinden sonra Hz. Ali’yi halife tayin ettiğini fakat orada
bulunan ashabın bu haberi gizlediklerini söyleyen Rafizilerin iddiası bu konuda
güzel bir örnektir. Bu uydurmanın önce sahih bir isnadı yoktur. Öte yandan Hz.
Peygamber şayet Hz. Ali’yi halife tayin ettiğine dair böyle bir açıklama
yapsaydı, hilafet konusunda o kadar anlaşmazlıkların çıktığı günlerde
sahabilerin bunu belirtmeleri gerekirdi. Oysa binlerce sahabi huzurunda
söylendiği iddia edilen sözleri rivayet eden sahabi çıkmamıştır.Buradan
anlaşılır ki bu, Rafizilerin uydurmalarından biridir.

Hz. Peygamber’in ikindi namazını kılmadığı bir
gün, batmış olan güneşin onun namazını yetiştirmesi için geri döndüğünü,
herkesin buna şahit olduğunu bildiren uydurma da böyledir. Herkesin şahit olduğu
söylenen bir olay yalnızca Ebu Seleme’den rivayet edilmiş gösterilmektedir.

[1]  

a) Haberin Lafzında ve Manasında Bozukluk
Bulunması:

 

Bu daha ziyade uydurulan sözde, fesahat ve
belagatın en yüksek mertebesinde olan Rasulullah’ın ağzından çıkması mümkün
olmayan kelime ve gramer hatalarının bulunmasıyla anlaşılır.

[1]

Mevzu hadîs’i teşhisde bu da mühim bir husustur.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)’ın “Mü’minin ferasetinden kaçın, o
Allah’ın nuruyla bakar” buyurur. Belli bir teslimiyet ve irfâna eren mü’min,
bir hadîsin Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)’a ait olup olmıyacağını çok
kesin olmasa bile, az-çok sezebilir. Hele, hadîsle meşgul, hadîs ilmi olan
birisi olursa. Biraz dil zevki, biraz hadîs kültürünü alan kimse bu teşhîsi daha
kolay yapabilecek bir mümâreseye sahiptir denebilir.

Nitekim, bazı âlimler, bu meselede daha ikna
edici açıklamalarda bulunmuşlardır. Rebî İbnu Hüseyin şöyle der: “Hadîste gündüz
aydınlığı gibi bir ziya vardır, ona derhal ünsiyet edersin, uydurma sözlerde ise
gece karanlığı gibi bir karanlık vardır ondan da nefret edersin”. İbnu’l-Cevzî’yi
de: “Münker hadisten, çoğunlukla, ilim-tâlibinin tüyleri ürperir ve kalbi nefret
eder” der. Bülkînî, İbnu’l-Cevzî’yi te’yiden: “Bunun şâhidi şudur: Bir kimse bir
başkasının iki yıl boyu hizmetini yapsa, onun neyi sevip neyi sevmediğini
öğrenmiş olur. Biri çıkıp da, sevdiğini bildiği bir sey için: “O, falan şeyi
sevmezdi” diyecek olsa hâdim derhal bu sözü tekzîb eder” der.

Rivâyette görülen, lafz yönünden bozukluk (rekâket)
da, o sözün, ifadesi fasîh olan Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)’tan
gelmediğine delildir. Ancak, İbnu Hacer, bu işte mânânın esas alınması
kanaatindedir. Rivayete lafz yönüyle fasîh bile olsa, mânâdaki rekâketin vaz’
hükmüne yeterli olduğunu belirtir. “Çünkü, der, bu dinin her şeyi güzeldir,
rekâket ise çirkinliktir”. İlave eder: “Tek başına lafzî rekâket, vaz’a delalet
etmez, çünkü hadîs, mânen rivâyet edilmiş ve aslî elfâzı, fasîh olmayan elfazla
değiştirilmiş olabilir.”[2]

Hadis diye ortaya atılmış olan sözün dil
kaideleri bakımından bozuk, muhtevasının peygamber sözünde bulunmayacak
manasızlık ve ölçüsüzlük taşıması o sözün uydurma olduğunun ilk ve en belirgin
işaretidir. Zira Hz. Peygamber “efsahu’l-arap” (Arapların en güzel konuşanı)dır.

Terğib ve terhib için hadis uyduranların
abartmaları ve zındıkların alaylarını ihtiva eden gülünç sözler de bu gruba
dahildirler. “Yeşile ve güzel kadına bakmak görme duyusunu arttırır” düzmesi
gibi…

Az amele çok sevap va’d eden veya küçük bir
günah işleyeni şiddetli cezalarla korkutan sözde hadisler de mana itibariyle
bozuk ve ölçüsüz olarak kabul edilmişlerdir. Uydurulmuş sözler, lafızlarındaki
bozukluklardan çok manalarındaki ölçüsüzlükler dolayısıyla tesbit ve teşhir
edilmişlerdir.

[3] 

Uydurma hadislerde, bir takım söz ve mana
bozuklukları vardır ki, hadisçiler bu bozukluklara “rekâket” derler ve sahih
hadisle uydurma hadisi birbirinden ayırt etmek için şu tanımı yaparlar: “Hadisin
gün ışığına benzer bir ışığı vardır; onu hemen tanır ve alırsın. Bir hadisin de
gece karanlığı gibi bir karanlığı vardır; bu yüzden onu da reddedersin.”

[4]

Hz. Peygamber, Arapların en güzel konuşanıydı.
Bundan dolayı Onun sözlerinde ölçülü bir ifade güzelliği, açıklık, akıcılık,
belağat gibi Arap dilinin kaidelerine uygun bir güzellik vardır. İşte bu
noktadan hareket eden muhaddisler, sözünde veya manasında ölçüsüzlük, dil
kaidelerine aykırılık bulunan hadislerin mevzu olduğunu söylemişlerdir. Gerçek
de öyledir. Mesela halkı hayırlı işlere teşvik etmek için uydurulan hadislerde
aşırılık, özellikle sevap ve cezada ölçüsüzlük vardır. Dinsizlerin ve İslam
düşmanlarının uydurdukları hadisler ise Müslümanlığın temel ölçülerine sığmayan
bayağı ifadeler taşır. Bu belirtiler onların uydurma olduğunu hemen belli eder.
“Kim (he) harfini tek gözlü yapmadan besmele yazarsa Allah ona bir milyon iyilik
(savab) yazar, derecesini bir milyon kere yükseltir.” “Nisan ayının çıktığını
bana müjdeleyenin Cennete girmesine kefil olurum” sözleri konunun ilginç
örnekleridir.

[5]

2- Uydurulmuş Sözleri Tanıma Yolları:

 

Mevzu hadislerde bulunan bir takım kusurlar
onları tanımaya yardımcı olur. Ayrıca hadisler üzerinde devamlı çalışan
muhaddislerde Allah vergisi bir meleke bulunur. Bu meleke sayesinde sahih hadis
uydurmadan ayırt edilir. Başta hadis ilmi olmak üzere sağlam bir İslami kültür
de mevzu hadisleri tanımaya yardım eder. Böylece Hz. Peygamber’e ait olan
hadislerdeki gün ışığına benzer nuru görüp sezebilecek; bunları mevzu
hadislerdeki gecenin zifiri karanlığına benzeyen zulmetten ayıracak sezgi ve
basirete sahip olmak imkanı doğar.

[1]

c) Araştırmalar:

 

Hadis ilmiyle meşgul olanlar, hakkında hadis
uydurulmuş olan konuları araştırmış ve bazı tesbitler yapmışlardır. Bu konuların
uzun listeleri Mevzuat kitaplarında verilmektedir.

[1]

b) İhbar:

 

Uydurmacıları, arkadaşları veya durumdan haberi
olanlardan herhangi birinin haber vermesi de onların tanınmasını sağlar.

[1]

1- Uydurmacıları Tanıma Yolları:

 

a) Hadis Uyduranların İtirafı:

 

Ömer b. Sabih’in Resul-i Ekrem’i isnad ederek
uydurduğu hutbesi, surelerin faziletlerine dair Terras’ın uydurup sonra itiraf
ettiği hadisleri gibi. Ayrca Kazvin şehri ve serhadlara dair 40 kadar hadis de
uydurmuştur. Bazı tefsir alimlerinin bu gibi hadisleri kitaplarına almaları
kınanmıştır. Bunlardan başka Hz. Ali hakkında 70 kadar hadis uydurduğunu da
ölürken i’tiraf etmiştir.

Mevzu hadis bazan ravinin kendisi uydurur.
Bazan eskilerden ve
İsrailiyattan da alır. Hz. Ali, Hasan-ı Basri, Fudayl ve Cüneyd gibilerin
sözlerini, hadis olarak rivayet edenler de vardır.


[1]
 

Vazzâ’lardan bazıları, yaptığı işi iyi görerek,
bazıları da pişman olup, tevbe ederek hadîs uydurduklarını itirâf etmişlerdir.
Nitekim Fazâilu’l-Kur’ân’la ilgili hadîsleri uyduran zat, bunu bir fazîlet, bir
dindarlık olarak ifade etmiştir. Müemmel İbnu İsmâil’in anlattığına göre, Ubey
İhnu Ka’b (radıyallahu anh)’dan rivâyet edilen Kur’ân-ı Kerîm’in sûrelerinin
faziletiyle ilgili uzun bir hadîsi, bir şeyhten duyunca, “Kimden işittin?” diye
sorar. İlk kaynağını bulmak üzere azmeder. Bu maksadla, her seferinde değişen
şehir isimleri söylenir. Ama Müemmel yorulmadan önce Medâin’e, oradan Vâsıt’a,
oradan Basra’ya, oradan Abâdân’a varıp sonunda mutasavvıf bir grupla zikr yapan
şeyhi bulur. Orada Müemmel: “Bu hadîsi sana kim söyledi?” diye sorunca şu
enteresan cevabı alır:

“Bunu bana kimse söylemedi. Ancak, baktık ki
halk Kur’ân’a rağbet etmiyor. Biz de insanları Kur’ân’a yöneltmek için bu hadîsi
uydurduk”.

Keza Ömer İbnu Sabîh, Hz. Peygamber
(aleyhisselâtu vesselâm)’e nisbet ederek rivâyet ettiği bir hutbeyi bizzat
uydurduğunu söylemiştir.

İbnu Dakîku’l-Îd vaz’ı itiraf edenin ikinci
sözünde de yalancı olabileceğini beyanla, itirafın, vaz’ı için kesinlikle
hükmetmeye yeterli olmadığını söylemiştir ise de bu itiraz ulemâca
benimsenmiştir.

[2]

Önce Kaderiyye mezhebinde iken tevbe eden Ebu
Reca ağlayarak şu itirafta bulunmuştur. “Kadercilerin hiç birinden hadis rivayet
etmeyiniz. Vallahi biz kader hakkında hadis uydurur ve bunu insanlar arasında
yayardık. Bundan da sevap umardık. Artık hüküm Allah’ındır.”

Zındıklığı sebebiyle Basra valisi Muhammed b.
Süleyman tarafından idam ettirilen Abdül-Kerim b. Ebi’l Avca, asılmadan önce şu
itirafta bulunmuştur: “Sizin aranızda dört bin hadis uydurdum. Bunlarda helali
haram, haramı da helal gibi gösterdim.”[3]

Abdül-Kerim b. Ebi’l Avca’nın bu itirafı kanun
zorundandır. Bir de pişmanlık duygusu ile itiraf edenler vardır. Buna misal
olarak şu olay anlatılır: İbnu Şeybe hac sırasında ağlaya ağlaya Kabe’yi tavaf
eden bir ihtiyara niçin ağladığını sorduğunda, “Rasulullah’a karşı yalan
söyleyerek 50 hadis uydurdum, onları halk arasında yaydım. Şimdi ben ne
yapacağım?” dedi.[4]

Meşhur tarihçi ve muhaddis İbnu Asakir anlatır:
Şeyhlerinden Ebu’l-İzz, birinin Hz. Ali hakkında hadis uydurduğunu işitir.
Kendisi de Allah rızası için (!) Hz. Ebu Bekir’e dair bir hadis uydurur ve İbn
Asakir’e sorar: “Nasıl iyi etmedim mi?”

[5]